Kritische Discoursanalyse

1. Kritische Discoursanalyse Rob de lange

2. Opbouw • Wat is (kritische) discoursanalyse? • Enige voorbeelden/illustraties • Oproep tot gebruik in eigen praktijk

3. Kritische Discoursanalyse • Wat betekent discours? • Wat betekent kritisch? • Wat is kritische discoursanalyse? (CDA)

4. Enige illustraties: Schinkel De gedroomde samenleving, 2008 • rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau over etnische groepen: integratie “[integratie]” • de negatieve associaties die vroeger met ras verbonden werden (het racistisch discours) tegenwoordig verbonden worden met cultuur (culturisme) • woordgebruik, associaties, zinsconstructies, beeldspraak, vage, impliciete formuleringen, zijn vaak niet zo onschuldig als we geneigd zijn om te denken • Taalhandelingen Taal = macht

5. Enige illustraties: Fairclough • Genre en genre-mixing • Representatie van socialegebeurtenissen: ‘Finest grade cigar tobaccos from around the world are selected for Hamlet. Choice leaves, harvested by hand, are dried, fermented and carefully conditioned. Then the artistry of our blenders creates this unique mild, cool, smooth smoking cigar.’

6. Enige illustraties: Fairclough Nominalisatie: een grammaticale metafoor die processen als entiteiten voorstelt door zinnen/werkwoorden om te zetten in zelfstandig naamwoorden: • Banenverlies (=iemand ontslaat iemand) • Verandering (iemand brengt een verandering teweeg) • Destructie (= iets wordt verwoest door iemand) Vaak worden nominalisaties het onderwerp van zinnen in plaats van personen: • ‘Veranderingen zijn op komst’, • ‘kapitaal verplaatst zich’ • ‘banenverlies leidt tot koopkrachtverlies’.

7. Enige illustraties: LoïcWacquant Punir les pauvres (2006) De kritische sociologische analyse: • bestaansonzekerheid in de vorm van het verdwijnen van vaste banen en de toename van flexibele, tijdelijke betrekkingen • Een op de drie Amerikanen is tegenwoordig een tijdelijke arbeidskracht • De doorsnee tijdelijke werknemer verdient ongeveer een derde van iemand in vaste dienst • Steeds meer zogenoemde workingpoor • gelijktijdige afname van allerlei ondersteunende sociale voorzieningen voor onderwijs, voor gezondheidszorg, voor alleenstaande moeders met kinderen enz.

8. Enige illustraties: Wacquant • Allerlei disciplinerende maatregelen en instanties vertonen een sterk stijgende lijn • In sommige staten kost een gevangene 11 keer meer dan een steuntrekker • De VS tellen thans 2 miljoen gevangenen, waarvan een buitenproportioneel deel wordt gevormd door zwarten en andere kansarme minderheden • Dit beperkt zich niet tot de VS. “Het aantal gevangenen is verdubbeld in Frankrijk, België en Engeland, ze is meer dan verdrievoudigd in Nederland, Spanje en Griekenland en vervijfvoudigd in de VS”

9. Enige illustraties: Wacquant De kritische discursieve analyse • Reframing in beleidsstukken:welfare wordt workfare • de arbeidsmarkt wordt ‘bevrijd’ van administratieve rompslomp en wettelijke beschermingsmaatregelen • in Michigan wordt het Department of Social Services omgedoopt tot Family IndependenceAgency • de Wet op Bijstand wordt de Wet op de Individuele Verantwoordelijkheid en Arbeid • “we moeten ophouden met het verzinnen van sociologische excuses en mensen nog sterker aanspreken op hun persoonlijke verantwoordelijkheid” • Wacquant: “de strijd tegen armoede wordt de strijd tegen de armen”

10. Enige illustraties: Van Dijk Het racistisch discours: • Schijnbare ontkenning: We hebben niks tegen zwarten, maar ... • Schijnbare tegemoetkoming: Sommige van hen zijn slim, maar over het algemeen ... • Schijnbare empathie: Natuurlijk hebben vluchtelingen problemen gehad, maar ... • Schijnbare onwetendheid: Ik weet het niet, maar ... • Schijnbare verontschuldiging: Het spijt me, maar ... • Omkering (het slachtoffer krijgt de schuld): Niet zij, maar wij zijn de echte slachtoffers... • Overdracht: Mij kan het niet schelen, maar mijn klanten ...

12. Sneijder & Te Molder: discursieve psychologie • Analyseren de gedachtewisseling op de website van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme

13. Anne construeert leden van de categorie ‘veganisten’ als strikte regelvolgers, op basis van expertkennis. • Ze positioneert zich als hulpzoeker. • Door de andere bezoekers van de site met ‘jullie’ aan te spreken (regel 8) plaats zij zich erbuiten. • Door ‘E nummers enzo’ (regel 9) distantieert ze zich van het specifieke vocabulaire van de veganisten. • Zij construeert een contrast tussen haar onwetendheid en de technische kennis van de veganisten. • Het woord ‘precies’ in regels 7 en 10 definieert de informatie die nodig is om het veganisme te praktiseren als: heel precies en eenduidig.

14. Brian schetst zijn ontbijt als heel eenvoudig en recht-toe-recht-aan. Hij eet ‘alleen maar fruit’(regel 22). Hij voorkomt dat dit wordt gezien als een onevenwichtige maaltijd door te verwijzen naar allerlei soorten fruit: ‘geperste sinaasappelen’, ‘een flinke banaan’, ‘meer fruit zoals kiwi’s, grapefruit, druiven, perziken, noem maar op’ (de schrijffouten zitten in het origineel). De uitdrukking ‘noem maar op’ suggereert dat hij zo nog uren door kan gaan.… In de laatste 5 regels bevestigt Brian het beeld van de veganist als een ongecompliceerde eter die niets buitengewoons hoeft te doen om tekorten aan voedingsstoffen te vermijden.

15. Technische hulpmiddelen Tegenwoordig is er ook sophisticated software die kan helpen teksten te analyseren: • Max.qda: (qda = qualitative data analysis) tekstanalyse • Atlas.ti: tekstanalyse, maar kan ook beeld en geluid in de analyse betrekken • WordSmith

16. Voorbeeld van analyse met WordSmith

17. Oproep • Welk(e) discours(en) is/zijn dominant in jouw situatie? • Hoe verhoudt die zich tot de sociale of maatschappelijke verhoudingen binnen of buiten de organisatie? • Welke linguïstische/discursieve middelen worden daarbij ingezet?