SAĞLIK ÖLÇÜTLERİ

1. SAĞLIK ÖLÇÜTLERİ Prof. Dr. Emel Gür İ.Ü C.T.F Çocuk Sağ. ve Hast. ABD

2. Sağlık Ölçütleri Bir toplumun sağlık düzeyini saptamak için geliştirilmiştir Sağlık ölçütlerinin ifadesinde bir takım demografik bilgilerden yararlanılır

3. Demografik Bilgilerin Elde Edildiği Kaynaklar • Doğum ve ölüm kayıtları • Aile Hekimliği Merkezleri • Dispanserler • Hastaneler • Sağlık taramaları

4. Sağlık Ölçütlerinin Yararlanıldığı Alanlar • Bir toplumun sağlığını tanımlama, bazı faktörlere (yaş, cins v.s) göre değişimin belirleme • Sağlık sorunlarının zaman içinde gösterdiği değişimi değerlendirme • Bir toplumun sağlık düzeyini, başka toplumlar ile karşılaştırma • Sunulan sağlık hizmetlerinin (ilaç, aşı, eğitim v.s) sorunları çözmedeki etkinliklerinin değerlendirilmesi

5. Sağlık Ölçütünün Sunum Biçimleri • Oran: Bir sağlık olayının diğerine göre ne boyutta olduğunu ifade eder. Olanın olmayana, ölenin ölmeyene, kadının erkeğe v.s oranı. (a / b) • Hız: Bir sağlık olayının toplum içindeki görülme sıklığını ölçmek için kullanılır. Olanın, olan ve olmayanın toplamına oranı; ölenin, ölen ve ölmeyenin toplamına oranı (a / a+b)

6. Sağlık Ölçütlerinin Sınıflandırılması • Hastalık (morbidite ) düzeyini belirleyen ölçütler • Ölüm (mortalite) düzeyini belirleyen ölçütler • Doğurganlık düzeyini belirleyen ölçütler • Diğer (göç, evlilik v.s)

7. Hastalık (Morbidite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler

8. Hastalık (Morbidite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler • Prevalans • İnsidans • Atak Hızı • Epizod Hızı

9. Prevalans • Belirli bir zaman kesitinde, bir toplumda saptanan tüm (eski ve yeni) vaka sayısının, aynı andaki risk altındaki kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir. • Bir hastalığın o toplumdaki görülme sıklığını ifade eder. • Nokta prevalansı; Çok kısa süre içinde var olan olgu hızını tanımlar. • Dönem prevalansı: Uzunca bir süre içinde var olan olgu prevalansını tanımlar

10. İnsidans • Belirli bir süre içinde, bir toplumdaki sağlam kişilerin belirli bir hastalığa yakalanma olasılığıdır. • Belirli bir süre içinde görülen yeni vaka sayısının, risk altındaki sağlam kişilere bölünmesi ile elde edilir.

11. Atak Hızları • İnsidansın bulaşıcı hastalıklar alanında kullanılan şeklidir. • Belirli bir süre içinde saptanan bulaşıcı hastalık vaka sayısının, o hastalığa duyarlı kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir. • Primer atak hızı: İlk vakanın saptanmasından itibaren en uzun bir kuluçka süresi içinde saptanan vaka sayısının, duyarlı kişi sayısına bölümü ile elde edilir. • Sekonder atak hızı: En uzun ikinci kuluçka süresi içinde görülen vaka sayısını, duyarlı kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir.

12. Epizod Hızı • Bağışıklık bırakmayan, tekrarlayan bulaşıcı hastalıkların boyutunu ölçmek için kullanılır. • Belirli bir süre içinde meydana gelen olay-epizod sayısının, duyarlı kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir.

13. Ölüm (Mortalite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler

14. Ölüm (Mortalite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler • Kaba ölüm hızı • Özel ölüm hızları (Yaş, cins, yerleşim yeri, nedene özel ölüm hızları) • Çocuk ölüm hızları • Ana ölüm hızı

15. Kaba Ölüm Hızı Bir toplumda bir takvim yılında meydana gelen toplam ölüm sayısı -----------------------------------------------x 1000 Aynı toplumun yıl ortası nüfusu

16. Cinse Özel Ölüm Hızı Bir yılda saptanan toplam erkek ölüm sayısı --------------------------------------------------x 1000 Toplam erkek nüfusu

17. Yaşa Özel Ölüm Hızı Bir yılda meydana gelen 15-44 yaşlarındaki ölüm sayısı -------------------------------------x 1000 15-44 yaş nüfusu

18. Yaşa ve Cinse Özel Ölüm Hızı Bir yılda meydana gelen 15-44 yaşlarındaki erkek ölüm sayısı ---------------------------------------------- x 1000 15-44 yaş erkek nüfusu

19. Yerleşim Yerine Özel Ölüm Hızı Bir yılda kırsal alanlarda meydana gelen ölüm sayısı -----------------------------------------------------x 1000 Kırsal alanların nüfusu

20. Nedene Özel Ölüm Hızı Bir yılda “x” nedenine bağlı ölüm sayısı ------------------------------------------------------ X 1000 Toplumun Nüfusu

21. Çocuk Ölüm Hızları • Bebek ölüm hızı • Yenidoğan (neonatal) ölüm hızı • Yenidoğan dönemi sonrası (postneonatal) ölüm hızı • Perinatal ölüm hızı • Beş yaş altı ölüm hızı

22. Bebek Ölüm Hızı Bir yılda ölen bebek (0-365 günlük) sayısı ------------------------------------------------------ X 1000 Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

23. Yenidoğan Ölüm Hızı Bir yılda canlı doğup bir ayını tamamlamadan ölen bebek sayısı _____________________________________ X 1000 Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

24. Erken Yenidoğan Ölüm Hızı Bir yılda canlı doğup 0 -7 günlük iken ölen bebek sayısı ----------------------------------------------------- x 1000 Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

25. Postneonatal Ölüm Hızı Bir yılda canlı doğup 29-365 günlük iken ölen bebek sayısı -------------------------------------------------------- x 1000 Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

26. Perinatal Ölüm Hızı Bir yılda ölü doğan veya canlı doğup 0-7 günlük iken ölen bebek sayısı -----------------------------------------------x1000 Bir yıldaki toplam (ölü+canlı) doğum sayısı

27. Beş Yaş Altı Ölüm Hızı Bir yılda canlı doğup 5 yaşını tamamlamadan ölen bebek sayısı ------------------------------------- x1000 Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

28. Ana Ölüm Hızı Bir yılda gebelik, doğum ve lohusalık döneminde meydana gelen kadın ölüm sayısı ------------------------------------------------------- x1000 Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

29. Doğurganlık Düzeyini Belirleyen Ölçütler

30. Doğurganlık (Fertilite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler • Kaba doğum hızı • Genel doğurganlık hızı • Toplam doğurganlık hızı • Özel doğum hızları • Çocuk / kadın oranı (fertilite oranı)

31. Kaba Doğum Hızı Bir toplumda bir takvim yılında meydana gelen toplam canlı doğum sayısı -----------------------------------------------x 1000 Aynı toplumun yıl ortası nüfusu

32. Genel Doğurganlık Hızı Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı ------------------------------------------------------- x1000 Aynı toplumdaki 15-49 yaş kadın sayısı

33. Toplam Doğurganlık Hızı • Yaşa özel doğum hızlarının toplamının 5 ile çarpımıyla elde edilir. • Belirli bir yılda halen doğurganlık çağında olan kadınların doğurganlık düzeyleri aynen devam ederse, doğurganlık dönemini tamamladıklarında her kadın ortalama toplam doğurganlık hızı olarak elde edilen sayı kadar çocuk sahibi olacaktır

34. Yaşa Özel Doğum Hızı Bir yılda 20-24 yaşlarındaki annelerin yaptığı canlı doğum sayısı ------------------------------------------------------- x1000 20-24 yaşlarındaki kadın sayısı

35. Çocuk Kadın Oranı (Fertilite oranı) Bir toplumda 0-4 yaş arası çocuk sayısı ------------------------------------------------------- x1000 Aynı toplumdaki 15-49 yaş kadın sayısı