Activiteiten van de Belgische OCMW ’ s ter bevordering van de sociale integratie van migranten

1. Activiteiten van de Belgische OCMW’s ter bevordering van de sociale integratie van migranten

2. Aanpak • Doel van de studie en methodologie • De clienten van buitenlandse herkomst • De acties van de OCMW’s • Proces/Methode van de OCMW’s • Interactie met andere politieke niveaus • Knelpunten in OCMW’s rond sociale integratie • Sociale integratiemodellen in de OCMW’s • Opvolgingsinstrumenten • Conclusies en aanbevelingen

3. 1. Doel van de studie en methodologie 1.1 Dubbeldoen • Eenoverzichtgeven van de verschillendefacetten van de integratieactiviteiten van de BelgischeOCMW’s • de resultaten in hetkader van hetgevoerde sociale integra- tiebeleidverifiëren 1.2 Onderzoeksvragen • watishetstreefdoel van de OCMW-initiatieven met betrekkingtothetmigranten-doelpubliek? • met welkepartnerswerken de OCMW’ssamen? • welkeinvloedhebben de gemeentelijke, gewestelijke, gemeenschaps- en federaleoverheden op de activiteiten die de OCMW’svoor de migrantenorganiseren? • welkintegratiemodelhanteren de OCMW’s? • welkebeoordelings- en opvolgingstoolsbestaan er?

4. 1.3 Methodologie • Dubbele dimensie: kwantitatief en kwalitatief • Kwantitatieve bevraging • interviews met het werkveld • Doel: hypothesen en typologieën af te toetsen bij een aantal deskundigen • tweetalige webenquête gestuurd naar al de 589 secretarissen van alle Belgische OCMW’s

5. Kwaltiatieve bevraging: 25 casestudy’s • 5 selectiecriteria • belangrijke werking rond personen van buitenlandse herkomst, • Specifieke doelgroepwerking • meer dan 25% van de bereikte personen van buitenlandse herkomst • hoge werkbelasting • Goede praktijken • Geselecteerde gemeenten • Vlaanderen (10) : Antwerpen, Boom, Dilbeek, Gent, Hasselt, Leopoldsburg, Leuven, Oostende, Roeselare, Sint Nikolaas • Wallonie (10) : Aarlen, Ath, Beyne-Heusay, Frameries, La Louvière, Luik, Namen, Verviers, Waver • Brussel (5) : Molenbeek, Oudergem, Schaarbeek, Sint-Joost, Vorst

6. 2. De cliënten van buitenlandse herkomst 2.1 Beschrijving van statistische groepen • Vreemdelingen ingeschreven in het bevolkingsregister, asielzoekers en Belgen van vreemde herkomst, andere specifieke groepen (mensen zonder wettige verblijfspapieren, Roma, asielzoekers die een regularisatie aanvragen) • 1/5 OCMW’s weet niet juist hoe groot het percentage van het bereikte publiek van buitenlandse herkomst is • ¼ van de OCMW’s die het wel weet geven aan dat meer dan 25% van het cliënteel van buitenlandse herkomst is. Aandeel is duidelijk hoger in Brussel en in Vlaanderen • % toegenomen voor 56% van de OCMW’s 2.2 Armoede en migratie: verkleuring van de armoede • Band tussen aantal leefloontrekkers en het aandeel niet Belgen (EU-burgers en niet-EU burgers) • 30 Belgische gemeenten hebben meer dan 1000 leefloondossiers, goed voor 97.765 leefloondossiers. Steden: Luik, Antwerpen, Charlerloi, Gent, Brussel, … • 39% van de leeflonen in Brussel, 38% in Wallonië en 24% in Vlaanderen

7. 3. Acties van de OCMW’s 3.1 Type van acties (8) van OCMW’s volgens de populatiecategorieën • Acties in verband met minimale bestaansmiddelen • Recht op maatschappelijke integratie: meest gebruikte maatregel is voor Belgen van buitenlandse herkomst en in de registers ingeschreven vreemdelingen • Equivalent van het leefloon: vooral toegekend aan cliënten die over een verblijfsvergunning beschikken, maar niet beschikken over de Belgische nationali- teit, de nationaliteit van een EU-lidstaat of een inschrijving in het bevolkingsregis- ter • Andere types acties onder de vorm van materiële hulp: vooral asielzoekerse • Acties in verband met werkgelegenheid • Uitgebreide reeks instrumenten om cliënten te begeleiden naar een job • Geïndividualiseerde begeleidingprojecten: frequent toegepast voor buiten- landers die in de registers zijn ingeschreven, voor Belgen van buitenlandse herkomst (2/3 OCMW’s), minder frequent voor asielzoekers (1/3 OCMw’s) • Beroepsopleiding: gebruikt door 50% van de OCMW’s voor vreemdelingen in de registers ingeschreven en de Belgen van vreemde herkomst • Stages voor ¼ cliënten van buitenlandse herkomst

8. 2/3 OCMW’s maken gebruik van artikel 60 voor vreemdelingen ingeschreven in de registers en Belgen van vreemde herkomst in tegenstelling tot 1/5 voor artikel 61. Niet gebruikt voor asielzoekers • Acties in verband met onderwijs • Speelt een fundamentele rol in integratie, zowel sociale integratie als inzake inburgering, ook belangrijk voor verspreiding van sociale en culturele waarden van de samenleving • Diverse instrumenten: alfabetiseringscursus, schoolkosten betalen, etc. • Acties in verband met sociaal-culturele participatie • Spelen een belangrijke rol om personen van buitenlandse herkomst kennis te laten maken met de Belgische cultuur en om de lokale bevolking de kenmerken van de personen van vreemde herkomst beter te doen begrijpen • De activiteiten om de sociaal-culturele participatie te bevorderen zijn zeer divers: van steun voor deelname aan evenementen en sociale, spor- tieve of culturele verenigingen tot de toegang tot nieuwe technologieën, zowel individueel als voor specifieke doelgroepen.

9. Acties in verband met gezondheid • Financiële tegemoetkomingen in de gezondheids- en geneesmiddelenkosten: 2/3 voor vreemdelingen ingeschreven in registers en 80% van OCMW’s voor asielzoekers • Dringende medische hulp: in principe voor personen zonder legale verblijfsvergunning, voor 80% van OCMW’s aan asielzoekers en 25% van OCMW’s aan andere groepen • Acties in verband met huisvesting • de registers ingeschreven vreemdelingen en Belgen van buitenlandse herkomst: huurwaarborg, de installatiepremie en de tege- moetkoming in de energiefacturen • Asielzoekers: minder vaak gebruikt uitgezonderd huurwaarborg

10. Acties in verband met steun aan het gezin • De diverse maatregelen om in gezinsverband financiële steun te verlenen, worden minder vaak door de OCMW’s gebruikt voor alle populaties van buitenlandse herkomst • Vaker gebruikt door Vlaamse OCMW’s • Acties in verband met toegang tot andere rechten • Juridische bijstand door 2/3 van de OCMW’s, ongeacht hun afkomst • Maatregelen met betrekking tot het gezinsbudget-begeleiding en beheer- worden vaker gebruikt voor in de registers ingeschreven vreemdelingen en de Belgen van buitenlandse herkomst. Verhoudingsgewijs minder gebruikt door de Waalse OCMW’s

11. 3.2 Kwalitatieve beoordeling van het aanbod van de OCMW’s • OCMW’s hebben over het algemeen de neiging om het aanbod aan acties dat tot hun beschikking staat als voldoende te beschouwen door 2/3 van Vlaamse OCMW’s en helft van Waalse en Brussels OCMW’s • Noodzaak om aandacht aan de integratie van personen van buitenlandse herkomst voor ¾ van de Vlaamse OCMW’s en ¼ Waalse OCMW’s • Consensus over de vraag of er bijzondere aandacht aan de sociale integratie van personen van buitenlandse herkomst moet worden gegeven in het kader van de wetgeving met betrekking tot de opdracht van de OCMW’s. 3.3 Goede praktijken • Brussel: sociale cel Dringede medische hulp, cel taal leren, Burgerateliers,… • Wallonië: projecten ALPHA-CITOYEN en DALSADA, Cités Métisses • Vlaanderen: projecten « Boem-patat » et « Taterkaai »,…

12. 4. Proces/methode van OCMW • Werkbelasting • Voor ½ van de OCMW’s is de werkbelasting voor cliënten van buitenlandse herkomst ≤ à 20% • Voor 1/3 van de OCMW’s varieert de werkbelasting tussen 21 en 40% • De werkbelasting is hoger in Vlaanderen en in Brussel • Samenwerkingsverbanden • Alle OCMW’s werken met andere partners samen: Huizen van het Nederlands in Vlaanderen en Brussel, de tolkendiensten, Fedasil, organisaties voor alfabetisering en de gemeente • Samenwerking met andere OCMW’s maar minder frequent in Brussel • Geen samenwerking met politie en onthaalbureau in Brussel • Wallonië: minder samenwerking met lokale vormings- en opleidingspartners en lokale welzijnsorganisaties

13. 5. Interacties met andere beleidsniveaus • Minder dan een kwart van de OCMW’s heeft samenwerkingsverbanden vastgelegd in een beledsplan • ¾ van de Vlaamse en Waalse OCMW’s vinden dat het LOI bijdraagt aan hun integratiebenadering. In Brussel proportioneel een stuk minder • In Brusselse OCMW’s en in Wallonië die wel over een LOI beschikken, vinden wel overal integratiegerelateerde activiteiten, zoals bv. taallessen, plaats • in Vlaanderen zijn er minder OCMW’s die taallessen aanbieden in het kader van het LOI. Hier toont zich de impact van de voorzieningen in het kader van het Vlaamse inburgeringsbeleid.

14. 6. Specifieke knelpunten • Twee problemen worden door de OCMW’s gesignaleerd: moeilijkheid te communiceren door taalverschil en culturele verschillen • Andere redenen: kleinschaligheid van het OCMW, gebrek aan voldoende personeel of personeel met de juiste kennis, het gebrek aan financiële moge- lijkheden • Het gebrek aan voldoende personeel en financiële mogelijkheden is een problematiek die pregnanter blijkt te zijn in Brussel dan in de andere regio’s.

15. 7. Sociale integratiemodellen in de OCMW’s • Belangrijkste model: combinatie tussen sociale itnegratie en tewerkstelling, participatie aan sociale leven en individuele ontplooiing • Herkomst van de persoon: niet in rekening gehouden bij aanvang, pas in latere fase • Noodzaak van een specifiek integratieparcours voor personen van buitenlandse herkomst met een focus op het leren van de taal • Diverse algemene integratiemodellen die naast elkaar bestaan, die beïnvloeden zowel de perceptie van de OCMW’s als hun mogelijkheden en de interactiemodaliteiten met andere spelers

16. Vlaamse model • Meer voluntaristisch integratiebeleid, gericht op de integratie van minderheden • Duidelijke afbakening van minderheden als doelgroep van beleid • Bied meer mogelijkheden voor oriëntatie en partnerschappen aan OCMW om taal de leren • Offre plus de possibilités d’orientation et de partenariats aux CPAS pour l’apprentissage de la langue • Waals model • Een meer algemene aanpak die sociale cohesie wil bevorderen door sociale uitsluiting te bestrijden voor alle benaadeelde populaties • Het beleid wordt eerder territoriaal dan in termen van specifieke doelgroepen gedefinieerd. • Brussels model • Geen echt integratiemodel • Combinatie van doelzones en doelgroepen bij de uitwerking van zijn sociaal-economisch beleid

17. 8. Opvolgingsinstrumenten • Bestaande instrumenten in de schoot van OCMW’s • 39,8% van de OCMW beschikt over een intern registratie- en opvolgingssysteem van cliënten van buitenlandse herkomst • Slechts 7% van de OCMW’s beschoudt de afwezigheid van een specifiek opvolgingsinstrument als problematisch • Geen verlangen om dit type van instrument te institutionaliseren op een hoger niveau, meer specifiek het federaal niveau • Mogelijkheden voor een specifiek opvolgingsinstrument • Instrument om aantallen en stromen van een specifieke groep op te volgen met betrekking tot een specifieke maatregel, de evolutie van individuen volgen over lagere termijn rond sociale integratie • Nog geen volmaakt instrument maar verbeteringen mogelijk om beter de sociale integratie op te volgen: PRIMA, LIMM, MIPEX

18. Behoefte aan uitwisselingsmogelijkheden • systematisch goede praktijken en ervaringen uit te wisse- len • POD MI: rol in betere verspreiding van kennis via specifieke publicaties of evenementen zoals seminaries. • De invoering van een uitwisselingsplatform om de informatie-uitwisseling tussen OCMW’s over de maatschappelijke integratie van personen van buitenlandse her- komst te stroomlijnen, zou een positieve evolutie zijn op weg naar een beter begrip van de specifieke aard van de maatschappelijke integratie van personen van buitenlandse herkomst.

19. 9. Conclusies en aanbevelingen 9.1 Conclusies • Integratiebeleid van OCMW’s ten opzichte van cliënten van buitenlandse herkomst lijkt gediversifieerd • Belangrijk om rekening te houden met de heterogeniteit van de populatie die met de algemene termen ‘migrant’ of ‘nieuwkomer’, cliënten van buitenlandse herkomst, etc. wordt aangeduid. • Het aantal cliënten van buitenlandse herkomst bij de OCMW’s neemt duidelijk toe, zeker in de 5 laatste jaren. • Door het toenemende aantal buitenlandse cliënten neemt ook bij een aantal OCMW’s de werkbelasting toe. • Noodzaak van een coherente integratie en samenwerking over de diverse beleidsdomeinen en overheden heen

20. Maatschappelijke integratie: integratie model dat voorop staat in de OCMW’s • Belang van de ontwikkeling van specifieke integratie-instrumenten • Kennis van de taal: hindernis voor maatschappelijke integratie. Nood aan systematische taalverwerving door cliënten en de taalbeheersing van vreemde talen van maatschappelijk assistenten verstevigen • Fundamentele rol voor maatregelen van socio-culturele participatie en onderwijs in de integratie van personenv an buitenlandse herkomst • Deelname aan tewerkstelling: een van de doelen van maatschappelijke integratie en inburgering

21. Belang van samenwerking met andere institutionele actoren en associaties • Toegankelijkheid en kwaliteit van huisvesting: een significant probleem voor personen van buitenlandse herkomst • Kwalitatieve opvolgingsinstrumenten om cliënte te kunnen blijven opvolgen • De uitwisseling van praktijken en ervaringen met betrekking tot de maatschappelijke integratie van de personen van buitenlandse oorsprong systematiseren

22. 9.1 Aanbevelingen • Maatschappelijk integratie van personen van buitenlandse herkomst opvolgen, rekening houdend met de diversiteit van situaties • Maatregelen rond maatschappelijke activering stimuleren en het belang van socio-professionele activering • Synergieën en samenwerking tussen OCMW’s, actoren en instituties stimuleren rond maatschappelijke integratie • Diverse contacttalen beheersen en een groter belang toekennen aan de professionele taalverwerving bij maatschappelijk werkers

23. Het gebruik en de combinatie van de diverse fondsen in het kader van de integratie van personen van buitenlandse herkomst (ESF, FIM, EIF) faciliteren. • Het hele beleidskader van de activering zou moeten worden gecoördineerd, onder andere voor personen met een OCMW-uitkering, om de mogelijkheden voor sociaal-professionele inschakeling te optimaliseren. • In het kader van de verbetering van de kwaliteit van de (sociale) diensten is het wenselijk dat men ook rekening houdt met de specifieke kwesties van de behoef- ten van personen van buitenlandse herkomst, zodat een geheel van diensten kan worden geleverd dat beantwoordt aan de behoeften van de volledige bevolking • Een opvolgingsinstrument ontwikkelen op het niveau van het OCMW en het federale niveau • De uitwisselingen tussen OCMW’s over de specifieke aard van de maatschappelijke integratie van personen van buitenlandse herkomst stimuleren