Oratie prof.dr. Elbert Dijkgraaf

1. Oratie prof.dr. Elbert Dijkgraaf Bewijzen beleid baat

2. Inleiding Baat bewijzen beleid? • Uitdagingen vragen om beleid • Nieuw beleid wordt argwanend bezien • Politiek proces voedt argwaan • Wetenschap kan voor- en nadelen in kaart brengen

3. Inleiding • Vragen: • hoe reageren op nieuwe uitdagingen? • wat leren van andere landen of sectoren? • hoe doelen te bereiken tegen laagst mogelijk kosten? • hoe beleid evalueren, voorkomen langdurig slecht beleid? • Essentie leerstoel: gebruiken ervaringen uit praktijk om te analyseren wat effecten overheidsbeleid zijn • Oratie: illustratie aan de hand van concrete casus

4. Noodzaak verandering energiegebruik Figuur 1. CO2-emissies Nederland fossiele brandstoffen in Mton 1e Oliecrisis Beurskrach 2e Oliecrisis 1e Wereldoorlog 2e Wereldoorlog

5. Noodzaak verandering energiegebruik Figuur 2. CO2-emissies China fossiele brandstoffen in Mton

6. Noodzaak verandering energiegebruik Figuur 3. CO2-emissies OESO-24 fossiele brandstoffen in Mton

7. Noodzaak verandering energiegebruik Figuur 4. CO2-emissies 4 EU landen fossiele brandstoffen (index)

8. Noodzaak verandering energiegebruik • IPCC: “Emissies van broeikasgassen op of boven het huidige niveau zullen verdere opwarming veroorzaken waardoor veranderingen in het klimaatsysteem gedurende de 21e eeuw zeer waarschijnlijk groter zijn dan de geobserveerde veranderingen in de 20e eeuw.” • Reductie nodig van 80 tot 95% • Veel redenen voor verminderen fossiele brandstoffen • Wat is effect van beleid?

9. Ingezette beleidsinstrumenten • Gedrag van consumenten en producten kan onder andere beïnvloed worden door: • belastingen • subsidies • regelgeving • convenanten • Van belang: • effectiviteit • efficiëntie • herverdeling • Nu centraal: effectiviteit met focus op convenanten

10. Ingezette beleidsinstrumenten • Convenanten: overeenkomst waarbij gebruikers van energie zich vrijwillig committeren aan het bereiken van doelen • Vragen: • prikkel om trendbreuk te realiseren? • laten overheden zich misleiden bij onderhandelingen? • is verificatie prestaties belangrijk? • alleen effectief bij dreiging van andere instrumenten? • Hoofdvragen: • effectief vergeleken met andere instrumenten? • effectiviteit afhankelijk van vormgeving?

11. Theorie convenanten • Effectieve convenanten mogelijk bij voldoende dreiging • Maar: dan juist superioriteit overige instrumenten? • Initiatief overheid verhoogt oppositie, beperkt effectiviteit • Spillovers zijn mogelijk • Finale beoordeling kan alleen empirisch plaatsvinden

12. Empirie convenanten Figuur 5. Meten effectiviteit beleid Energiegebruik Start van convenant EC0 Business as usual EBA Effect Effect Realisatie ERE Effect Alternatief instrument ECF TRE Tijd TO

13. Empirie convenanten • Minimumeisen: • econometrische analyse • correctie voor business-as-usual • uitsplitsing effecten instrumenten • Geen Nederlandse studie voldoet aan eisen • Veel buitenlandse studies voldoen evenmin • Slechts 6 studies geïdentificeerd die wel voldoen • Conclusies: • weinig bewijs effectiviteit • bij duidelijke dreiging effectiviteit mogelijk groter

14. Analyse: methodologie en data • Te verklaren variabelen: • energiegebruik • CO2-emissies • aandeel hernieuwbare energie • Methodologie: • statistische vergelijking variabelen in tijd en tussen landen • betere score als bepaald instrument toegepast wordt? • Data beschikbaar van 24 OESO landen, 1978-2006 • Diverse niveaus: land, sector, elektriciteitssector • Analyse mogelijk door verschillen tussen landen en in tijd

15. Analyse: methodologie en data Figuur 6. Aantal (sub)convenanten energie in OESO landen 2006

16. Analyse: methodologie en data Figuur 7. Instrumenten energie in OESO landen 1978-2006 Subsidie in dollar per eenheid (toe) Aantal convenanten en wetten, index energieprijs

17. Analyse: methodologie en data • Econometrische analyse geeft correctie voor: • business-as-usual, autonome technologische vooruitgang • andere verschillen: bijv. klimaat, bevolkingsdichtheid • Methodologie maakt bepalen mogelijk van: • effectiviteit convenanten • effectiviteit ten opzichte van andere instrumenten • Voordeel: meenemen van onderlinge samenhang Voorbeeld: • Energie-intensiteit = aC Convenanten + aB Belastingen + aS Subsidies + aR Regelgeving + f (tijd, overige exogenen) - Test 1: aC < 0 - Test 2: aC < min (aB, aS, aR)

18. Analyse: methodologie en data • Convenanten: • moeilijk meetbaar door diversiteit • verschillende methoden • ongewogen • subconvenanten • objectieve weging • subjectieve weging • toets of type telling uitmaakt voor conclusies • toets of type convenant uitmaakt voor conclusies • Overige beleidsvariabelen: belastingen, subsidies, regelgeving • Onzekerheid: veel gevoeligheidsanalyses

19. De feiten 19

20. Totaal Industrie Transport Overig Convenanten (+1) 0 0 -4,7% 0 Regelgeving (+1) -0,4% 0 0 0 Belastingen (+10%) -0,5% -0,3% -0,5% -1,4% Subsidies (+10%) 0 0 -0,1% 0 Resultaten Tabel 1. Effecten beleidsinstrumenten op energie-intensiteit Noot: 0 betekent insignificant effect

21. Resultaten Figuur 8. Percentage significante effecten beleidsinstrumenten

22. Conclusies energiebeleid • Weinig of geen bewijs voor effectiviteit convenanten • Toch al 20 jaar kern van beleid, ook voor toekomst • Einde van convenanten? • Weinig kans op trendbreuk energiegebruik • Belastingen meest effectief • Bij gebruik convenanten probeer effectiviteit te vergroten door vormgeving

23. Onderzoeksgebied • Empirische economie van de publieke sector • Brede scope: onderwijs, zorg, afval, energie, water • Uitdagingen: • meetbaar maken van wat moeilijk meetbaar lijkt • reguleringspakketten • korte termijn versus lange termijn • Bewijzen beleid baat: • voorkomen langdurig ineffectief beleid • aanbevelingen voor beter onderbouwd beleid • Nodig: betere data, meer evaluaties

24. Dankwoord