روش های تشخیص بیماریهای انگلی

1. روش های تشخیص بیماریهای انگلی دکتر میترا صالحی -مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

2. آزمایش مدفوع برای مشاهده تک یاخته ها ، تخم و لارو کرم ها و برخی اشکال بالغ آنها انجام می شود. کرم های بالغ و قطعات کرم های نواری را با چشم غیر مسلح می توان مشاهده کرد. ولی تخم ها، لاروها، تروفوزوئیت ها و کیست ها را تنها با میکروسکوپ می توان دید. برای مشاهده این اجسام در مدفوع، باید جمع آوری و آزمایش نمونه ها به درستی انجام گیرد. علاوه بر این خون مخفی، چربی و کشت مدفوع نیز ممکن است درخواست شود.Stool Examination • روش های جمع آوری نمونه مدفوع Collection of Faecal Specimens: • چون تعدادی از تخم کرم ها و تک یاختگان جداره نازک و شکننده ای دارند ممکن است دیواره آنها به سرعت از بین رفته و تغییر شکل دهند، بنابراین نمونه مدفوع باید با روش صحیحی جمع آوری شود تا بتوان به وسیله میکروسکوپ آنها را شناسایی کرد. • برای جمع آوری صحیح نمونه مراحل زیر ضروری است : • 1- وسایل مورد نیاز را به شرح زیر در اختیار بیمار قرار می دهیم : • - یک قوطی درب دار که درب آن به خوبی و محکم بسته شود. • - اپلیکاتور چوبی دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

3. دستورالعمل جمع آوری نمونه • اگر قوطی یا لیوان پلاستیکی موجود نباشد می توان از ظروف دیگری استفاده کرد ولی برای جمع آوری و نگهداری مدفوع بکار بردن قوطی کبریت و ظروف غیر ثابت مناسب نمی باشد. برای شناسایی دقیق عوامل بیماری زای انگلی دست کم نمونه برداری تا 3 روز متوالی باید تکرار شود. در اینگونه موارد می توان ظرف حاوی 10- 7 میلی لیتر فرمالین 10درصد را در اختیاربیمار قرار داد و به او آموخت که هر روز مقدار مشخصی از مدفوع (1- 0.5 گرم) را در ظرف مزبور قرار داده و پس از پایان روز سوم آن را به آزمایشگاه بیاورد. خاطر نشان می سازد برخی ازمواد مانندآنتی اسیدها، برخی آنتی بیوتیک ها و موادی که برای رادیوگراف خورده می شود، ممکن است سبب ایجاد پاسخ های کاذب شود. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

4. 2- به بیمار تذکر داده شود که مدفوع را مستقیماً به وسیله اپلیکاتور وارد ظرف کند. • 3- بعضی از تک یاخته ها ، به خصوص تروفوزوئیت آمیب ها در مدت کوتاهی شکل خود را از دست می دهند و غیر قابل تشخیص می شوند، گرما به این تغییرات سرعت می بخشد. بنابراین نمونه را باید هر چه زودتر (ظرف نیم ساعت) به آزمایشگاه برساند. اگر این امر امکان پذیر نبود، باید نمونه ها را در مواد نگهدارنده Preservatives قرار داد. • 4- روی ظرف مدفوع باید علاوه بر نام و یا شماره بیمار، زمان نمونه گیری نیز یادداشت شود. • 5- نمونه مدفوع باید به اندازه کافی ( حدود یک تخم پرنده کوچک) باشد همچنین با ادرار یا آشغال و گرد و خاک نیز آلوده نباشد، چون ادرار سبب تخریب ساختمان تروفوزوئیت ها می شود و آشغال و گرد و غبار در نتیجه آزمایش تداخل ایجاد می کند. • اگر نمونه مدفوع خیلی کم باشد و یا آلوده به ادرار یا گرد و خاک باشد از پذیرفتن آن باید خودداری شود و نمونه گیری مجدد صورت می گیرد. • 6- ظرف محتوی نمونه مدفوع بهتر است در یخچال نگاهداری شود و اگر این امکان پذیر نبود باید در خنک ترین محل آزمایشگاه قرار داده شود. از قرار دادن نمونه ها در گرما یا در مجاورت نور خورشید موکداً پرهیز شود. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

5. ب) آزمایش های ماکروسکوپی مدفوع Macroscopic Stool Examination • حال مدفوع حکایت کند از سر بدن (مزاج)، واقعیت این است که با یک نگاه ظاهری به مدفوع ، قوام و شکل آن تا حد زیادی می توان به حالات مزاجی فرد پی برد. • سفتی مدفوع، آبکی بودن آن، قطعه قطعه بودن یا ممتد بودن آن، تکه های چربی و بلغم، شدت رنگ و بوی مدفوع و غیره هر کدام حکایت از حال مزاجی فرد دارد. 1- به محض رسیدن نمونه های مدفوع به آزمایشگاه باید شکل، قوام و رنگ مدفوع را بررسی کرد و با یکی از حروف زیر قوام آن را مشخص نمود : • (آبکی watery) ، (شلLoose) ، (نرمSoft) ، (شکل دارFormed). • قوام مدفوع تا حدودی مشخص می کند که باید انتظار دیدن چه شکلی از انگل (کیست یا تروفوزوئیت) را داشت. • 2- بند بارور کرم های نواری ، کرم بالغ آسکاریس، اکسیور و غیره بدون استفاده از میکروسکوپ باید گزارش کرد. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

6. 3- اگر در یک زمان نمونه های متعددی به آزمایشگاه رسید، ابتدا باید نمونه های حاوی موکوس و خون بررسی شوند، و سپس نمونه های آبکی مورد آزمایش قرار گیرند. • اینگونه نمونه ها بیشتر حاوی تروفوزوئیت آمیب ها هستند که بعد از گرفتن نمونه توسط بیمار به سرعت از بین می روند و باید حداکثر ظرف یک ساعت بعد از گرفتن نمونه بررسی شوند. • حال آنکه نمونه های قوام دار را می توان چندین ساعت پس از نمونه گیری مورد آزمایش قرار داد. این زمان نباید بیش از یک شب به درازا بکشد. (جز در مواردی که نمونه در فیکساتیو باشد). • ج) روش های میکروسکوپی آزمایش Microscopic Examination • ج-1 ) آزمایش مستقیم Direct Exam • ساده ترین روش بررسی مدفوع تهیه لام مرطوب است. لام مرطوب را می توان به طور مستقیم از نمونه مدفوع یا از نمونه های تغلیظ شده تهیه کرد. • برای تهیه لام های مرطوبwet mount، از سرم فیزیولوژی، ید و متیلن بلوی بافر شده استفاده می شود. • - از لام مرطوبی که با سرم فیزیولوژی تهیه شده باشد برای بررسی اولیه نمونه ها استفاده می شود. در این لام می توان تخم کرم ها، لاروها، تروفوزوئیت و کیست تک یاخته ها را مشاهده کرد. بررسی گلبول های سفید و قرمز نیز در این نوع لام امکان پذیر است. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

7. - از لام مرطوبی که با لوگل تهیه شده باشد عموماً برای رنگ آمیزی واکوئل گلیکوژنی و هسته کیست ها استفاده می شود. تشخیص نوع کیست ها در این نوع لام بهتر صورت می گیرد. • - اگر در لام مرطوب که با سرم فیزیولوژی تهیه شده است تروفوزوئیت آمیب مشاهده شود یا احتمال وجود آن برود باید از متیلن بلوی بافر شده BMBBuffered Methylene Blue)) • استفاده کرد. این محلول فقط برای نمونه های تازه و فاقد مواد نگهدارنده مناسب است و برای نمونه هایی که حاوی مواد نگهدارنده هستند (ارگانیسم ها کشته شده اند) قابل استفاده نیست. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

8. مواد و معرف های لازم • 1- لام و لامل • 2- ظروف دارای قطره چکان حاوی : سرم فیزیولوژی ،محلول 1درصد ایزوتونیک لوگل ، متیلن بلوی بافر شده. • 3- قلم الماس برای شماره گذاری و یا نام نویسی • 4- لوپ سیمی یا اپلیکاتور چوبی • ج-1-1) تهیه لام مرطوب یا سرم فیزیولوژی Saline Wet mounts • 1- با یک قلم الماس نام بیمار یا شماره بیمار و تاریخ را در یک طرف لام بنویسید. • 2- یک قطره سرم فیزیولوژی روی لام بریزید. • اگر انتظار وجود تروفوزوئیت آمیب ها را دارید از سرم فیزیولوژی گرم (c 37 ) استفاده کنید. • به وسیله یک اپلیکاتور چوبی قسمت کوچکی از نمونه را برداشته و. به آرامی آن را با سرم فیزیولوژی مخلوط کنید. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

9. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

10. 4- به آرامی لامل را روی قطره سرم فیزیولوژی رها کنید. این کار احتمال تشکیل حباب را کم می کند. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

11. این روش برای تشخیص تروفوزوئیت تک یاخته ها در مدفوع اسهالی به کار می رود. ارگانیسم های مذکور را با درشت نمایی 40× میکروسکوپ می توان به خوبی تشخیص داد. • در نمونه های تازه مدفوع تروفوزوئیت ها متحرک هستند و این حرکت به شناسایی گونه های مختلف تک یاخته ها کمک می کند. ساختمان کامل کیست یا تروفوزوئیت ها همچنین انکلوزیون هایی Choromatoid bodiesنظیر گلبول قرمز و مخمرها را درون تروفوزوئیت آمیب ها و اجسام کروماتوئید را درون کیست آمیب ها می توان با این درشت نمایی میکروسکوپ دید. از دیگر اجزای ساختمانی تک یاخته ها می توان صفحات مکنده و شیارهای مارپیچی را نام برد. این روش در نمونه مدفوع سفت یا قوام دار چندان کاربردی ندارد و اساساً ارزش تشخیصی آن پایین است. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

12. ج-1-2) تهیه لام مرطوب با لوگل Iodine Wet mounts • مقدمات کار شبیه مراحل قبل می باشد ولی به جای سرم فیزیولوژی از لوگل استفاده می شود. • با این روش کیست های آمیب ها و تاژکداران آسان تر تشخیص داده می شوند. • در اینگونه لام ها سیتوپلاسم کیست ها زرد یا قهوه ای روشن و هسته قهوه ای تیره می شود. کروماتیدال بادی زرد روشن یا بی رنگ و چنانچه واکوئل گلیکوژنی وجود داشته باشد قهوه ای تیره دیده خواهد شد. • برای بررسی وجود کیست آمیب ها و تاژکداران و مطالعه اجزای ساختمانی آنها از درشت نمایی 40× استفاده می شود. ارزش این روش مشابه روش قبلی است. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

13. ج-1-3) تهیه لام مرطوب با متیلن بلو بافری شده • مقدمات کار شبیه مراحل قبل می باشد ولی به جای استفاده از سرم فیزیولوژی یک قطره بزرگ از BMB روی لام بریزید. قبل از بررسی لام باید 5 تا 10 دقیقه صبر کنید تا رنگ به درون تروفوزوئیت ها نفوذ کند. حداکثر تا نیم ساعت بعد از تهیه لام باید آن را بررسی کرد. • این روش مواقعی کاربرد دارد که در لام مرطوب با سرم فیزیولوژی تروفوزوئیت آمیب ها و اجسام مشابه با تروفوزوئیت ها مشاهده شود. در این هنگام تهیه کردن یک لام مرطوب با متیلن بلو بافری شده به تشخیص کمک می کند. در اینگونه لام ها سیتوپلاسم تروفوزوئیت ها به رنگ آبی روشن و هسته و انکلوزیون ها (گلبول های قرمز و مخمرها) به رنگ آبی تیره دیده می شود. • بعضی مواقع تروفوزوئیت ها 10- 5 دقیقه بعد از رنگ آمیزی متحرک باقی می مانند ولی اغلب به دور خود می پیچند که باید مراقب بود با کیست ها اشتباه نشوند (کیست با محلول BMB رنگ نمی گیرد). دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

14. ج-2) روش کاتو kato-Katz Method • - مواد و محلول های لازم جهت این روش عبارتند از : • 1- نوار سلوفان (به ضخامت 1/0 میلی متر که به قطعات 30 × 22 میلی متری بریده و حداقل 24 ساعت قبل از آزمایش در محلول مالاشیت گرین قرار داده می شود). • 2- لام • 3- گلیسرول • 4- پودر مالاشیت گرین • 5- اپلیکاتور • 6- دستمال خشک کن دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

15. روش کار • 1- ابتدا حدود 1/0 گرم از نمونه مدفوع را روی لام بگذارید. • 2- یک نوار سلوفان روی نمونه مدفوع قرار دهید و به کمک اپلیکاتور کمی فشار دهید. • 3- به آرامی لام را فشار دهید تا نمونه مدفوع در حدفاصل لام و نوار سلوفان پخش شود. این کار چند دقیقه وقت می گیرد و در پایان لایه نازکی از مدفوع بین لام و نوار سلوفان تشکیل می گردد. • 4- به هنگام برداشتن لام دقت کنید که نوار سلوفان جدا نشود. لام را به مدت 30 دقیقه در دمای 40 درجه، یا یک ساعت در دمای آزمایشگاه قرار دهید. • 5- لام را با درشت نمایی پایین میکروسکوپ (10×) بررسی کنید، و از درشت نمایی بالا (40×) برای اثبات تشخیص استفاده نمایید. • تذکر : اگر نمونه مدفوع آبکی بود، ابتدا به وسیله سانتریفیوژ نمونه را تغلیظ نموده و از رسوب حاصل روی لام بگذارید سپس کمی صبر کنید تا در هوای آزمایشگاه رسوب روی لام قدری خشک شود، و پس از آن مراحل آزمایش را انجام دهید. • این روش در عین سادگی تا حد زیادی قابل اعتماد است و برای تخم انگل های بزرگ و لاروها توصیه می شود ولی برای تک یاختگان ارزش تشخیصی ندارد. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

16. ج-3) روش های شناورسازیFloatation Methods • ج-3-1) روش فلوتاسیون با آب نمک اشباع Willis Method • - مواد و محلول های لازم جهت این روش عبارتند از : • 1- لوله آزمایش معمولی 10 میلی لیتری • 2- لام و لامل • 3- محلول آب نمک اشباع • 4- اپلیکاتور چوبی دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

17. روش کار: • 1- تا نصف لوله آزمایش از محلول اشباع نمک بریزید. • 2- حدود 0.5 گرم از مدفوع را بوسیله اپلیکاتور به لوله منتقل کرده و مخلوط کنید. • 3- لوله را از محلول پر کنید و ذرات درشت مدفوعی را که بلافاصله بالا می آیند ازلوله خارج کنید. • 4- مجدداً از محلول اضافه کنید تا یک سطح محدب از محلول، در بالای لوله ایجاد شود. • 5- یک لامل 22×22 روی دهانه لوله (سطح محدب محلول) طوری قرار دهید که حباب، زیر لامل تشکیل نشود. • 6- بدون اینکه لوله حرکتی داشته باشد، 15 دقیقه صبر کنید و سپس لامل را برداشته روی لام بگذارید و زیر میکروسکوپ مشاهده کنید. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

18. تذکر 1: اگر به جای نمک طعام از مخلوط مساوی سولفات منیزیم و نمک طعام استفاده کنید، سولفات منیزیم از تشکیل بلور روی لام جلوگیری می کند. • تذکر 2: اگر مدت زمان شناورسازی کمتر از 15 دقیقه باشد ممکن است عناصر انگلی بالا نیامده و جواب منفی کاذب بدست آید و. ضمناً مدت زمان طولانی نیز منجر به ته نشین شدن مجدد بعضی از تخم انگل ها به خصوص انواع تخم های دریچه دار خواهد شد. این روش ارزان و تا حدودی قابل اعتماد است و با آن می توان تخم انگل های سبک و کیست تک یاختگان را مشاهده کرد. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

19. ج-3-2) روش فلوتاسیون با سولفات روی Ash Method • - مواد و محلول های لازم جهت این روش عبارتند از : • 1- لوله معمولی 10 میلی لیتری • 2- لام و لامل • 3- لوپ که حلقه سیمی آن قطر 7-5 میلی متر داشته و قسمت حلقه آن عمود بر خود سیم است. • 4- محلول سولفات روی • 5- اپلیکاتور چوبی • 6- تنزیب دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

20. - روش کار : • 1- ابتدا تا نصف لوله محلول سولفات روی بریزید. • 2- حدود یک گرم مدفوع در لوله ریخته و به کمک اپلیکاتور سوسپانسیون تهیه کنید. • 3- سوسپانسیون فوق را از یک تنزیب دو لایه بگذرانید و محلول صاف شده را به لوله برگردانید. • 4- از محلول سولفات روی به لوله اضافه کنید تا سطح محلول به 3-2 میلی متری سطح دهانه لوله برسد. • 5- لوله را در سانتریفیوژ گذاشته و با حدود 3000 دور در دقیقه به مدت یک دقیقه سانتریفیوژ کنید. • 6- یک قطره لوگل روی لام بگذارید. • 7- پس از اینکه زمان سانتریفیوژ تمام شد در حالیکه هنوز لوله در داخل سانتریفیوژ است با استفاده از لوپ سطح از محلول برداشت کرده روی لام بگذارید. • 8- لامل را روی لام گذاشته و با میکروسکوپ مشاهده کنید. دکتر میترا صالحی -مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

21. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

22. تذکر : تک یاخته ها و تخم کرم هایی که پوسته نازک دارند اگر بیش از چند دقیقه در سولفات روی بمانند چروکیده می شوند. بنابراین هر چه سریع تر باید لام تهیه شده مورد بررسی قرار گیرد. این روش بیشتر برای تخم انگل ها و کوکسیدیاها به کارمی رود منتهی روش نسبتاً گرانی است و برای تک یاختگانی مثل آمیب و ژیاردیا مناسب نیست. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

23. ج-3-3) روش فلوتاسیون با ساکاروزSheathers Sugar floatation • - مواد و محلول های لازم جهت این روش عبارتند از: • 1- لوله معمولی 10 میلی لیتری • 2- لام و لامل • 3- لوپ که حلقه سیمی آن قطر 7-5 میلی متر داشته و قسمت حلقه آن عمود بر خود سیم است. • 4- محلول شیتر • 5- اپلیکاتور چوبی دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

24. روش کار : • 1- ابتدا تا نصف لوله محلول شیتر بریزید. • 2- حدود 1 گرم از مدفوع قوام دار (یا 2 میلی لیتر از مدفوع آبکی) به محلول اضافه کند. • 3- به کمک اپلیکاتور محلول را به هم بزنید. • 4- از محلول شیتر به لوله اضافه کنید تا سطح محلول به چند میلی متری سطح دهانه لوله برسد. • 5- لوله را با دور 3000 به مدت 5 دقیقه سانتریفیوژ کنید و بدون هیچگونه دخالتی اجازه دهید که سانتریفیوژ بایستد. • 6- با استفاده از لوپ (در حالی که لوله در داخل سانتریفیوژ است) از سطح محلول برداشت کرده و روی لام بگذارید. • 7- روی لام را به وسیله لامل پوشانده و با میکروسکوپ مشاهده کنید. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

25. توجه : به هنگام برداشت نمونه باید دقت کرد لوپ فقط با سطح محلول تماس پیدا کند. این روش جهت تشخیص کریپتوسپوریدیوم و سایر کوکسیدیاها مناسب به نظر می رسد لیکن برای تشخیص سایر تک یاخته های روده ای توصیه نمی شود. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

26. ج-4) روش رسوب گلیسیرین Glycerin Sedimentation • این روش یک متد رسوبی ساده است که جهت تخم انگل های سنگین توصیه می شود. مقداری مدفوع را در آب حاوی گلیسیرین 0.5درصد ریخته، خوب مخلوط کنید و از 4 لایه تنزیب عبور دهید. محلول صاف شده را به مدت 40 تا 60 دقیقه بی حرکت بگذارید تا تخم انگل ها ته نشین شود. • سپس مایع رویی را دور ریخته مجدداً بر روی آن محلول آب گلیسیرینه اضافه کنید و مدتی صبر کنید تا عمل ته نشینی تکرار شود. جهت صرفه جویی در وقت از سانتریفیوژ با دور 2000 به مدت 2-1 دقیقه استفاده کنید. • معمولاً پس از 3-2 بار تکرار مایع کاملاً زلال می شود. آن را خالی کرده و رسوب را مورد مطالعه میکروسکوپی قرار دهید. این روش بسیار ساده و ارزان است و روش نسبتاً مناسبی است. در این روش می توان به جای آب از سرم فیزیولوژی استفاده کرد. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

27. ج-5) روش رسوبی فرمل- اتر Formalin- Ether method • - روش کار • 1- 10 میلی لیتر فرمالین را به حدود 1 گرم مدفوع اضافه کرده و با اپلیکاتور چوبی مخلوط نمایید تا یک سوسپانسیون نسبتاً کدر بدست آید. • 2- تنزیب چهار لایه را درون یک قیف قرار دهید و قیف را درون لوله سانتریفیوژ بگذارید. • 3- سوسپانسیون مدفوع را از تنزیب عبور دهید و 7 میلی لیتر از این سوسپانسیون را صاف کنید. • 4- 3 میلی لیتر اتر یا اتیل استات را به لوله سانتریفیوژ اضافه کرده، با درب پلاستیکی آن را بپوشانید. • 5- لوله را به شدت تکان داده تا فرمل و اتر به خوبی در هم حل شوند. • 6- در لوله را به آهستگی بردارید تا گاز حاصله خارج شود ( این عمل را چند بار تکرار کنید) • 7- لوله را 1 دقیقه با دور 2000 سانتریفیوژ کنید، پس از سانتریفیوژ 4 لایه در لوله تشکیل می شود لایه اول اتر و چربی، لایه دوم مواد زائد مدفوع، لایه سوم فرمل و لایه چهارم مواد رسوبی است. • 8- به وسیله یک اپلیکاتور چوبی لایه دوم را از جدار داخلی لوله جدا کرده، سپس مواد رویی را با واژگون کردن سریع لوله خالی کنید. • 9- با پیپت پاستور و قطره چکان یک قطره از رسوب روی لام بریزید و لامل را به آرامی روی آن قرار دهید. • 10- با عدسی های 10× و 40× میکروسکوپ، لام را به طور منظم بررسی کنید. • این روش دارای قدرت تغلیظی بالا، معتبر، و با ارزش است و برای شناسایی اکثر تک یاختگان و تخم انگل ها به کار می رود. از معایب آن گرانی و خطر کار با اتر است. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

28. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

29. ج-6) روش رسوبی فرمالین- دترجنت Formalin Detergent method • - مواد و محلول های لازم جهت این روش عبارتند از : • 1- اپلیکاتور چوبی 2- پیپتور 3- لوله آزمایش 4- لوله های مدرج سانتریفیوژ 5- لام و لامل 6- قیف 7- تنزیب 8- پیپت پاستور 9- محلول فرمل- دترجنت • - روش کار : • 1- در لوله آزمایش معمولی حدود 10 میلی متر محلول فرمل- دترجنت بریزید. • 2- حدود نیم گرم مدفوع به محلول فرمل دترجنت اضافه کنید و خوب هم بزنید. • 3- تنزیب دو لایه را در یک قیف قرار داده و مخلوط فوق را در یک لوله سانتریفیوژ صاف کنید. • 4- با محلول فرمل- دترجنت تا بالای لوله سانتریفیوژ را پر کنید. • 5- درپوش پلاستیکی را بر روی لوله قرار داده و به مدت 30 ثانیه به شدت تکان دهید. • 6- لوله فوق را به مدت 24-12 ساعت بدون حرکت در آزمایشگاه قرار دهید. • 7- بعد از مدت فوق محتویات لوله را خالی نمایید، در این حالت یکی دو قطره مایع باقیمانده درکناره های لوله ، ودر ته آن به همراه رسوب جمع می شود این مایع را با رسوب مخلوط کرده و با پیپت پاستور یا مستقیماً از ته لوله برداشت نموده و یک نمونه مرطوب جهت آزمایش لوله آماده کنید. • 8- با میکروسکوپ و عدسی (40×) به بررسی لام تهیه شده بپردازید. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

30. تذکر : این روش در عین ارزانی روش تغلیظی مناسبی برای اکثر تخم انگل ها و تک یاختگان می باشد، و می توان آن را به عنوان روش برتر به آزمایشگاه های تشخیص طبی کشور توصیه نمود. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

31. ج-7) روش تلمن Thelmen Method • این روش برای تشخیص تخم انگل هایی به کار می رود که در مجاری صفراوی کبد زندگی می کنند. تکنیک آن شباهت به فرمل- اتر دارد ولی به جای فرمل از اسید کلریدریک 15درصد استفاده می شود. این اسید باعث می شود چنانچه املاح صفراوی و مواد آلبومینی دور تخم ها را گرفته باشد طی 10 دقیقه املاح را از بین ببرد. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

32. نکته : به آزمایشگاه های تشخیص طبی کشور توصیه می شود از آنجایی که معمولاً تعداد انگل در نمونه مدفوع کم می باشد از انجام روش های تشخیصی غیر تغلیظی پرهیز نمایید. و یا اینکه از روش های مستقیم به عنوان قدم اول غربالگری و یا به هنگام فوریت ها و آن هم فقط در موارد نمونه های اسهالی و آبکی استفاده نمایید. غیر از موارد استثناء فوق، باید از روش های تغلیظی مطمئن استفاده کرد. • د) روش های رنگ آمیزی مدفوع • در کارهای روزمره آزمایشگاهی رنگ آمیزی دائمی از روش های متداول نیست و کاربرد آن عمدتاً درموارد زیر می باشد : • - اطمینان از تشخیص صحیح تروفوزوئیت و کیست تک یاخته ها • - تشخیص اووسیست های کریپتوسپوریدیوم • - نگهداری طولانی مدت لام در آزمایشگاه • - ارسال لام به آزمایشگاه مرجع دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

33. روش رنگ آمیزی تری کروم Trichrome Stain technique • روش رنگ آمیزی تری کروم، روشی ارزشمند برای رنگ آمیزی نمونه های مدفوع و همچنین نمونه های فیکس شده توسط پلی وینیل الکل (P.V. A) است. برای بدست آمدن نتایج قابل اطمینان باید مراقب تاریخ انقضاء مواد بود. • - ظروف حاوی مواد رنگ آمیزی را علامت گذاری کرده و به ترتیب زیر در یک ردیف بچینید. • 1- فیکساتیو شاودین • 2- محلول ید- الکل • 3- اتانول 70درصد • 4- اتانول 70درصد • 5- محلول رنگ تری کروم • 6- محلول رنگ بر الکل – اسید استیک • 7 اتانول 95درصد • 8- گزیلن – کربول یا اتانول خالص (الکل مطلق) • 9- گزیلن دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

34. روش کار: • 1- نام یا شماره بیمه و تاریخ را روی لام حک نمایید. • 2- با باگت چوبی مقداری از مدفوع را برداشته با سرم فیزیولوژی یکنواخت تهیه کنید (برای چسبندگی محلول چند قطره سرم نرمال اسب یا آلبومین به سوسپانسیون اضافه کنید). سپس از این محلول گسترش مناسب تهیه کنید. این گسترش باید از نظر ضخامت به گونه ای تهیه شود که حروف چاپی ریز از روی لام دیده شود ولی آن قدر واضح نباشد که خوانده شود. زیرا گسترش های ضخیم به خوبی رنگ نمی گیرند و در مشاهده میکروسکوپی اشکال ایجاد می شود. از طرف دیگر در گسترش بسیار نازک نیز عناصر کافی جهت آزمایش در زیر میکروسکوپ در دسترس نخواهد بود. • نمونه تهیه شده بلافاصله قبل از خشک شدن باید به فیکساتیو منتقل شود. • اسمیر نباید از زمان تهیه تا زمان مونته کردن خشک گردد. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

35. روش هماتوکسیلین (هایدن هاین)Iron-Hematoxylin • این رنگ آمیزی جهت تک یاخته های روده ای بخصوص مژه داران بسیار مناسب است. • روش ذیل نلسون اصلاح شده(Modified Ziehl-Neelsen) • در این روش رنگ آمیزی اووسیت های کریپتوسپوریدیوم بصورت اجسام گرد وهلالی وبه رنگ صورتی –قرمز در یک زمینه سبز کم رنگ دیده می شوند. • رنگ آمیزی کارمن آلوم • این رنگ آمیزی به منظور رنگ کردن کرم ها به کار می رود. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

36. آزمایش مواد مدفوعی اطراف مقعد Perianal-Fecal-Debris exam • این روش معمولاً جهت تشخیص اکسیور یا کرم سنجاقی استفاده می شود. • از آنجایی که ابتلا یک کودک درخانواده موجب ابتلای سایر اعضای خانواده می شود، باید توجه داشت در صورت مثبت بودن آزمایش یک کودک سایر اعضاء خانواده به خصوص کودکان نیز باید مورد آزمایش قرار گیرند. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

37. برای آزمایش مواد مدفوعی اطراف مقعد از دو روش استفاده می شود : • 1) روش استفاده از سواب مقعدی Anal Swab technique • 1- سواب را با ناحیه اطراف مقعد تماس دهید. • 2- سپس آن را داخل لوله آزمایش قرار دهید و روی سواب سرم فیزیولوژی بریزید تا حدی که سر سواب را کاملاً بپوشانید (حدود 5 میلی لیتر). • 3- پس از 5-4 دقیقه سواب را از سرم فیزیولوژی خارج کرده و با جداره ی لوله تماس دهید تا کاملاً سرم فیزیولوژی از آن خارج شود. • 4- سواب را دور بیندازید. • 5- محلول فوق را به مدت 1 دقیقه سانتریفیوژ کنید تا تغلیظ شود. • 6- به وسیله پیپت مایع رویی را طوری خارج کنید تا رسوب جزئی بدست آمده به هم نخورد. • 7- با یک پیپت پاستور رسوب را روی لام منتقل کرده و با عدسی 10× میکروسکوپ به جستجوی تخم اکسیور بپردازید. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

38. ب) استفاده از نوارچسب یا تست گراهام Scotch-tape technique • 1- به هنگام صبح قبل از تخلیه مدفوع چند سانتی متر نوارچسب را بریده و آن را روی مقعد بیمار قرار داده به طوریکه چین و چروک اطراف مقعد کاملاً باز باشد. • 2- با ته یک مداد یا خودکار کمی چسب را فشار داده تا مقداری داخل شود. • 3- پس از کمی تأمل آن را بردارید (حدود 30-15 ثانیه) • 4- نوارچسب را مستقیم روی لام بچسبانید یا ابتدا روی لام یک قطره تولوئن یا گلیسیرین ریخته سپس نوارچسب را به گونه ای به لام بچسبانید که کاملاً صاف و بدون تاخوردگی باشد. • 5- با عدسی 10× میکروسکوپ به جستجوی تخم اکسیور بپردازید. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

39. روش های کمی مدفوع Stool Quantitative methods • اصولاً این روش ها جهت تعیین درجه و شدت آلودگی می باشد. ولی در عین حال در تفسیر و تخمین باید با احتیاط عمل کرد. در این جا دو روش بازگو می شود : • روش بیور Beaver • به روش آزمایش مستقیم یک لام برداشته، یک قطره سرم فیزیولوژی روی آن بریزید. سپس به مقدار 1 میلی گرم مدفوع را روی آن گذاشته و مخلوط کنید و بر روی آن لامل نهاده و در زیر میکروسکوپ تمام لام را بررسی کرده، تخم انگل ها را بشمارید. شمارش شده را در 1000 ضرب کنید تا تعداد تخم در یک گرم مشخص شود. • در حالت عادی معمولاً هر انسان بین 300-200 گرم مدفوع، دفع می کند. بدین ترتیب تعداد تخم دفع شده در یک روز محاسبه می شود و با توجه به اطلاعات قبلی ما از نحوه تخمگذاری انگل ها می توان تعداد کرم بالغ ماده را در روده انسان تخمین زد. • تعداد تخم دفع شده در یک روز= 250 × 1000× تعداد تخم شمارش شده در یک میلی گرم • مثلاً آسکاریس در یک روز بین 200-100 هزار و کرم های قلابدار 12-10 هزار و تریکوسفال 10 هزار تخم می گذارد که با تقسیم تعداد تخم دفع شده بر این اعداد، تعداد انگل محاسبه می شود. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

40. 2- روش استولstoll • درارلن مایر مخصوص استول که در قسمت دهانه دو خط دارد تا خط اول به مقدار 54 میلی لیتر سود 4/0 درصد ریخته و سپس به آن مدفوع اضافه کنید تا به خط دوم که در روی آن رقم 60 میلی لیتر نوشته است برسد. (این مقدار مدفوع 4 گرم است) این مخلوط را به کمک پرل های شیشه ای آنقدر تکان دهید تا یکنواخت شود. سپس یک شب آن را گذاشته تا سود مواد جامد را در خود حل کند. صبح روز بعد ابتدا ارلن را تکان داده بعد با پیپت مخصوص (0.075 یا 0.15) از قسمت وسط مایع برداشت کنید، روی لام گذاشته و در زیر میکروسکوپ تخم انگل های موجود را بشمارید. چنانچه از پیپت 0.075 استفاده کرده باشید تعداد تخم را در 200 ضرب کنید تا مقدار آن در یک گرم بدست آید. و اگر از پیپت 0.15 استفاده کرده باشید تعداد را در 100 ضرب کنید. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

41. ضریب دیگری نیز در نظر گرفته می شود و آن قوام و شکل مدفوع است. چنانچه مدفوع سفت و شکل دار باشد تعداد را در 1 ضرب کنید و اگر مدفوع نرم و خمیری باشد تعداد را در 2 ضرب کنید. و اگر مدفوع شل باشد تعداد را در 3 ضرب کنید و بالاخره اگر مدفوع اسهالی و آبکی باشد تعداد را در 4 ضرب کنید. • ضریب دیگر سن بیمار می باشد که زیاد معمول نیست. • این روش دقیق تر، قابل اطمینان تر و استاندارد است. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

42. کشت مدفوع Hatch technique • 1)روش کشت مدفوع برای تشخیص لاروها • چنانچه در مدفوع شخص مشکوکی نتوانید تخم کرم های قلابدار را تشخیص دهید و یا شباهت تخم کرم های قلابدار و تریکواسترانژیلوس شما را در تشخیص گمراه کند، روش کشت مدفوع را به کار ببرید تا تخم تبدیل به لارو شده و وجود افتراق مشخص شود. • روش هارادا موری Harada-mori • در یک ظرف گیلاسی شکل حدود 3 میلی لیتر آب بریزید. • یک کاغذ صافی از بالا در آن وارد کرده تا به آب برسد و رطوبت بگیرد. سپس یک لایه مدفوع در سراسر کاغذ پخش کنید و در ظرف را سرپوش گذاشته، مدت 8-7 روز درحرارت آزمایشگاه (28-24 درجه سانتی گراد) قرار دهید. از روز دوم و سوم ته ظرف را جستجو کنید. • لاروها در این مدت آزاد شده، به ته ظرف آمده و در آب ته ظرف بطور فعال و زنده وجود دارند که تشخیص آنها بسیار ساده است. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

43. ب) کشت تک یاخته های روده ای • یکی از روش های تشخیص تک یاخته های روده ای کشت آنها است. محیط مناسب، سرم منعقده اسب می باشد که در لوله آزمایش بلند بطور مورب تهیه شده است. • در هنگام کشت مقداری محلول استریل رینگر، مقداری نشاسته برنج و کمی استرپتومایسین جهت جلوگیری از رشد بیش از حد باکتری ها به محیط اضافه کنید. • کمی مدفوع را در شرایط استریل (مقابل شعله) به وسیله میله پلاتین برداشت کرده و داخل مایع لوله کشت دهید. • سپس درلوله را با پنبه محکم مسدود نمایید و به مدت 48-24 ساعت در اتوکلاو 37 درجه سانتیگراد قرار دهید. پس از انقضای مدت از ته لوله برداشت کرده بین لام و لامل گذاشته و زیر میکروسکوپ به جستجوی فرم فعال (تروفوزوئیت) تک یاخته بپردازید دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

44. آزمایش شیمیایی جهت جستجوی خون مخفی در مدفوع Occult-Blood • آزمایش OB بطور معمول توسط پزشکان آزمایشگاه درخواست می شود. مشاهده OB در مدفوع کمک شایانی در تشخیص زخم های لوله گوارش و کانسر کولون می نماید. • اصولاً برای انجام آزمایش OB جهت اجتناب از جواب کاذب باید به بیمار از 3 روز قبل رژیم غذایی فاقد گوشت سبزیجات، (از نظر کلروفیل) توصیه شود. جهت انجام آزمایش OB تست های مختلفی وجود دارد : • - تست بنزیدین Banzidin Test • مکانیسم عمل تست بنزیدین بدین صورت است که آب اکسیژنه تحت تاثیر پراکسیدازها، اکسیژن خود را از دست می دهد. این اکسیژن بنزیدین را اکسید نموده و آن را تبدیل به ماده سبزرنگی می نماید. • 2- تست گایاک Guiac Test • از محلول 2درصد گایاک استفاده می شود که به صورت قرص های تجاری دربازار موجود می باشد. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

45. ارسال نمونه های مدفوع به آزمایشگاه مرجع Sending Specimens to Reference lab • گاهی اوقات لازم است نمونه های مدفوع را به آزمایشگاه دیگر و یا آزمایشگاه مرجع ارسال کرد. در این هنگام استفاده از یک ماده نگهدارنده یا محافظت کننده ضروری می باشد تا انگل های درون نمونه در وضعیت خوبی نگهداری شوند و همچنان قابل تشخیص بمانند. برای آن منظور معمولاً از دو ماده محافظت کننده استفاده می شود: • 1- فرمالین 10 درصد : این ماده تخم و لارو کرم ها، همچنین کیست تک یاخته ها را به همان صورت اول برای آزمایش مستقیم حفظ می کند. • 2- فیکساتیو P.V.A : این ماده تروفوزوئیت و کیست تک یاخته ها را به گونه ای حفظ می کند که بتوان آنها را نگهداری نمود. • - دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

46. نگهداری نمونه ها • 1- روی دو ظرف مخصوص حمل نمونه، نام و یا شماره بیمار را بنویسید داخل یکی از آنها فرمالین 10درصد و داخل دیگری P.V.A بریزید و هر یک را علامت گذاری کنید تا مشخص شود کدامیک حاوی فرمالین 10درصد و. کدامیک P.V.A است. • 2- پس از به هم زدن مدفوع مقداری از آن را با اپلیکاتور برداشته و به ظرف حاوی فرمالین 10درصد منتقل کنید. سپس آن را به خوبی با فرمالین 10درصد مخلوط کنید به طوری که سوسپانسیون یکنواختی تهیه شود (مدفوع برداشته شده به اندازه ای باشد که سوسپانسیون حاصله تا ظرف را پرکند.) • 3- با اپلیکاتور دیگری قسمتی از مدفوع را برداشته و به ظرف حاوی P.V.A منتقل کنید و مثل مرحله قبل عمل کنید. • 4- در ظرف ها را محکم بسته و یک تکه نوارچسب دور هر ظرف بپیچید تا از هر گونه نشتی جلوگیری کند. • 5- ظرف ها را با دقت درون جعبه ارسالی قرار داده و به محل مورد نظر بفرستید. بهتر است دور ظرف ها را با پنبه یا روزنامه بپوشانید تا در اثر ریختن احتمالی هر کدام، بقیه ویال ها و یا جعبه آلوده نشود. • توجه داشته باشید که اطلاعات ضروری مثل نام یا شماره بیمار، تاریخ ارسال و ارگانیسم هایی را که در بررسی نمونه ها یافته اید، همراه نمونه ها ارسال شود. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

47. سیل کردن Seal • گاهی اوقات لازم است نمونه های تازه رنگ نشده برای مدتی نگهداری شود و یا به آزمایشگاه مرجع یا آزمایشگاه دیگری فرستاده شود. • بدین منظور مخلوطی از پارافین جامد و وازلین به طور مساوی تهیه کنید ( درصورت در دسترس نبودن پارافین از موم یا شمع و یا رنگ غلیظ نیز می توانید استفاده کنید). وسیله ای فلزی که دارای لبه های تیزی به ابعاد مختلف لامل می باشد و به آن ابزار سیل می گویند را روی چراغ گرم کنید و بعد آن را در پارافین و یا موم قرار دهید. پارافین ذوب شده و به لبه های ابزار سیل می چسبد. سپس با این وسیله دور لامل روی لام را بگیرید، به طوری که هیچ منفذی باقی نماند. باید دقت نمود که زیر لامل حباب هوا نباشد. این عمل باعث می شود که محلول زیر لامل تبخیر نشود و تخم انگل یا کیست چند روز سالم بماند. بهتر است نمونه های سیل شده را در اطاقک مرطوب (بوات دوپتری همراه با پنبه مرطوب) قرار دهید. • باید توجه داشت لایه مومی ضخیم نباشد همچنین روی لامل را اشغال نکند. با تکرار این عمل پس از چند بار می توان لام هایی مناسب بطور موقت تهیه کرد. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

48. کنترل کیفی آزمایش مدفوع Quality Control for Faecal Exam • جهت حصول اطمینان از نتایج دقیق و قابل اعتماد، در مورد تشخیص عفونت های انگلی، باید اقدام های مربوط به کنترل کیفی انجام پذیرد. • کنترل کیفی تمامی مراحل جمع آوری نمونه ها، آماده سازی معرف ها، روش انجام آزمایش و بررسی نهایی میکروسکوپی لام را به شرح زیر شامل می شود: • چنانچه نمونه های مدفوع به درستی جمع آوری نشده و مراقبت های لازم قبل از آزمایش درمورد آنها به عمل نیاید تشخیص دقیق عوامل ایجاد کننده الودگی به خوبی امکان پذیر نیست. این مطلب بخصوص در مورد میکروارگانیسم های کوچکتر مانند تک یاخته ها بیشتر صدق می کند. • ساختمان تروفوزوئیت تک یاخته ها 2-1 ساعت پس از خروج از بدن تخریب شده و تغییرات ظاهری آنها سبب اشتباه در تشخیص می شود. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

49. کیست تک یاخته ها نیز پس از گذشتن ساعت ها و یا یک شب (بخصوص در درجه حرارت بالا) از بین می رود و یا تغییر شکل می دهد. • تخم و لارو کرم ها نسبت به تک یاخته ها مقاوم ترند ولی گذشتن زمان طولانی از نمونه گیری باعث تغییراتی در آنها می شود که ممکن است در تشخیص اثر بگذارد. • به عنوان مثال تخم کرم های قلابدار لاروه شده و تخم های آسکاریس نیز ممکن است مولتی سلولار شوند. علاوه بر این ممکن است ساختمان لاوها تخریب شده و تشخیص گونه آنها را غیر ممکن سازد. • به منظور حصول اطمینان از نحوه صحیح نمونه گیری توجه به نکات زیر ضروری می باشد : • 1- از ظروف خشک و تمیز برای جمع آوری مدفوع استفاده کنید زیرا گرد و خاک سبب تداخل در آزمایش شده و ممکن است مواد موجود در خاک باعث اشکال در تشخیص شوند. ادرار و آب نیز در صورت وجود در ظرف نمونه گیری سبب متلاشی شدن تروفوزوئیت ها می شود. • 2- به بیمار تذکر دهید به محض نمونه گیری آن را به آزمایشگاه بیاورد (جز مواردی که نمونه در فیکساتیو جمع آوری گردد) تا از نابودی تروفوزوئیت تک یاخته و تغیرات مرفولوژیک تخم کرم ها جلوگیری شود. همچنین به نام بیمار و تاریخ نمونه گیری توجه داشته باشید. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین

50. 3- از پذیرش نمونه های کهنه و یا آلوده به گرد و خاک ، آب و ادرار خودداری نموده و ازبیمار بخواهید دوباره نمونه گیری کند. • 4- اگر آزمایش سریع نمونه امکان پذیر نبود، آن را در یخچال 5-4 درجه سانتیگراد و یا در سایه و خنک ترین محل آزمایشگاه قرار دهید. دقت کنید آنها را در آفتاب نگذارید. • ب) آماده سازی معرف ها • معرف ها باید دقیقاً براساس دستورالعمل های ذکر شده ساخته شوند. • محتویات، مقدار و یا روش تهیه آنها را به هیچ وجه تغییر ندهید، همچنین ذخیره کردن آنها نیز باید طبق دستورالعمل ساخت باشد. • محلول هایی مثل فرمالین، سرم فیزیولوژی، فیکساتیوها و محلول های الکلی (اگر تبخیر نشوند) چنانچه به درستی در ظرف های دردار و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری شوند، برای مدت های طولانی قابل استفاده می باشند. • سایر معرف ها ممکن است فقط برای مدت کوتاهی پایدار بمانند و اگر تاریخ مصرف آنها گذشته باشد، نباید از آنها استفاده کرد. • تاریخ مصرف هر یک از محلول ها در دستورالعمل ساخت آنها ذکر شده است. • توجه داشته باشید که روی تمام محلول ها تاریخ ساخت آنها را بنویسید و محلول های تاریخ گذشته را دور بریزید. دکتر میترا صالحی- مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله بوسیله ناقلین