200 likes | 353 Views
Sosyal Bilimler Yayınlarının Görünürlüğü ve Değerlendirilmesinde Yaşanan Sorunlar. Doç. Dr. Nazan Özenç Uçak. Bilimsel araştırmalara erişim ve değerlendirme. Bilimsel iletişim araştırma sonuçlarının yayınlanması ve kullanılması esasına dayanır.
E N D
Sosyal Bilimler Yayınlarının Görünürlüğü ve Değerlendirilmesinde Yaşanan Sorunlar Doç. Dr. Nazan Özenç Uçak
Bilimsel araştırmalara erişim ve değerlendirme • Bilimsel iletişim araştırma sonuçlarının yayınlanması ve kullanılması esasına dayanır. • Araştırma sonuçlarının kullanılabilmesi için erişilmesi, erişilmesi için görünürlüğü gerekir. • Bibliyografik araçlar yayınların erişimi açısından önemlidir. • Yayının kalitesi yayının kullanımıyla, değerlendirme yayın kalitesinin ölçümüyle ilgilidir. • Yayınların kullanım oranı dergilerin etki faktörünü artırmaktadır. • Atıf indeksleri kullanım ve etki faktörünün ölçülmesinde önemli rol oynamaktadır.
Değerlendirme ve alan özellikleri • Değerlendirme neye göre yapılmalıdır? • Her alan için aynı değerlendirme ölçütleri geçerli midir? • Fen ve sosyal bilimlerin yayın özellikleri aynı mıdır? • Atıf indekslerinin (SCI, SSCI ve AHCI) rolü her alan için aynı mıdır? • Sosyal bilimler alanında yayınlara erişim ve değerlendirme açısından SSCI yeterli midir?
Sosyal bilimler yayın özellikleri ve atıf indeksi • Çalışma alanı • Yayın dili • Yayın yapılan kaynak türleri • Etki faktörü
1. Yerel konuların araştırılması • Çalışma alanı içinde yaşanılan toplumla yakından ilgili • Üretilen bilgi fen bilimlerinde olduğu kadar evrensel nitelikte değil • Bilgi üretim ve kullanımı büyük ölçüde ulusal düzeyde gerçekleşiyor • Bu durum özellikle sosyoloji, hukuk, kamu yönetimi, halk bilimi gibi alanlarda daha belirgin (Skelton 1973; Slatter 1988; Hicks 1999; 2004).
Yerel yayın yapma • Kuzey Amerika ve Batı Avrupa ülkelerinde ulusal yayınlara atıf oranı %60’ın üzerindedir. • Bu ülkelerde sosyal bilimler alanında yapılan araştırmalar kendi içinde ve diğer ülkelerdeki gelişmelerden habersiz gelişmektedir. • Diğer ülkelerde ise, özellikle Amerika’da yapılan araştırmaların yakından izlenmesi ve benzer çalışmalar yapılması eğilimi vardır.
Atıf indeksleri ve yerel yayınlar • Sosyal bilimciler fen bilimcilere oranla daha fazla ulusal yayın kullanmakta ve yabancı dergilere daha az yazı göndermektedir (Brittain,1984; Yitzhaki, 1998). • SSCI ve AHCI tarafından kapsanan sosyal ve insan bilimler dergilerinin daha az sayıda, uluslararası nitelikli ve ABD ağırlıklıdır. • SSCI’in kapsadığı hukuk dergilerinin %83’ü, yönetim dergilerinin %71’i, eğitim dergilerinin %70’i, ekonomi dergilerinin %54’ü ve psikoloji dergilerinin %62’si ABD de yayımlanan dergilerdir (Nederhof ve Noyons, 1990 dan aktaran Nederhof, 2006). • 1991yılından sonra Hollanda, Danimarka ve İsveç gibi ülkelerin SSCI kapsamında yayın sayıları artsa da ABD’nin ağırlığı değişmemiştir (Leeuwen, 2006).
2. Yayın dili • Yayının dilini belirleyen en önemli unsur yayının kimin için olduğu sorusuna verilecek yanıttır. • Bir yayının dilinin İngilizce olması bilimsel değerini artırmaz, ancak görünürlüğünü ve atıf alma oranını artırır. • Uluslararası literatürde yer almada araştırma konusu kadar yayın dilinin de etkisi vardır. • Sosyal bilimlerde dil bariyeri fen bilimlerine göre bilgiye erişimde daha büyük bir engeldir.
Sosyal konuların ana dilde anlatımı • Amerikalı ve İngiliz sosyal bilimciler %99 oranında kendi dillerindeki yazılara atıf yapmaktadırlar. • Dünya literatürünün %10’unu oluşturmasına rağmen Alman ve Fransız sosyal bilimciler %60 dan fazla kendi dillerindeki yayınları kullanmaktadırlar. • Hollandalı sosyal bilimciler %60’ın üzerine bir oranla kendi dillerinde yayın yaparken bu oran fen bilimciler arasında %3 den daha azdır. • Norveçli insan bilimcilerin %44’ü, sosyal bilimcilerin %54’ü İngilizce yayın yaparken bu oran fenbilimlerinde %80’e , tıp alanında %84’e çıkmaktadır.
Hacettepe Üniversitesi’nde 391 tez ve 29.289 atıf (bunlardan 128 tez ve 15.970 atıf sosyal ve insan bilimler alanına aittir) üzerine yaptığımız bir araştırmaya göre sosyal bilimler tezlerindeTürkçe literatüre atıf oranı %64,5 dir. • Aynı araştırmada İngilizce kaynaklara yapılan atıfların oranı mühendislikte %94, fen bilimlerinde %89 iken sosyal ve insan bilimlerinde bu oran %30,5’dir.
SSCI ve yayın dili • İngilizce %95 oranla ilk sırada, bunu sırasıyla Almanca, Fransızca ve İtalyanca izlemektedir. • Diğer dillerin temsil oranı %1 dir. • 1990 sonrası ABD dışında kalan ülkelerden atıf indeksine giren yayın sayısında bir miktar artış olmasına rağmen yayın dili açısından önemli bir fark yoktur (Leeuwen,2006).
3. Yayın türü • Alan özellikleri kullanılan yayın türünü belirlemektedir. • Sosyal bilimlerde yayın yelpazesi geniştir. • Sosyal bilimlerde zaman baskısının az olması ve bütüncül yaklaşım bu alanda kitaba ve kitap içi bölümlere ilgiyi artırmaktadır. • Sosyal bilimler alanında dergi kullanımında zamanla bir artış gözlense de kitapların yoğun kullanımının büyük ölçüde değişmediği yapılan araştırmalardan anlaşılmaktadır (Cronin, Synder ve Atkins, 1997; Lindholm-Romantschunk ve Warner,1996; Uçak, 1997; Kyvik, 2003).
Kitap kullanımıyla ilgili bazı örnekler • Sosyal bilimleri genel olarak değerlendiriren bir araştırmaya göre sosyal bilimciler %67 oranında kitaba, %7 oranında kitap içi bölümlere ve %26 oranında dergilere atıf yapmaktadırlar(Nederhof, 2006). • Dergi kullanımı fizikte %99’a çıkarken bu oran müzikte %11 dir(Huang ve Chang, 2008). • Bir başka araştırma sonucuna göre kitaplara yapılan atıflar sosyolojide %62 iken kimyada %5tir (Broadus, 1971). • Felsefede bu oran kitaplarda %70’e, kitap içi bölümlerde %15’e çıkmaktadır (Cullars, 1998).
Hacettepe Üniversitesi’nde yaptığımız araştırmaya göre sosyal bilimler alanında kitaplara yapılan atıflar dergilere yapılan atıflardan yaklaşık üç kat daha fazladır. • Kitaplara yapılan atıf oranı: • Felsefede %93 • İngiliz dili ve edebiyatında %87,2 • Sosyolojide %70,7 • Tarihte %67,2 • Ekonomide %54,9 • Psikolojide %26,2’dir (Uçak ve Al, 2008).
Atıf indeksleri ve yayın türü • Atıf indeksleri baz alınarak yapılan bir araştırmaya göre dergilere yapılan atıflar • tarihte %35, • sosyolojide %40, • ekonomide %49, • işletmede %56 ve • psikolojide %64’ dür. • Aynı araştırmaya göre dergi kullanım oranı fizikte %85, ve kimyada %84 olarak saptanmıştır (Glanzel ve Schoepflin, 1999).
Sosyal bilimlerde araştırma ürünlerinin farklı yayın türlerinde yer alması bu çalışmaların atıf indeksleri dışında kalmasına neden olmaktadır. • Toplumu bilgilendirme amacıyla yapılan ve akademik olmayan pek çok yayının izlenebilmesi problemdir. • Bu tip yayın yapma alışkanlığı dil, edebiyat ve kamu yönetimi gibi alanlarda daha fazladır. • Dergi ağırlıklı bir değerlendirme bu alandaki ürünlerin tamamını kapsamamaktadır (Nederhof ve arkadaşları 1989).
4. Etki faktörü • Sosyal bilimlerde gereksinim duyulan bilgi fen bilimlerinde olduğu kadar güncel değil ve kuramsal gelişim daha yavaştır. • Yayınların eskime oranları bu özellikten etkilemektedir. • Sosyal bilimlerde kaynakların yarı yaşamları fen bilimlerine göre daha uzun, eskime oranları daha yavaştır. • Bu durum araştırma ürünlerinin etki süresini de uzatmaktadır. • Sosyal bilimlerde araştırma sonuçlarının etkisi daha uzun bir süreye yayılmaktadır.
Atıf indeksleri ve etki faktörü • Dergilerin etki faktörü genelde son iki yıl içinde aldıkları atıf sayısı ile ölçülmektedir. • Zaman baskısının az olması, eski yıllarda çıkan yayınlara atıf yapma ve kitap kullanımının fazlalığı etki faktörünü etkilemektedir. • Etki faktörünün son iki yıl üzerinden hesaplanması sosyal bilimlerde yayın kullanımına ilişkin değerlendirmeyi bütünüyle yansıtmamaktadır.
Sonuç • Türkiyede sosyal bilimler alanında üretilen araştırma sonuçlarının görünürlüğü, erişimi ve değerlendirilmesinde alan özelliklerinin dikkate alınmamasından kaynaklanan sorunlar vardır. • Türkiye’de sosyal bilimler alanında yayınların izlenmesi ve değerlendirilmesinde atıf indeksleri yeterli değildir. • Kendi üniversitemizde üretilen bir yayından haberdar olmak SSCI de yer alan bir yayından haberdar olmaktan daha zor olabilmektedir.
Öneriler • Ulusal konu bibliyografyaların/veri tabanlarının geliştirilmesi, • Dergi dışında kitap ve kitap içi bölümlere erişim sağlayacak şekilde konu bibliyografyalarının hazırlanması, • Üniversite yayınlarının görünürlüğü ve erişimi için kurumsal açık arşivlerin oluşturulması, • Sosyal ve insan bilimleri yayınlarının değerlendirilmesinde alan özelliklerinin dikkate alınması; bu özelliklere uygun atıf indeksi tasarlanması ve bu konuda koordinasyonun sağlanması gereklidir.