Prawa człowieka

1. Prawa człowieka Część I Pojęcie Historia rozwoju

2. Pojęcie praw człowieka • Ujęcie filozoficzne – prawo jest rozumiane jako imperatyw moralny, który wywodzi się z przyrodzonej godności ludzkiej • Struktura dwuwarstwowa: • 1. Prawo podmiotowe – pojęcie slajd 3 • 2. Prawo przedmiotowe –pojęcie slajd 4

3. cd. Prawo podmiotowe • „Prawo podmiotowe to sytuacja prawna jednostki polegająca na tym, że może ona żądać ze strony innego podmiotu określonego zachowania na jej rzecz. Na danym podmiocie ciąży prawny obowiązek realizacji tego zachowania”. P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne 2007.

4. cd. Prawo przedmiotowe - • Jest to norma prawna, która stanowi źródło danego prawa podmiotowego; np. norma, która nakazuje władzy publicznej ochronę prawa własności.

5. Podmiot uprawniony-podmiot zobowiązany • Uprawniony: jednostka, obywatel, cudzoziemiec, osoba prawna; • Zobowiązany: organ władzy publicznej 1. ujęcie wertykalne; 2. ujęcie horyzontalne.

6. Typologia praw człowieka • I. Wolności – status negatywny • Prawa – status pozytywny • II. Wolności, czyli prawa wolnościowe • Prawa sensu stricto • Prawa-kompetencje – np. czynne prawo wyborcze – status activus.

7. Historia rozwoju praw człowieka • Starożytność i średniowiecze • Paweł Włodkowic (ok. 1370 – 1436) – polska szkoła prawa narodów • Oświeceniowa koncepcja praw człowieka - wolność jednostki • Hobbes; John Locke; Monteskiusz • J. J. Rousseau

8. cd. • Hobbes: „wojna wszystkich przeciwko wszystkim” • Locke: dwie umowy społeczne: pierwsza tworzy społeczeństwo; druga przekazuje władzę zachowując zwierzchnictwo. • Inne założenia:

9. cd. • 1. podział władz • 2. stworzenie konstytucjonalizmu i zapoczątkowanie koncepcji społeczeństwa obywatelskiego • 3. powołanie państwa jako podmiotu ochrony praw człowieka • 4. triada praw człowieka

10. cd. • Monteskiusz: trójpodział władzy; państwo jest powołane aby chronić prawa człowieka; tylko państwo praworządne może zrealizować ten postulat. • J.J. Rousseau: ustrój idealny miał spowodować zbliżenie społeczeństwa do natury.

11. Rewolucja w Ameryce i Francji

12. XVIII w. • Deklaracja Praw Wirginii – 12.06.1776 • Deklaracja Niepodległości – 4.07.1776 • Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela 26.08.1789 • Deklaracje: prawo naturalne jako źródło praw.

13. cd • Prawa zawarte w deklaracjach: • 1. prawa ściśle osobiste • 2. prawa obywatela

14. Generacje praw człowieka • I generacja – II połowa XIX w. publiczne prawa podmiotowe • II generacja – okres po II wojnie światowej; prawa socjalne • III generacja – prawo do ochrony godności ludzkiej; prawo dostępu do informacji o funkcjonowaniu władz publicznych;

15. Międzynarodowe standardy praw człowieka • System uniwersalny – światowy: • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – ONZ 10.12.1948; • Pakty Praw Człowieka – ONZ 1966 r.: • 1/. Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych;

16. cd • 2/. Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych.

17. System regionalny - europejski • Europejska Konwencja o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności – 1950 • Europejska Karta Socjalna – 1961. • Ponadpaństwowe gwarancje stosowania tych praw

18. cd • Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych: Komitet Praw Człowieka; • EKPCz: Europejski Trybunał Praw Człowieka

19. Prawa człowieka i obywatela: konstytucja RP z 1997 r. • Redakcja rozdziału II – cechy szczególne • Podział na prawa i wolności oraz obowiązki człowieka i obywatela • Obowiązki

20. Zasady • Art. 30 konstytucji. Zasada godności. • Rozwiązania w innych konstytucjach: • 1. niemieckiej, formuła słaba • 2. włoskiej , • 3. portugalskiej, • 4. hiszpańskiej, formuła silna.

21. Pojęcie godności • Dwie koncepcje godności: • 1. osobowościowa; I. Kant – człowiek jest sam dla siebie prawodawcą; M. Ossowska: dobre imię, szacunek, sława, honor jako źródła godności

22. cd. • 2. osobowa: źródła w starożytności i średniowiecznych koncepcjach prawa natury. • Oznacza, że człowiek zajmuje centralne miejsce we wszechświecie; człowiek jest zdolny zmieniać świat.

23. cd. • Godność ma charakter normatywny – człowiek ma obowiązek postępować zgodnie z godnością.

24. Normatywne ujęcie godności • Preambuła, art. 30 i Wstęp do Konstytucji; • Źródło wolności i praw człowieka; • Władza potwierdza istnienie wolności i praw człowieka.

25. Wolność – art. 31, Wstęp • Wyróżniamy dwa aspekty wolności: • 1. wolność rozumiana jako możliwość czynienia wszystkiego, co nie jest zakazane (prawem); a inne systemy normatywne?! (wolność w znaczeniu pozytywnym); • 2. wolność w aspekcie negatywnym – obowiązek nałożenia na jednostkę nakazu działania jest możliwe tylko wtedy, gdy norma prawna to przewiduje.

26. Zasada proporcjonalności art. 31ust.3 • Przesłanki ograniczeń: • 1. formalna – ustawa; • 2. materialne – katalog zamknięty • 3. zasada konieczności • 4. ochrona interesu publicznego

27. Zasada proporcjonalności cd. • Zakaz nadmiernej ingerencji; • Wg stanowiska TK istota polega na odpowiedzi na następujące pytania: • 1. czy wprowadzona regulacja ustawodawcza służy i jest konieczna dla ukształtowania ładu prawnego w danej sferze stosunków społecznych?

28. cd • 2. czy zamierzony przez ustawodawcę cel jest możliwy do osiągnięcia bez naruszenia podstawowych standardów prawnych wyrażających istotę praw, których dotyczy? • 3. czy regulacja ustawowa jest niezbędna dla ochrony interesu, wartości konstytucyjnej, z którą jest powiązana?

29. cd. • 4. czy efekt wprowadzonej regulacji pozostaje w proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela?

30. Zasada równości art. 32 i 33 • Równość w prawie • Równość wobec prawa • Równość kobiet i mężczyzn • Art. 14 EKPCz • Ustawa z 3 grudnia 2010 r. o wdrażaniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania (5 dyrektyw).

31. Zasada równości cd • Zakres: • 1. równość w prawie i równość wobec prawa; • 2. nakaz jednakowego traktowania podmiotów o podobnej cesze relewantnej; • 3. dotyczy sytuacji prawnej adresata;

32. Zasada równości cd • a nie ekonomicznej lub społecznej; • 4. ma charakter względny tj. dopuszczalne jest zróżnicowanie podmiotów podobnych; warunkiem jest istnienie usprawiedliwionych przyczyn, czyli następujących: • 1). Zróżnicowanie musi mieć racjonalną podstawę; ścisły związek z celem przepisów; • 2). Zróżnicowanie musi opierać się na zasadzie proporcjonalności: waga interesów

33. Zasada równości cd. • musi być proporcjonalna; • 3). Argumenty stanowiące podstawę zróżnicowania muszą być związane z wartościami konstytucyjnymi, np. zasadą sprawiedliwości społecznej. • 5. zróżnicowanie musi mieć umocowanie w zasadzie sprawiedliwości

34. Zasada równości cd. • społecznej. W przeciwnym wypadku zróżnicowanie staje się dyskryminacją (uprzywilejowaniem); • 6. uniwersalność (płaszczyzna odniesienia).