Kapittel 14. Det moderne Noreg blir til

1. Kapittel 14. Det moderne Noreg blir til NYNORSK Elevane skal kunne – gjere greie for hovudtrekk ved den industrielle revolusjonen og undersøkje kor mykje han fekk å seie for næringsutvikling og sosiale forhold i det norske samfunnet Påbygging

2. Kjenneteikn ved perioden • – Kraftig befolkningsvekst etter 1750. • – Samfunnet kom i rask endring. • – Mange unge menneske som måtte ha mat og arbeid. • – Industriverksemdi byane. • – Utvandring til Nord-Amerika. • – Modernisering av samfunnet. Påbygging

3. Befolkningsutviklinga • – Svært rask befolkningsvekst i Noreg 1750–1850. • – Høge fødselstall, men også høg barnedødprosent. • – Gjennomsnittleglevealder på 35 år. • – Fleireav barna overlevde på 1800–talet enn tidlegare. • – Meireffektiv kamp mot sjukdommar som kolera, lepra og • tuberkulose førte til betre folkehelse. • – Etter kvart sank tallet på barn per familie. Påbygging

4. På flyttefot • – Vanskelegetider i 1840– og 1860–åra. • – Stadig fleire blei jordlause husmenn og tenestefolk. • – Ei løysning var å flytte til byane. Påbygging

5. Nye levebrød i industrien • – Utbygging av infrastruktur: Gater, vassanlegg, kloakk. • – Behov for skolar, sjukehus og fattigheimar. • – Markert klasseskilje i byane. • – Fattig og rik budde i ulike bydelar. Påbygging

6. Utvandring til Nord-Amerika • – Kanskje så mykje som 1 million nordmenn utvandra til Nord- • Amerika. • – Trass i masseutvandringa heldtfolketalet fram med å auke. • – BerreIrland hadde høgare prosentvis utvandring enn Noreg.  • – Ikkjedeifattigaste som drog, men folk som ønskte eit betre liv. Påbygging

7. Det store hamskiftet • – Teigblanding, det vil seie at jordstykka var delte mellom ulike • brukarar, var eit hinder for moderniseringa. • – Stortinget vedtok i 1857 lov om utskifting av jorda. • – Større råderett over eiga jord. • – Import av billeg korn frå utlandet. • – Bøndene begynte å produsere for einmarknad. • – Spesialisering på husdyrhald. • – Nye korntypar og husdyrrasar. • – Mekanisering og betre dyrkingsmetodar. Påbygging

8. Næringsutvikling • – Fleirefann arbeid utanfor jordbruket. • – Tradisjonelle næringar dominerte. • – Industrivekst, særleg etter 1890. • – Økonomisk liberalisme. • – Frihandel førte til auka vekst. • – Avskaffing av reguleringar. • – Noreg blei ein del av verdsmarknaden. Påbygging

9. Industrialisering 1850–1875 • – Vasskraft viktigare enn dampkraft. • – Akerselva i Kristiania. • – Import av teknologi frå England. • – Ny form for disiplin. • – Produksjon for heimemarknaden. • – Sagbruk, mekaniske verkstader, møller, spinneri, teglverk. Påbygging

10. Industrialiseringens andre fase • – Utviklinga skaut fart på slutten av 1800-talet, særlig etter 1905. • – Ny vasskraftteknologi. • – Smelteverk (Rjukan, Odda). • – Eksportretta industri. • – Frykt for utanlandsk kontroll over vasskraft. • – Konsesjonslover. • – Industriarbeidaranebegynte å organisere seg. Påbygging