Kapittel 12: Noreg - «den nøytrale allierte»

1. NYNORSK Kapittel 12: Noreg - «den nøytrale allierte» Elevane skal kunne – gjere greie for bakgrunnen for dei to verdskrigane og drøfte verknader dei fekk for Norden og det internasjonale samfunnet

2. Norsk nøytralitet – Noreg var nøytralt under den første verdskrigen (1914−1918). – Landet var under sterkt press frå krigsmaktene, som ville sikre seg norske råvarer til militære og sivile formål. – Mange unge norske sjømenn mista livet i krigshandlingar. – Krigen skapte forsyningsvanskar og varemangel i Noreg.

3. Under press frå krigsmaktene - Noreg ville stå utanfor stormaktspolitikken, og ikkje blandast inn i forholdet mellom «krigsmaktene» i Europa. - Den norske handelsflåten var den tredje største i verda og tente inn ein tredel av eksportinntektene til Noreg. - Interessekonflikt: 25 % av eksporten gjekk til Storbritannia 32 % av importen kom frå Tyskland - Spionar og agentar kom, folk blei mistenksame.

4. «Business as usual» - Handel kunne i prinsippet gå føre seg som før. - Norsk skipstransport og industri tente på krigen til å begynne med. - Men det meste av flåten kom i britisk teneste, og britane skaffa seg nærmast vetorett over norsk handelspolitikk. - Britisk krigsøkonomi og kapital trengde langt inn i det norske samfunnet.

5. Krigen krev liv - Skip som frakta krigsviktige varer, kontrabande, kunne bli tekne av motparten. - Som svar på den britiske totalblokaden erklærte Tyskland i februar 1917 total ubåtkrig. - Heile 900 norske skip, og livet til 2000 norske sjøfolk, gjekk tapt i krigsforlis. - Krigen skapte varemangel, og motsetnadene mellom ulike grupper auka.

6. Dyrtid, jobbetid og tvangstid - For vanlege folk: «dyrtida» dyrare mat og bustad - For aksjespekulantar: «jobbetida» bedrifter gjekk godt på grunn av dyre varer – aksjar blei attraktive - For bondefamiliane: «tvangstida» bøndene pålagde tvangsdyrking

7. Offentleg innsats - Forsyningsproblema kravde sterkare innsats frå det offentlege. - Dei offentlege budsjetta auka, og staten måtte ta opp store lån i utlandet for å dekkje utgiftene, skaffe forsyningar til landet og betale for dei. Slik auka statsgjelda. - I januar 1918 blei det innført rasjonering av ein del matvarer.

8. Økonomien i krise - Krona kom ut av kontroll. - Staten trykte fleire setlar og fristilte krona frå gullet (pari kurs). - Sterk inflasjon. - Statsgjelda blei den største av alle utfordringar som dei norske regjeringane stod overfor i mellomkrigstida.

9. Frykt for verda utanfor - Spanskesjuka tok mange liv. - Den store krigen hadde ført med seg varemangel, spionasje og tap av liv. - Utryggleik og skepsis i befolkninga.