Gelişim özelliklerimiz Gıyasettin Demirhan Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi

1. Gelişim özelliklerimiz Gıyasettin Demirhan Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi TMOK Eğitim Komisyonu - Yüzme Federasyonu Seminer, 9 Mayıs 2014, İstanbul

2. İnsan; biyo-kültürel ve sosyal bir varlıktır 2

3. Temel Kavramlar • Büyüme • Vücudun sadece boy, kilo ve hacim olarak artması • - Vücudun değişik organlarında değişik hızlarda gerçekleşebilir • Gelişme • Organizmanın, büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimiyle sürekli olarak ilerleme kaydeden değişmesi • - Olgunlaşma ve öğrenme etkileşimlerinin ürünüdür • Gelişim • Organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal, sosyal yönden, belli koşulları olan en son aşamasına ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişim • - Süreçtir • - Olgunlaşma ve öğrenme olmadan sağlanamaz 3

4. Olgunlaşma • Vücut organlarının kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye gelmesi için, öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değişme • Öğrenme • Bireyin çevresiyle belli bir düzeydeki etkileşimleri sonucunda meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış • değişme • Hazırbulunuşluk • Bireyin sadece olgunlaşma düzeyini değil, aynı zamanda, bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu kapsar • (Gibson ve Vinegradoff, 1986) 4

5. Gelişimle İlgili Temel İlkeler • Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür • Gelişim süreklidir ve belli aşamalardan geçer • Gelişim nöbetleşe devam eder • Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur • Gelişim, genelden özele doğrudur • Gelişimde kritik dönemler vardır • Gelişim bir bütündür • Gelişimde bireysel farklar vardır 5

6. Gelişimi Etkileyen Faktörler • Kalıtım • 23 çift kromozom • DNA... Yaşamın özü • Genler her insanın doğasına ve oluşumuna katkıda bulunur • Genotip ve fenotip farklıdır • Baskınlık ve çekiniklik • Çevre • Çevresel faktörler gelişimi etkiler • Doğum sırasındaki durum bebeği etkiler • Doğum sonrasında çevre bireyi etkiler • Anne-baba ve çocuk yetiştirme tarzları • Ailenin parçalanması • Çocukların doğuş sırası • Hormonlar • İç salgı bezlerinin salgıları 6

7. Farklı Dönemlerde Farklı Gelişim Bebeklik : Bedensel ve hareket gelişimi Ergenlik : Psikolojik ve cinsel gelişim Yetişkinlik : Sosyallik ve olgunlaşma

8. Büyüme ve Değişme • İnsan, döllenmiş tek bir yumurta olarak hayata başlar ve ölünceye kadar sürekli değişir • Gelişim • Fiziksel Gelişim • Devinişsel Gelişim • Bilişsel Gelişim • Duygusal Gelişim • Kişilik Gelişimi • Sosyal Gelişim 8

9. Gelişim Dönemleri Doğum öncesi, bebeklik dönemi :0-2 yaş Çocukluk dönemi : 2-6 yaş Okul dönemi : 6-12 yaş Ergenlik dönemi : 12-18 yaş Yetişkinlik ve yaşlılık dönemi : …

10. Fiziksel Gelişim-Doğum Öncesi Zigot: Döllenmiş yumurta, mitosis hücre bölünmesi Anne ve babadan gelen 23’er kromozom İki haftalık dönem dölüttür Sonra embriyo devri başlar Dış tabaka; ektoderm; duyu organları, sinir sistemi, dış deri, saç, tırnak, dişler Orta tabaka; mezoderm; kas, iskelet sistemi, salgı, dolaşım sistemi İç tabaka; endoderm; sindirim sistemi, solunum sistemi, karaciğer, akciğer İkinci ayda embriyo insan görünümünü alır

11. Fiziksel Gelişim-Doğum Öncesi Üçüncü aydan sonra fetüs dönemi başlar Beyin 7., 8. aylarda çalışmaya başlar Doğumda boy ortalama 48-53 cm., ağırlık 2500-4300 gr arasındadır Fetüsü olumsuz etkileyen etmenlerin başında yetersiz beslenme gelmektedir İlaç ve alkol kullanımı gibi etmenlerde olumsuz etkide bulunur Olumsuz çevre etmenleri ölüm, kalp yetmezliği, solunum yetmezliği, alkol bağımlılığı gibi olumsuzluklara neden olur

12. Bedensel Gelişim-Bebeklik Dönemi (0-2 yaş) Bedensel Gelişim Doğumdan sonraki iki yılda hızlı gelişim olur Baş , yetişkin ölçüsüne ulaşmak için yaklaşık iki kat büyür Bacak ve kollar yaklaşık altı kat büyür Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur Kalp atışı bebeklikte, yetişkinlerin yaklaşık iki katıdır

13. Devinişsel Gelişim-Bebeklik Dönemi (0-2 yaş) Bebek doğduğunda refleksif ve denetimsiz vücut hareketleri yapar İki yapında devimsel gelişimde ilerleme olur On birinci ayda elinden tutunca yürür Yeni doğan bebeğin işitme duyusu oldukça gelişmiştir İki yaşına doğru ses farklılıklarını ayırt edebilir Altı aylıkken tanıdık yüzleri ayırt edebilir Tat ve koku duyuları gelişmiştir Az zamanda, dokunma zevk kaynağı haline gelir

14. Çocuğun Hareketlerinin Ana Gelişimi

15. Çocuğun Hareketlerinin Ana Gelişimi

16. Çocuğun Hareketlerinin Ana Gelişimi

17. Çocuğun Hareketlerinin Ana Gelişimi

18. Çocuğun Hareketlerinin Ana Gelişimi

19. Çocuğun Hareketlerinin Ana Gelişimi

20. Çocuğun Hareketlerinin Ana Gelişimi

21. Çocuğun Hareketlerinin Ana Gelişimi

22. Çocuğun Hareketlerinin Ana Gelişimi

23. Bedensel Gelişim-İlk Çocukluk Dönemi (2-6 yaş) Bedensel gelişim 0-2 yaşa göre azalmıştır İlkokul çağına doğru boy uzaması azalır Sinir sistemi gelişimi büyük ölçüde tamamlanır Beyin ağırlığı %90’a ulaşır Kalbin büyümesi hızlıdır Solunum sisteminin gelişimi yavaştır Sindirim sistemi oldukça gelişir

24. Fiziksel Gelişim-Okul Dönemi (6-12 yaş) Kızların gelişimi daha hızlıdır Kemik ve iskelet sistemi gelişimi kas sisteminden daha hızlıdır Büyüme ağrıları olur Küçük kas becerileri gelişir Görme normale döner

25. Fiziksel Gelişim-Ergenlik Dönemi (12-18 yaş) Ergenlik dönemi buluğa ermeyle başlar Cinsiyet hormonu üretimi başlar Kızlar daha erken bluğa girerler Ergenlik dönemi ortalama altı yıl sürer Kızlarda 11, erkeklerde 14-15 yaşlarında boy artışı gözlenir Önce eller ve ayaklar büyür Kuvvet ve hız bakımından erkekler daha iyidir Vücut koordinasyonunda zorlaşma görülür

26. Bilişsel Gelişim Kuramları Bireyin çevresindeki dünyayı anlama ve öğrenmesini sağlayan, aktif zihnsel faaliyetlerdeki gelişime bilişsel gelişim denir Bilişsel gelişim; bebeklikten yetişkinliğe kadar, bireyin çevreyi, dünyayı anlama yollarının daha kompleks ve etkili hale gelmesi sürecidir (Senemoğlu, 2009)

27. Bilişsel Gelişim Kuramları Piage’nin Bilişsel Gelişim Kuramı Çocuk bilgiyi kazanmada aktif bir role sahiptir Değişik yaşlardaki insanların dünyaları birbirinden farklıdır Gelişim;kalıtım ve çevrenin etkileşiminin bir sonucudur Bilişsel gelişim, olgunlaşma ve yaşantı kazanma arasındaki sürekli etkileşimin ürünüdür (Senemoğlu, 2009)

28. Bilişsel Gelişim Kuramları Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı Bilişsel gelişimi etkileyen ilkeler Olgunlaşma Yaşantı Uyum Örgütleme Dengeleme (Senemoğlu, 2009)

29. Bilişsel Gelişim Kuramları Bilişsel gelişimde ilerleme olabilmesi için organizmanın biyolojik olgunluğa erişmesi ve çevresiyle etkileşimleri sonucu yaşantı kazanması gerektiğidir Çevreye uyum yeteneği önemlidir Organizma örgütleme eğilimindedir, her bir uyum hareketi, organize edilmiş bir davranışın parçasıdır Gelişim, alt düzeydeki bir dengeden üst düzeydeki bir dengeye ilerlemedir, denge dinamiktir (Senemoğlu, 2009)

30. Bilişsel Gelişim Kuramları Temel Kavramlar Zeka, organizmanın çevreye etkin bir şekilde uyum sağlamasına yardım eder Şema, bireyin çevresindeki problemleri anlama, çözme dünyayla başetme yolları-yapılarıdır, yeni gelen bilginin yerleştirildiği çevredir Uyum, yaşam boyu devam eder; özümleme ve düzenleme yönleri vardır Dengeleme, bireyin özğmleme ve düzenleme yoluyla çevremize uyum sağlayarak dinamik bir dengeye ulaşması sürecidir (Senemoğlu, 2009)

31. Bilişsel Gelişim Kuramları (Senemoğlu, 2009)

32. Bilişsel Gelişim Kuramları Piaget’in bilişsel gelişim kuramının eğitim açısından doğurguları: Eğitim, gelişim teorilerine dayalı olmalıdır Ders konularının dışarıdan çocuğa sunulması, onun biliş yapılarını geliştirmeyecektir Okul, yaşama hazırlayıcı değil, yaşamın kendisi olmalıdır Okullardaki eğitim programları ve uygulanan yöntemler, çocukların biliş yapılarına uygun olmalı; onların varolan biliş yapılarını özümleme ve yeniden düzenleme yoluyla zenginleştirmelerine fırsat yaratmalıdır Eğitimin planlanması, öğretmenin rehberliğinde çocuklar tarafından yapıldığında onların ilgi ve ihtiyaçlarına daha çok cevap verir ve çocukların etkin olması sağlanabilir Sınavlar zararlıdır (Senemoğlu, 2009)

33. Bilişsel Gelişim Kuramları Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı Bilişsel gelişim:Eylemsel, imgesel, sembolik dönem Dikkat edilecek noktalar Bilişsel gelişim, tepkilerin uyarıcıdan bağımsız hale gelmesidir Gelişim, bilgiyi işleme sürecinin ve depolama sisteminin gelişimine bağlıdır Bilişsel gelişim, bireyin kendisine ve başkalarına ne yaptığını ve ne yapacağını artan bir kapasiteyle açıklamasıdır Bilişsel gelişim için sistemli bir öğretici-öğrenici etkileşimi gereklidir Bilişsel gelişimde dil önemli bir anahtardır Bilişsel gelişim, aynı zamanda birçok seçenekle başetme yeteneğinde artıştır (Senemoğlu, 2009)

34. Bilişsel Gelişim Kuramları Vitgotsky’nin Bilişsel Gelişime İlişkin Görüşleri Sosyal çevre bilişsel gelişimde önemli rol oynar Bütün kişisel psikolojik süreçlerimiz kültürümüz tarafından biçimlendirilmiş sosyal süreçler olarak başlar Bilişsel gelişimde yetişkinin rolü önemlidir Bilişsel gelişim, başkaları tarafından düzenlenen davranışlardan, bireyin kendi kendine düzenlediği davranışlara doğru bir ilerleme gösterir (Senemoğlu, 2009)

35. Bilişsel Gelişim Kuramları Bruner ve Vygotsky’nin eğitime ilişkin görüşleri Çocuklar yetişkinler gibi düşünemezler, bu nedenle çocukların bilişsel süreçlerini anlamak gerekir Okulöncesi ve ilköğretimin ilk yıllarında somutlu önemlidir, buluş yolu ve doğrudan öğretimden yararlanılabilir Öğretim bilişsel süreçlerin aşamalarına uygun olarak gerçekleştirilmelidir Öğretimde yakından uzağa ilkesi kullanılmalıdır Yeni yaşantılar, eski yaşantılara uygun olmalıdır Çocukların kendi hızlarıyla öğrenmelerine olanak verilmelidir, öğretim bireyselleştirilmelidir Öğretmenler, öğrenmenin sosyal yanını gözardı etmemelidir (Senemoğlu, 2009)

36. Ahlak Gelişimi Kuramları Toplumun, kendinden beklenen fonksiyonları yerine getirebilmesi için onu oluşturan insanların bazı kuralları içselleştirmesi gerekmektedir Ahlak gelişimi toplumun tüm değerlerine kayıtsız şartsız edilgin bir uyma değil, topluma etkin bir uyum sağlamak için değerler sistemi oluşturma sürecidir (Senemoğlu, 2009)

37. Ahlak Gelişimi Kuramları Piaget’in Ahlak Gelişim Kuramı Çocuğun bilişsel gelişimi ile ahlaki yargıları arasında ilişki vardır Altı yaşında altındaki çocukların kuralları yoktur (2-6 yaş arasında farkındalık vardır) 6-10 yaş arasında tutarsızlık olmasına karşın kurallar kabul edilir 10-12 yaş arasında oyun kurallarla oynanır Ahlak gelişimi altı yaşından sonra başlar (Senemoğlu, 2009)

38. Ahlak Gelişimi Kuramları Piaget ahlak gelişimini iki başlıkta inceler: 1. Dışsal Kurallara bağlılık 6-12 yaş Kurallar değişmez Otoriteye uyma Davranışın gerisindeki nedenler dikkate alınmaz 2. Ahlaki özerklik dönemi Akran grupları Kurallar gerektiğinde değişir Ceza, otomatik olarak uygulanabilecek bir şey değildir Kuralların ihlal edilme nedenleri de önemlidir (Senemoğlu, 2009)

39. Ahlak Gelişimi Kuramları Kohlberg’in Ahlak Gelişim Kuramı Kuram, Piaget’in kuramının yeniden incelenmesi ve anlamlandırılmasıdır I. Gelenek öncesi düzey Ceza ve itaat eğitimi Araçsal ilişkiler eğilimi II. Geleneksel düzey Kişiler arası uyum eğilimi Kanun ve düzen eğilimi III. Gelenek sonrası düzey Sosyal sözleşme eğilimi Evrensel ahlak ilkeleri eğilimi (Senemoğlu, 2009)

40. Ahlak Gelişimi Kuramları Gilligan’ın Ahlak Gelişimine İlişkin Görüşleri Kohlberg’in ahlak gelişimi aşamaları kesin ve evrensel değildir Ahlak gelişiminde önemli olan şey, ahlak sevgisi kazanmaktır (Senemoğlu, 2009)

41. Ahlak Gelişimi Kuramları Ahlak Gelişim Kuramlarının Eğitim Açısından Doğurguları Küçük çocukların bilişsel yapıları, kuralları ve ahlak ilkelerini anlamaya yeterli değildir Çocukların, bilişsel yapılarına uygun yollarla kuralları öğrenmelerini sağlayacak ortamlar düzenlenmelidir Öğretmenler, gerek ilköğretimin ilk yıllarında, gerekse ergenlik döneminde çocukların hazırbulunuşluk düzeylerine uygun bazı gazete, televizyon haberlerini, gerçek ya da yapay durumları ele alarak tartışmalarını sağlamalıdırlar (Senemoğlu, 2009)

42. Kişilik Gelişim Kuramları Kişilik bireyi başkalarından ayıran; bireyin doğuştan getirdiği ve sonradan kazandığı özelliklerin bütünüdür Kişilik gelişimi bireysel bir hızla ilerler, gelişimin tüm yönleriyle etkileşim içindedir Neler? Duygular, güdüler, mizaç, inançlar, karakter ve değerlerimiz, görüşlerimiz vb. (Senemoğlu, 2009)

43. Kişilik Gelişim Kuramları Freud’un Psikoseksüel Gelişim Kuramı Oral dönem: 0-1 yaş, temel haz kaynağı emmedir 2. Anal dönem: 1-3 yaş, idrar ve dışkı çıkarma Faillik dönem: 3-6 yaş, genital organlardan zevk almayı farketme Gizli dönem: 6-12 yaş, oyun Genital dönem: 12+, bluğ dönemi (Senemoğlu, 2009)

44. Kişilik Gelişim Kuramları Erikson’ın Psiko-sosyal Gelişim Kuramı Güvene karşı güvensizlik: Doğumdan bir yaşına Bağımsızlığa karşı utanma ve şüphecilik: Onikinci ay-üç yaş: esneklik ve özgürlük Girişkenliğe karşı suçluluk: Üç-altı yaş, girişkenlik, atılganlık Başarıya karşı aşağılık duygusu: Altı-oniki yaş, çabaların desteklenmesi (Senemoğlu, 2009)

45. Kişilik Gelişim Kuramları Erikson’ın Psiko-sosyal Gelişim Kuramı Kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası: 12-18 yaş, rol karmaşası Dostluk kazanmaya karşı yalnız kalma: 18-26 yaş, dostluk, arkadaşlık, sevgi Üretkenliğe karşı duraklama: Orta yetişkinlik, üretkenlik, verimlilik, yaratıcılık, ödüllendirme Benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk: İleri yetişkinlik yaşları, güvenli, mutlu, topluma uyum sağlayan, aranan, sevilen, sayılan birey (Senemoğlu, 2009)

46. Kişilik Gelişim Kuramları Freud ve Erikson’ın Kuramlarının Eğitim Açısından Doğurguları İhtiyaçlar doyurulmalı, çatışmalar çözümlenmeli Sevmek, okşamak, konuşmak; birinci yıl Kas gelişimi ve bağımsız hareket; ikinci yıl Motor ve dil gelişimindeki artış; üçüncü yıl İş planlama, işbirliği yapma, öğrenme ve başarı; altıncı yıl Kimlik kazanma; onikinci yıl (Senemoğlu, 2009)

47. Hareket ve Spora Özel Gelişim Özellikleri (7 yaş) Fiziksel-Devinişsel Yer değiştirme, dengeleme ve nesne kontolü gerektiren hareketleri gelişir Dayanıklılık zayıftır Reaksiyon zamanı yavaştır Algısal motor becerileri tamamlanmamıştır ve el-göz eşuyumu zayıftır Büyük kas kontrolü hızla gelişir Ritmik becerilerin ince nitelikleri kademeli olarak gelişir Kemiklerde gelişim sürmekle birlikte yumuşak ve esnektirler Durağan ve dinamik denge düzenli bir gelişim gösterir Etkin ve enerjik olunur (Harrison ve diğerleri, 2001; Housner, 2009; Kirschner ve Fishburne, MEB, 2012; 1995; Pangrazi, 2001; Stilwell ve Wilgoose, 1997)

48. Hareket ve Spora Özel Gelişim Özellikleri (7 yaş) Bilişsel Vücudun ana bölümlerinin yerini ve isimlerini bilir Basit hareketleri isimlendirir ve tanımlar Kişisel ve genel alan arasındaki farkı anlar Hareketin doğrultusu düzeyi ve yönünün anlamını bilir Hızlı ve yavaş, güçlü ve hafif ve akıcılığın anlamını bilir Kendisiyle diğerlerinin ve kendisiyle nesnelerin basit ilişkisinin anlamını anlar Yarışma ve oyunların, basit kurallarını anlar Bazı toplumsal davranışların farkındadır Ritmin hareket içindeki önemini farkeder Basit dans düzeninin nasıl planlanacağını farkeder (Harrison ve diğerleri, 2001; Housner, 2009; Kirschner ve Fishburne, MEB, 2012; 1995; Pangrazi, 2001; Stilwell ve Wilgoose, 1997)

49. Hareket ve Spora Özel Gelişim Özellikleri (7 yaş) Duygusal-Sosyal Benmerkezcidir ve çoğu hareketleri kendisini tatmin edicidir Arzu ettikleri bir şeyi geliştirirken öğretmenin ve büyüklerin onayı önemlidir Eleştiriyi kabul etmez Benlik kavramları hızla gelişir Oyunlara bireysel yada eşli olarak katılmayı tercih eder Yaratıcı, hayalci ve girişimcidir Utangaç ve sıkılgandır Dikkatini kısa süreli sürdürür Hareket etmek için heyecanlanır Yönergeleri ve basit açıklamaları dinlemeye istekli olur Başkalarıyla oyun ve diğer hareket sıralarını yaratmak için istekli olur Etkinlik tamamlanıncaya kadar görevde kalmak için istekli olur Farklı özelliklere sahip sınıf arkadaşına karşı anlayışlı olur (Harrison ve diğerleri, 2001; Housner, 2009; Kirschner ve Fishburne, MEB, 2012; 1995; Pangrazi, 2001; Stilwell ve Wilgoose, 1997)

50. Hareket ve Spora Özel Gelişim Özellikleri (8-9 yaş) Fiziksel-Devinişsel Boy ve ağırlık artışı düzenli olarak devam eder Kas kuvveti düzenli olarak artar Reaksiyon zamanı yavaş olmakla birlikte bu dönemin sonunda gelişmiş olur El-göz eşuyumu, denge ve diğer devinişsel algı becerileri gelişmektedir Temel hareketler iyice olgunlaşır Özellikle kızlarda olmakla birlikte duruş pozisyonu genel olarak zayıftır Ritmik hareketler iyice olgunlaşır El tercihi kesin olarak kurulmuştur Özellikle erkeklerde esneklik düşük düzeydedir Öğrenci fiziksel olarak etkindir ancak çabuk yorulur Sekiz yaşında yer değiştirme, dengeleme ve nesne kontrolü gerektiren hareketler daha karmaşık şekilde yapılır Dokuz yaşında, eşuyumlu hareketlerin daha doğru ve hızlı yapılabilmesi için bilişsel ve algısal gelişim sağlanır. (Harrison ve diğerleri, 2001; Housner, 2009; Kirschner ve Fishburne, MEB, 2012; 1995; Pangrazi, 2001; Stilwell ve Wilgoose, 1997)