Bİr BalIkçIlIk YönetİcİsİnİN ElkİtabI

1. BİrBalIkçIlIkYönetİcİsİnİNElkİtabI Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi: Erişim ve Hasat Yönetiminde Kullanım Hakları KISIM III: Yönetim Önlemleri ve Araçları

2. 10.1Hak tabanlı balıkçılık yönetimi nedir? «Hak tabanlı yönetim» bireyler, topluluklar, kuruluşlar, hükümetler tarafından balıkçılık ile ilgili olarak sahip olunan (sorumluluğu da beraberinde getiren) haklara odaklanan balıkçılık yönetimine bir yaklaşım biçimidir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

3. 10.1Hak tabanlı balıkçılık yönetimi nedir? • Bu bölümde, hak tabanlı yönetim ve balıkçılık yönetimindeki rolü irdelenecek olup «kullanım hakkı» olarak bilinen kavram vurgulanacaktır. • İlk kısımda, «mülkiyet hakları» fikri ve denizdeki balığın sahipliği tartışılacak, kullanım hakkı sunulacak ve insan hakları ile bağlantısına dikkat çekilecek ve son olarak paralelinde «yönetim hakları» olarak isimlendirilen balıkçılık hakları mütalaa edilecektir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

4. 10.1.1 Mülkiyet hakları: Denizdeki balığın sahibi kimdir? Mülkiyet hakları farklı şekillerdeki mülkler (balık stoku, balıkçı teknesi veya balıkçılık yapma izni) üzerinde oluşan insanlar arasındaki ilişkilerilerdir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

5. 10.1.1 Mülkiyet hakları: Denizdeki balığın sahibi kimdir? Tekne sahibi (kişi, şirket, kurum) şu haklara sahiptir: • Tekneyi kullanma hakkı (Kullanım Hakkı) • Başkalarının tekneyi kullanmasını engelleme hakkı (Hariç Tutma Hakkı) • İsterse tekneyi satma hakkı (Temlik Hakkı) Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

6. 10.1.1 Mülkiyet hakları: Denizdeki balığın sahibi kimdir? Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

7. 10.1.1 Mülkiyet hakları: Denizdeki balığın sahibi kimdir? Denizlerdeki balığa uyarlanabilen mülkiyeti ile ilgili 4 çeşit «Mülkiyet Hakkı» düzenlemelerivardır: • Sahipsiz (Açık Erişim)Hiçkimsenin değil! • Özel mülkiyet Yakalayanın! • Devlet mülkiyetiSuda oldukları sürece devletin! • Ortak mülkiyetŞirketin veya bireyin değil! Kıyısal bölgelerdeki toplulukların veya kooperatiflerin! Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

8. 10.1.2 Kullanım hakları nelerdir? • Kullanım hakları, balıkçılık ile uğraşan kişilerin balıkçılık kaynaklarını kullanmak için ellerinde bulundurdukları haklardır. • Kullanım hakları, alan kapatmaları, sınırlı giriş, diğer girdi kontrolleri (çaba kısıtlaması) ve çıktı (kotalar) kontrollerinde de görülebilir. • Bu düzenlemeler çeşitli balıkçılık konularına değinmektedir: • Kim balıkçılık yapabilir? • Balıkçılığa nerede izin verilmiştir? • Ne kadar av aracı kullanılabilir? • Ne kadar balık yakalanabilir? Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

9. 10.1.2 Kullanım hakları nelerdir? Aşağıdaki balıkçılık yönetimi yaklaşımları kullanım haklarını içerir : • CMT(CustomaryMarine Tenure – Geleneksel Deniz Mülkiyeti) ve TURFs(TerritorialUseRights in Fishing – Balıkçılıkta Karasuları Kullanım Hakları) gelenekseldir • Sınırlı girişmodern balıkçılık yönetiminin ilk yaklaşımıdır. Balıkçılığa erişim hakkı ile bireysel balıkçılara sınırlı imkanlar sağlar. • Kota paylaştırmaları,belirli bir miktarda balığın yakalanması için bireysel balıkçılara, şirketlere, kooperatiflere, topluluklara vs. yapılan sayısal (nicel) kullanım haklarıdır. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

10. 10.1.2 Kullanım hakları nelerdir? İki ana kullanım hakları sistemi vardır: • Erişim hakları Balıkçılığa veya özel av alanlarına giriş ile ilgilidir. (Örn, balıkçılık belgesi) • Cayma hakları Balıkçılık çabasının belirli bir miktarının kullanılıp kullanılmadığı veya belirli bir av alıp almadığı ile ilgilidir. (örn, belirli bir süre boyunca veya belirli bir av aracı sayısı ile balık tutmak, hasat hakları, av kotaları) Balıkçılıkta cayma hakkı olmaksızın erişim hakkı kullanılabilir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

11. 10.1.3 Kullanım hakları ile insan hakları nasıl ilişkilidir? «Hak» denince çoğu insanın aklına insan hakları gelebilir. Kullanım hakları ile insan hakları arasında önemli bir ilişki vardır. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

12. 10.1.3 Kullanım hakları ile insan hakları nasıl ilişkilidir? İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde bulunan ifadelerin daha genel bir yansıtması olan 5 hak (Kearney, 2007): • Beslenme için balık tutma hakkı • Geçimini sağlamak için balık tutma hakkı • Sağlıklı aile, topluluklar ve kültürler için hak • Balıkçıların gelecek nesillerine destek olacak sağlıklı bir ekosistemde yaşama ve çalışma hakkı • Balıkçılığı etkileyen karar almalara katılma hakkı Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

13. 10.1.4 Yönetim hakları nelerdir? • Balıkçılık yönetimine kimlerin dahil olacağını belirlemek için kullanım haklarına benzer şekilde yönetim haklarına ihtiyaç duyulmaktadır. • Yönetim hakları ile kullanım hakları birbirine paralel olarak görülebilir. • Etkili bir yönetim, balıkçıların da desteğini veya en azından kabulünü gerektirmektedir. Ayrıca onlar da kendilerini bir derece yönetebilmelidir. • Yönetim haklarını kimler elinde tutmalıdır? Devlet! Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

14. 10.1.4 Yönetim hakları nelerdir? Yönetimin, balıkçılık sürecini doğrudan etkileyen kapalı alanlar, kapalı sezonlar, izin verilebilen iğne veya ağ göz boyu gibi teknik önlemleri kapsayan eylemsel veya taktiksel düzeyde, balıkçıları denizdeki kurallara uymaya teşvik etmek için yönetim haklarını ellerinde tutmaları önemlidir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

15. 10.2Balıkçılık yönetimi ile kullanım hakları neden ilişkilidir? Devletler, kıyısal balıkçılık topluluklarının haklarını da gözeterek, kıyısal kaynakların muhtemel kullanımlarını belirlemek ve bu kaynaklara erişimi yönetmek için kurumsal ve yasal çerçeveleri uygun bir şekilde geliştirmelidir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

16. 10.2.1 Balıkçılığa “açık erişim” nedir? Balıkçılığa açık erişim, hiçbir engel olmadan herkesin balıkçılık yapabilmesi demektir. Açık erişimin en bilinen durumu, tek bir ulusun bile yetki alanı içinde olmayan okyanus alanlarında yer alan açık deniz balıkçılığıdır. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

17. 10.2.2 Kullanım haklar için mantıksal kavram nedir? Kullanım hakları, sadece açık erişim sorunlarını çözmede değil aynı zamanda yönetimden kimlerin etkileneceği konusunda balıkçılık yöneticisine yardımcı olmaktadır. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

18. 10.2.2 Kullanım haklar için mantıksal kavram nedir? Kullanım haklarının bazı özel yararları şunlardır: • Etkili bir kullanım hakları sistemi, belirsizlik ve karmaşıklık gibi büyük ölçekli balıkçılık yönetimi sorunlarını azaltır. • Paydaşlar, belirli bir miktarda balığın hasat edilmesi veya balıkçılık girdilerinin kısıtlanması ve balıkçılık alanlarının erişimi üzerine tedbir sağlar. • Balıkçılık yönetimi, belirli koruma gereksinimlerini karşılayan kullanım hakkı sahiplerini daha kolay bir şekilde belirleyebilir. • Güvenli ve uzun ömürlü kulanım hakları ile geleceği korumak için koruma önlemleri balıkçıların kendi uzun vadeli çıkarları ile daha uyumlu hale gelir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

19. Kullanım Hakları 10.4 Kullanım haklarının hangi şekilleri vardır? Sayısal olmayan erişim hakları Sayısal cayma hakları Şekil 10.1 Farklı şekillerdeki kullanım hakları arasındaki ilişkiler Karasuları kullanım hakları Kısıtlı giriş erişim hakları Girdi/çaba hakları Çıktı/av hakları Yıllık kotalar Zaman/alan hakları Sefer kısıtlamaları Av aracı hakları Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

20. 10.4.5 Kullanım haklarının şekilleri arasında nasıl seçim yapılmış olmalıdır? • Balıkçılığın biyolojik, ekonomik ve sosyal çeşitliliği göz önüne alındığında her yerde geçerli olabilecek tek bir kullanım hakları yaklaşımı yoktur. Kullanım haklarının seçimi kültüre, tarihsel gerçekliğe, belirli balıkçılığın politika yönelimleri ve genel yargısına uygun olmalıdır. • Her kullanım hakkının kendine özgü avantajları ve kısıtlamaları vardır. Bunlar özelleşmiş balıkçılığa bağlı olarak değişik olabilir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

21. 10.4.5 Kullanım haklarının şekilleri arasında nasıl seçim yapılmış olmalıdır? • Bu iki durum göz önüne alındığında herhangi bir kullanım hakları yaklaşımı en uygun sonucu üretecektir. • Böylece, balıkçılığın en iyi uygulanmasına ve kazancın en üst düzeye çıkarılmasına yardımcı olan en uygun kombinasyonu tercih edilebilir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

22. 10.5 Kullanım hakları ile ortaya koyulacak uygulama kararları nelerdir? Bu kısımda, Balıkçılıkta haklar sistemlerini en iyi şekilde uygulamak için cevaplanması gereken 4 ana soru irdelenecektir: • Kullanım haklarını kim elinde tutmalıdır? • Kullanım hakları nasıl paylaştırılmalıdır? • Kullanım haklarının süreleri ne olmalıdır? • Kullanım hakları devredilebilir olmalı mıdır? Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

23. 10.5.1Kullanım haklarını kim elinde tutmalıdır – bireyler, gruplar veya topluluklar? Herhangi bir balıkçılık için, bazı kişiler kullanım haklarına sahiptir bazıları ise değildir. • Bir kabile balıkçılığında, kimin kaynağa erişebileceğine «Reis» karar verir. • Kısıtlı giriş belgesi uygulanan balıkçılıkta, belge sahiplerinin kim olacağını devlet kurumu belirler. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

24. 10.5.1 Kullanım haklarını kim elinde tutmalıdır – bireyler, gruplar veya topluluklar? Kullanım haklarının kimde olacağını belirlemede önemli bir tercih, o hakların hangi seviyedeki kurumsallaştırılacağıdır. • Bir tek balıkçıya mı? • Müşterek olarak bir gruba mı? Karar aşamasında iki husus önem arz etmektedir: • Tarihsel durum • Güdülen balıkçılık amacı Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

25. 10.5.2 Kullanım hakları hangi yöntemler ile dağıtılmalıdır? • Kullanım haklarının dağıtılması balıkçılıkta temel bir konu olup uygulamada hangi hakları kimin alacağı kritik bir adımdır. • Dağıtım mekanizmaları arasında, ihaleler, tarihselyöntemler, pazar, sektör/grup/topluluk dağıtımları, dağıtım paneli bulunmaktadır. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

26. 10.5.2.1 İhaleler Ekonomik verimliliği en yükseğe çıkarmak için önerilmektedir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

27. 10.5.2.2 Tarihsel yöntemler Geçmişte her bireyin yakaladığı avlara göre hakların dağıtılması üzerine odaklanmıştır. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

28. 10.5.2.3 Pazarlama Usulü Kullanım haklarının dağıtımı, pazar alanında hakların alınması-satılması yoluyla belirlenmiştir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

29. 10.5.2.4 Topluluk/sektör/grup dağıtımları Kullanım Hakları grup/müşterek bir biçimde de dağıtılıp yönetilebilir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

30. 10.5.2.5 Dağıtım paneli/yürütme kurulu Bazı durumlarda belirli gruplara veya topluluklara kullanım haklarının dağıtımlarını belirlemek için özel bir yapı gerekebilir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

31. 10.5.3 Kullanım haklarının süresi ne olmalıdır? Büyük ölçüde yönetim esnekliği ve koruma teşvikleri gibi iki faktörün dengelenmesi etrafında döner. • Kısa süreli haklar, toplumun değişen hedeflerini daha iyi yansıtır ve esneklik yeteneği vardır. • Uzun süreli haklar, daha fazla güvenlik sağlar ve geleceğe yönelik daha iyi bir gelecek planı için teşvik eder. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

32. 10.5.4 Kullanım hakları devredilebilir olmalı mıdır? Kullanım hakları satılabilir mi? Ailede nesilden nesle el değiştirebilir mi? • Kullanım haklarının bölünebilen devri, balıkçılık katılımcılarına haklarının tamamını veya bir kısmını ücretsiz bir şekilde devretmesidir. • Kullanım haklarının bölünemeyen devri, balıkçıların kullanım haklarını bir bütün olarak devretmesidir. • Balıkçılık sektörü veya toplulukları içinde istikrar sağlamak isteniyorsa kullanım haklarının devredilmesine izin verilebilir. • Balıkçıların sahip oldukları lisans şekillerinin belirlenmesi ve yasal önlemlerin tanımlanması ile bazı haklar transfer edilebilir bazıları edilemez. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

33. 10.5.4.1 Verimlilik Kullanım haklarının devredilebilirliği (temlik), ekonomik verimliliği geliştirmek için temel bir anlam olarak teşvik edilmelidir. Pazar sürecinde verimliliğin artacağının garantisi yoktur. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

34. 10.5.4.2 Balıkçı hareketliliği • Kullanım hakları Pazar usulü alınmışsa bu hak sahiplerine balıkçılıktan çıkmaya izin verir. • Balıkçılar için esneklik sağlar ve yöneticiler için balıkçılıktaki katılımı azaltmayı daha kolaylaştırır. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

35. 10.5.4.3 Sosyal bütünlük • Devredilebilirlik, sosyal refah üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. • Tekne sahibi kullanım hakkını devretmesi bazı kişilerin işsiz kalması anlamına gelebilir. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

36. 10.5.4.4 Hakların belirli odaklara yoğunlaşması Tecrübeler göstermiştir ki, devir edilebilirlik genellikle kullanım hakkı sahipliğinin daha az kişilerin (özellikle de balıkçılık şirketleri ve işlemecilerin) ellerinde yoğunlaşmaktadır. Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi

37. Şekil 10.2 Bir kullanım hakkı sistemini değerlendirmek ve geliştirmek için akış diyagramı Kullanım Hakkı Değerlendirme Süreci Halihazırda bir kullanım hakkı sistemi mevcut mudur? Hayır Evet Hayır • Kullanım hakkı sistemi balıkçılıkla ilgili paydaşlartarafından kabul görmekte midir? Kullanım hakkı sistemini değiştirme süreciniveya yeni bir kullanım hakkı çerçevesinigeliştirme ve uygulamaya koyma sürecinibaşlat Evet Kullanım hakkı tercihlerini etkileyenBalıkçılık şartlarını ve politikalarını incele Kullanım hakkı sistemietkili midir? Hayır Katılımcı esaslı kullanım hakkıseçeneklerinden bir portföy tasarlarkenerişim, çaba ve avlama hakkıopsiyonlarından yararlan Evet Değerlendirme süreci devam eden sistemi koru Kullanım hakkı uygulamalarını etkileyenpolitika önlemlerini incele Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi Değerlendirme süreci devam eden Balıkçılık kullanım hakkı sistemini uygula

38. Sorular Bölüm 10. Hak Tabanlı Balıkçılık Yönetimi