Wybrane wydarzenia z życia Marii Skłodowskiej–Curie

1. Wybrane wydarzenia z życia Marii Skłodowskiej–Curie Jerzy H. Rutkowski Katedra Fizyki Ciała Stałego U. Ł. Łódź, 19 listopada 2007

2. Dzieciństwo i lata szkolne Maria Salomea Skłodowska urodziła się w Warszawie 7 listopada 1867 r. w domu przy ul. Freta 16. Ojciec, Władysław Skłodowski, był absolwentem Wydziału Przyrodniczego Szkoły Głównej w Warszawie. Uczył fizyki i matematyki w szkołach średnich. Posiadał dwie pasje – uczenie się i nauczanie. Matka, Bronisława Boguska, była nauczycielką, a potem przełożoną pensji dla dziewcząt przy ul. Freta 16. Państwo Skłodowscy oprócz Marii posiadali czworo dzieci: Zofię (1862), Józefa (1863), Bronisławę (1865) i Helenę (1866). • 1860 - 1868 Skłodowscy mieszkają przy ul. Freta 16. • 1868 - 1873 Władysław Skłodowski jest podinspektorem gimnazjum; rodzina posiada dość dobre warunki finansowe. • 1868 przeprowadzka na ul. Leszno; w następnych latach mieszkają w rejonie ul. Nowolipki (Skłodowscy nie opuszczają tego rejonu Warszawy przez ok. 20 lat, zmieniając kilkakrotnie mieszkania). • 1971 matka, Bronisława Skłodowska, zaraża się gruźlicą. • 1872 - 1873 pobyt matki na kuracji w Austrii (Hall) i Francji (Nicea); towarzyszy jej Zosia.

3. Dzieciństwo i lata szkolne • 1873 utrata przez ojca stanowiska podinspektora i związanego z pełnioną funkcją mieszkania; ciężka sytuacja materialna rodziców; zmiana mieszkania; otwarcie przez ojca stancji dla kilkunastu uczniów. • Władysław Skłodowski traci oszczędności lokując je w młyn kuzyna. • 1976 pobyt matki na kuracji w Szczawnie Zdroju. • 1876 Zosia i Bronia chorują na tyfus; śmierć Zosi. • 1978 śmierć matki. Od dzieciństwa Marysia wykazuje się dużymi zdolnościami i pamięcią. Po ukończeniu dwóch klas szkoły podstawowej przy ul. Freta 16 uczy się w prywatnej szkole Jadwigi Sikorskiej (róg Królewskiej i Marszałkowskiej); „konspiracyjny” charakter nauczania; w domu pomaga „Tupcia” – Antonina Tupalska, historyk i matematyk. W 1878 roku Marysia zaczyna naukę w Żeńskim Państwowym Gimnazjum Nr. 3, Krakowskie Przedmieście 36; (powtarza trzecią klasę). W szkole dobry poziom nauczania przedmiotów ścisłych. Nawiązuje trwałą przyjaźń z Kazią Przyborowską. Często bywa u Kazi w Pałacu Błękitnym. W 1883 roku Maria Skłodowska kończy gimnazjum z pierwszą lokatą i złotym medalem.

4. Roczny pobyt na wsi Po maturze Maria Skłodowska spędza cały rok u licznych członków rodziny mieszkających w różnych częściach Polski. • Zwola - Henryk i Władysław Boguscy, młyn, kąpiele, książki, muzyka; aktor Kotarbiński. • Zawieprzyce, wuj Ksawery, jazda konna. • Zakopane, wędrówka po Tatrach, Morskie Oko. • Skalbierz – stryj Zdzisław, pełen fantazji obierzyświat, poeta, wykształcony ekscentryk; kuligi, tańce. • Kępa, (ujście Biebrzy do Narwi) wiosna, wesołe towarzystwo; hr. De Fleury. • Małkinia. Poznaje nowych ludzi wywodzących się z różnych grup społecznych. Rok pobytu na wsi rozwinął u Marii zamiłowanie do zieleni, drzew, kwiatów, wędrówek i aktywnego spędzania czasu na świeżym powietrzu.

5. Samokształcenie i korepetycje Po powrocie ze wsi na Nowolipki, w 1884 roku, Maria uczestniczy w zajęciach tajnej akademii dla kobiet stworzonej w Warszawie w 1882 roku przez Jadwigę Szczasińską-Dawidową z myślą o młodych Polkach, które nie mogły legalnie studiować. W 1886 roku akademia zostaje przekształcona w tzw. Uniwersytet Latający. Program Uniwersytetu Latającego obejmuje nauki społeczne, filozoficzno-historyczne, pedagogiczne i matematyczno-przyrodnicze. Zajęcia odbywają się nielegalnie w mieszkaniach prywatnych lub w pomieszczeniach różnych instytucji. Dla każdego przedmiotu przewidywano 2 godz. w tygodniu. Po 6 latach słuchacze otrzymywali dyplom. Zajęcia prowadzili bardzo dobrzy wykładowcy. (1889 - 1890 w zajęciach Uniwersytetu Latającego bierze udział ponad 1000 osób) Marysia dużo czyta, pisze wiersze, maluje. Interesuje ją literatura, socjologia, fizjologia, anatomia, matematyka i nauki przyrodnicze: • czyta w języku niemieckim, rosyjskim i francuskim (Gonczarow, Dostojewski, Heine, Renan, Nordan, Spencer, Bers), • ilustruje bajki La Fontaine, • tłumaczy poezje Coppee, • pozostaje pod wpływem pozytywistów; czyta Świętochowskiego, Kraszewskiego, Orzeszkową i innych. Coraz wyraźniej krystalizują się zainteresowania Marii chemią i naukami ścisłymi. Pragnie wyjechać na studia do Paryża. W tym celu udziela korepetycji, pracuje jako nauczycielka domowa (1885), a następnie Zawiera umowę z Bronią dotycząca wzajemnej pomocy podczas studiów obu sióstr w Paryżu.

6. Praca w Szczukach W latach 1885-1989 Maria Skłodowska pracuje w Szczukach u państwa Żorawskich. Jest guwernantką Andzi (10 lat) i Bronki (18 lat); pensja 500 rubli rocznie. • Interesuje się zajęciami gospodarskimi, pracą na roli, rozwojem roślin, końmi. • Dokształca się w dziedzinach socjologii, anatomii, fizjologii, fizyki i chemii. Korespondując z ojcem pogłębia swą wiedzę matematyczną. • Interesuje się również literaturą. Pisze wiersze, a także czyta w oryginale utwory poetów francuskich, rosyjskich i niemieckich. • Uczy z Bronisławą Żorawską wiejskie dzieci. Za własne pieniądze kupuje dla nich pióra, ołówki i zeszyty. W Szczukach Maria poznaje młodego Kazimierza Żorawskiego, wówczas studenta Uniwersytetu Warszawskiego, późniejszego profesora matematyki i rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Między Marią a Kazimierzem nawiązuje się sympatia, wzajemne zainteresowanie i wreszcie uczucie. Do związku małżeńskiego jednak nie dochodzi, ponieważ państwo Żorawscy, marząc o świetnej partii dla syna uznali, że Maria, mimo jej wartości osobistych, nie jest odpowiednią partnerką dla Kazimierza. Maria odczuła to bardzo boleśnie. Jej ambicja została mocno urażona. Pomiędzy rodzinami Żorawskich i Skłodowskich istniały też inne serdeczne związki. Bratanek Marii Skłodowskiej, Władysław Skłodowski, ożenłł się z siostrzenicą Kazimierza, Marią Rykowską. Ich syn, Jacek Skłodowski, brał udział w Powstaniu Warszawskim w 1944 r. i zmarł po powstaniu wskutek odniesionych ran.

7. Kierownikiem Pracowni Fizycznej w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa był kuzyn Marii, Józef Jerzy Boguski (1853 - 1933), fizyko-chemik. Józef Boguski ukończył Uniwersytet w Petersburgu, a w latach 1875 - 1876 był asystentem Dmitrija Mendelejewa (1834 -1907). Po powrocie do Polski utrzymywał przyjacielskie stosunki ze swoim nauczycielem, posyłał mu nowe prace i informacje o planach naukowych. Józef Boguski w liście wysłanym w 1898 r. poinformował Dmitrija Mendelejewa o odkryciu polonu i radu dokonanym przez Marię Skłodowską-Curie. Uniwersytet latający W latach 1888 – 90 sytuacja materialna Władysława Skłodowskiego uległa poprawie. Będąc na emeryturze otrzymał on dobrze płatną pracę dyrektora w zakładzie poprawczym. W 1889 roku Maria otrzymuje posadę guwernantki w domu państwa Fuchsów; miła atmosfera, sympatyczni gospodarze; pobyt w Sopocie. W latach 1890 -1891 jako słuchaczka Uniwersytetu Latającego, Maria Skłodowska uzyskuje dostęp do Laboratorium Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Pozwala jej to opanować podstawy analizy chemicznej i zetknąć się z pracą naukową w dziedzinie chemii i fizyki. Dzięki intensywnemu samokształceniu prowadzonemu po maturze, Maria zdobyła taki zasób wiedzy jaki posiadali absolwenci liceów francuskich. Wiosną 1891 roku w Zakopanem dochodzi do spotkania Marii z Kazimierzem Żorawskim. Nić ich łącząca pęka na zawsze.

8. Spośród 16 profesorów, których wykładów Maria słuchała, 8 weszło do „Dictionary of Scientific Biography”: • Gabriel Lippmann; 1908 Nagroda Nobla, konstruktor przyrządów, • Joseph Boussinesq, fizyka, przeciwnik teorii względności, • Pierre Poiseux, geometria analityczna, autor podręcznika alpinizmu, • Paul Poinleve, matematyka, jeden z pierwszych pilotów, • Emile Decloux, chemia biologiczna; dowcip, werwa, • Paul Appell, mechanika, • Henri Poincare, słynny matematyk. Studia na Sorbonie W 1891 roku (wrzesień) Maria Skłodowska opuszcza Polskę i udaje się do Paryża. Zamieszkuje u Kazimierza i Bronisławy Dłuskich. Wkrótce otrzymuje świadectwo odpowiadające francuskiej maturze i podejmuje studia na Wydziale Nauk Ścisłych Sorbony (1825 studentów i 3 studentki). W 1892 roku Maria wynajmuje mansardę w dzielnicy łacińskiej. 1893 r. licencjat z nauk ścisłych – 1-sze miejsce (1 z 2 kobiet w Uniwersytecie). Brak pieniędzy na dalsze studia; Jadwiga Dydyńska wystarała się dla Marii o stypendium Aleksandrowiczów (600 rb.). 1894 r. licencjat z matematyki – 2-gie miejsce (1 z 5 kobiet w Uniwersytecie). W latach 1892-1894 wakacjew Polsce lub Szwajcarii.

9. Z Piotrem Curie(1859-1906) poznał Marię Józef Kowalski, profesor Uniwersytetu we Fryburgu. Piotr był już dość znanym fizykiem. Wraz z bratem Jacquesem zajmował się badaniem symetrii kryształów i piezoelektrycznością. Zbadał też wpływ temperatury na właściwości magnetyczne ciał stałych. Zbudował kilka precyzyjnych urządzeń pomiarowych, wśród nich wagę piezoelektryczną do pomiaru małych ładunków elektrycznych i elektrometr. Urządzenia te stały się przydatne w późniejszych badaniach promieniotwórczości. Piotr Curie początkowo pracował w Sorbonie. W 1883 przeniósł się do „Ecole Phisique et Chimie Industrielle” (EPCI). Małżeństwo z Piotrem Curie W 1894 roku posiadając licencjat z fizyki i matematyki, Maria powraca do Warszawy. Zamierza zamieszkać z ojcem i kontynuować pracę naukową na jednej z uczelni krajowych. Jednak jej osobiste starania o pracę w Warszawie, Krakowie i Lwowie kończą się fiaskiem. Dlatego Maria Skłodowska decyduje się powrócić do Paryża i poświęcić się nauce. Profesor Lippmann proponuje Marii pracę naukową dotyczącą badania magnetyzmu stali. Profesor Schutzenberger pozwala Marii prowadzić badania w pracowni PiotraCurie w EPCI. Piotr Curie był człowiekiem bardzo wrażliwym, skromnym, bez wymagań. Był wyrozumiały i pobłażliwy. Piotr nie dbał o zaszczyty i tytuły naukowe, czuł niechęć do autoreklamy i układów akademickich. Zatracał się w pracy. Był roztargniony, a często przygnębiony. Nie umiał robić kilku rzeczy jednocześnie. Myślał powoli ale bardzo precyzyjnie. Był zamknięty w sobie i niezdecydowany. Uwielbiał wycieczki i pobyt na przyrodzie.

10. Małżeństwo z Piotrem Curie Piotr Curie i Maria Skłodowska szybko stają się sobie bliscy. W 1895 roku Piotr Curie broni pracę doktorską „Własności magnetyczne ciał w różnych temperaturach” (zawierającą wyniki otrzymane w ostatnich czterech latach), wysoko ocenioną przez komisją Wydziału Nauk Ścisłych Sorbony. Piotr Curie otrzymuje pierwszy w życiu etat pedagogiczny – instruktora laboratoryjnego i wykładowcy w EPCI. Wykłada elektryczność. 26 lipca 1895 roku Marii Skłodowskia i Piotr Curie zawierają związek małżeński w Sceaux, miejscowości rodzinnej Piotra. Uczestniczą najbliżsi członkowie rodzin; ze strony Marii ojciec, siostra Hela i Dłuscy. Po ślubie młodzi wyjeżdżają do Bretanii. Państwo Curie zamieszkują przy ul. de la Glaciere. Postanawiają poświęcić się badaniom naukowym. Jednocześnie Maria prowadzi dom; robi zakupy, uczy się gotować i piec, prasuje, skrupulatnie prowadzi listę wydatków. Maria Curie dalej się dokształca kończąc: • z wyróżnieniem kurs uprawniający do nauczania w żeńskim gimnazjum, • kurs prowadzony przez Brillouina. 12 września 1897 roku rodzi się córka Irena. Umiera matka Piotra. Maria Curie pisze pierwszy swój artykuł naukowy o własnościach magnetycznych hartowanej stali (1500 fr). Maria Curie postanawia zająć się badaniem promieniowania uranowego odkrytego przez Becquerela w 1896 roku.

11. Dopiero Roentgen podjął systematyczne badania zauważonej przez siebie przypadkowo fluorescencji ekranu pokrytego platynocyjankiem baru i jemu przypadła sława odkrywcy niewidzialnych promieni. Po publikacji Roentgena 28 grudnia 1895 roku cały świat został zafascynowany niezwykłymi właściwościami nowych promieni, które stały się tematem dyskusji we wszystkich środowiskach. W 1896 roku ukazało się ponad 1000 prac oraz 50 książek i broszur na temat promieni Roentgena 20 stycznia 1896 roku Henri Poincare przedstawił informację o dziwnym odkryciu Roentgena na posiedzeniu Akademii Nauk w Paryżu. Poincare wysunął hipotezę, że emisja promieni X ma związek ze zjawiskiem fosforescencji, czyli opóźnionym wysyłaniem światła po naświetleniu danej substancji. Odkrycie promieni Becquerela Pod koniec XIX wieku promieniowanie katodowe stanowiły wdzięczny obiekt zainteresowań fizyków w wielu laboratoriach. Promienie te opisał w 1867 roku niemiecki fizyk Johann Hittorf nazywając je Glimmstrahlen (promienie świecące). Aktualną nazwę nadał im inny Niemiec, Egon Goldstein w 1876 roku. Wielki rozgłos zdobyły badania prowadzone przez brytyjskiego uczonego Williama Crookesa. Badając promienie katodowe w licznych laboratoriach, prędzej czy później musiano spostrzec, że znajdujące się blisko osłoniętej rury do wyładowań światłoczułe ekrany fosforyzują, a klisze fotograficzne ulegają zaczernieniu. (1890 Filadelfia, Goodspeed i Jenningsodesłali zaczernione klisze do producenta, domagając się ich zamiany na nowe).

12. Becquerel postanowił kontynuować doświadczenia. Tymczasem w końcu lutego pogoda w Paryżu się popsuła i rzadko świeciło słońce. Czekając na poprawę pogody, Becquerel przechowywał mało naświetlony minerał razem z kliszą w szufladzie. Po kilku dniach wywołał kliszę, ze zdumieniem stwierdzając, że jej zaczernienie jest bardzo duże. Becquerel stwierdził, że promienie wysyłane przez siarczan uranylowo-potasowy trzymany przez kilka dni w ciemności: Na posiedzeniu Akademii Nauk 2 marca ogłosił, iż sól uranylowa sama z siebie wysyła nieznane przenikliwe promieniowanie, uznając swój poprzedni wniosek za błędny. • po przejściu przez dwumilimetrową płytkę aluminiową rozładowują elektroskop, • mogą ulegać odbiciu i załamaniu, • ulegają podwójnemu załamaniu i polaryzacji. W marcu 1896 roku Becquerel jeszcze trzykrotnie na posiedzeniach Akademii przedstawiał swoje wyniki. Odkrycie promieni Becquerela Obecny na posiedzeniu Becquerel postanowił sprawdzić tę hipotezę. Posiadał w swojej pracowni minerał, siarczan uranylowo-potasowy, K2[UO2(SO4)2](H2O)2, znany jako substancja o silnej fosforescencji. Miesiąc później, 24 lutego na posiedzeniu Akademii Nauk, Becquerel ogłosił, że minerał ten wystawiony na działanie światła słonecznego, a następnie położony na pewien czas na kliszy fotograficznej, owiniętej w czarny papier, powoduje jej wyraźne zaczernienie. Wynik ten potwierdza hipotezę Poincarego.

13. 10 czerwca 1896 roku Joseph John Thomson wygłosił w Cambridge odczyt pt. „Promienie Roentgena” stwierdzając, że promienie odkryte przez Becquerela • bardziej przypomina promienie X niż jakiekolwiek światło znane dotychczas, • tworzy pomost między promieniami Roentgena i zwykłym światłem, • przypomina promienie Roentgena swym działaniem na kliszę fotograficzną, zdolnością przechodzenia przez substancje nieprzezroczyste dla zwykłego światła i charakterystycznym działaniem elektrycznym, • przypomina zwykłe światło swą zdolnością polaryzacji i załamania. Takie opinie zmniejszyły zainteresowanie badaczy promieniowaniem uranowym. Sam Becquerel ogłosił 3 krótkie komunikaty (23 XI 1896 oraz 1 III i 12 IV 1897) dotyczące promieni uranowych. W tym ostatnim stwierdził, że aktywność soli uranowych nie zmieniła się zauważalnie w ciągu roku badań. Okres od maja 1896 do wiosny1898 roku jest okresem stagnacji w badaniach promieni Becquerela. Thomson zwrócił także uwagę, że fosforescencja wywołana naświetlaniem ciał światłem lampy łukowej lub słonecznym wysyła światło o długości większej od światła wywołującego fosforescencję; natomiast fosforescencja odkryta przez Becquerela wysyłaświatło o mniejszej długości fali niż światło padające. 27 marca 1899 r. Becquerel ogłosił kolejną pracę dotyczącą promieni uranowych. Odkrycie promieni Becquerela Becquerel posiadał autorytet naukowy i jego wynikównie poddawano wątpliwości. Uznano więc, że skoro promienie uranowe wykazują własności falowe, jak zwykłe światło, to ich naturę lepiej zrozumiano niż odkrytych wcześniej promieni X.

14. Po kilku tygodniach pracy Maria Curie stwierdza, że • intensywność promieni wysyłanych przez różne związki chemiczne uranu jest proporcjonalna do ilości uranu • zawartego w tych związkach i nie zależy od czynników zewnętrznych (temperatura i oświetlenie), • promienie są własnością atomową uranu, • tor też wysyła promienie Becquerela (aktywność arszenitu zawierającego 15% toru jest większa od aktywności uranu). Odkrycie polonu i radu W grudniu 1897 Maria Curie po ukończeniu rozprawy dyplomowej zdecydowała się na rozpoczęcie pracy doktorskiej w „nieciekawym” temacie, jakim były promienie uranowe. • Maria Curie poddaje badaniom dostępne pierwiastki, związki chemiczne, minerały, rudy, skały i inne substancje. • W miejsce klisz stosuje czuły elektrometr i wagę piezoelektryczną urządzenia zbudowane przez braci Curie. Promienie nazywane uranowymi nie są anomalią uranu! 12 kwietnia 1898 roku, Gabriel Lippmann, promotor i opiekun pracy Marii Curie, przedstawia te wyniki na sesji Akademii Nauk w komunikacie „Promieniowanie emitowane przez związki uranu i toru”.

15. Odkrycie polonu i radu Wstępne badania wykazały, że rudy uranu i toru mają aktywność większą od aktywności samych tych pierwiastków. HIPOTEZA: Istnieje substancja odpowiedzialna za taką emisję. Celem Marii staje się wydzielenie tej substancji. 18 marca 1898 Piotr przystępuje do badań Marii; wkrótce potem dołącza chemik Gustave Bemont. 15 maja 1898 roku, próbka 17 razy aktywniejsza niż uran. Od tej chwili, w celu przyśpieszenia badań, każdy pracuje jednocześnie nad 2-ma próbkami. Do 25 czerwca 1898 r. próbki 150, 300 i 330 razy aktywniejsze od uranu. 25 czerwca 1898 r. Maria ogłasza, że niektóre rudy zawierające uran i tor (blenda smolista, chalkolit, uranit), są bardzo aktywne pod względem emisji promieni Becquerela. Ich emisja jest kilkaset razy większa od aktywności uranu i toru. Ten fakt trzeba przypisać jakieś innej nadzwyczaj aktywnej substancji występujących w tych rudach w bardzo małych ilościach. Naturalny chalkolit wysyła promienie, a zsyntetyzowany ich nie wysyła. Wyodrębnienie tej substancji będzie bardzo trudne, bo blenda smolista posiada ok. 30 składników. Uwaga badaczy kieruje się na promienie Becquerela.

16. Odkrycie polonu i radu Badania chemiczne i destylacja wskazują na to, że blenda smolista zawiera dwa bardzo aktywne pierwiastki: • jeden ujawniający się podczas wyodrębniania bizmutu, • drugi występujący z barem. Najpierw zajęto się pierwiastkiem występującym z bizmutem. W badaniach spektroskopowych pomaga Eugene Demarcay. Choć nie otrzymano widm spektroskopowych, to aktywność 400 razy większa od aktywności uranu upoważnia do przypuszczenia, że pierwiastek istnieje. 18 lipca 1898 roku, Becquerel przedstawia na posiedzeniu Akademii pracę Piotra i Marii „O nowym ciele promieniotwórczym zawartym w smółce uranowej” informując, że po uciążliwej pracy wydzielono z blendy smolistej nowy pierwiastek promieniotwórczy, polon, zbliżony własnościami chemicznymi do bizmutu. "...Przypuszczamy, że ciało, które wyodrębniliśmy ze smółki uranowej zawiera nieznany jeszcze metal, zbliżony do bizmutu ze swoich właściwości chemicznych. Jeśli istnienie tego metalu się potwierdzi, proponujemy dla niego nazwę "polon" - od imienia ojczyzny jednego z nas.". Pojęcie promieniotwórczość, wprowadzone przez Marię, wchodzi do słownictwa fizycznego. Wyjazd na 3 miesiące wakacji, kąpiele, rowery!!! Rozwój Ireny.

17. Odkrycie polonu i radu Od 15 października 1898 roku rozpoczęcie badań (prowadzonych z udziałem Biemonta) zmierzających do wydzielenia z blendy smolistej produktu występującego z barem. 11 listopada 1898 roku, wydzielenie produktu występującego z barem, 900 razy aktywniejszego od uranu. Demarcay stwierdza, że produkt emituje widmo optyczne posiadające linię widmową nie dającą się przypisać żadnemu pierwiastkowi. Widmo staje się intensywniejsze w miarę wzrostu radioaktywności, co jest poważną przesłanką za tym by zjawisko to przypisać radioaktywnej części tej substancji. 26 grudnia 1898 roku wyniki Piotra i Marii Curie oraz Gustava Biemonta zostają przedstawione w Akademii Nauk „O nowej silnie aktywnej substancji zawartej w blendzie smolistej”. W blendzie występuje nowy pierwiastek o olbrzymiej promieniotwórczości; propozycja nazwy – rad. Natężenie obserwowanej linii widmowe jest tym większe im większa jest aktywność substancji. "...Wyżej wyszczególnione fakty każą nam przypuszczać, że w tym nowym związku promieniotwórczym znajduje się nowy pierwiastek, który proponujemy nazwać radem. Nowy ten związek zawiera na pewno bardzo znaczną ilość baru, mimo to jednak jest on silnie promieniotwórczy. Promieniotwórczość radu musi być zatem ogromna.".

18. Zdobycie materiału promieniotwórczego do badań nie było rzeczą łatwą. Dostawcy z Francji, Norwegii, Anglii, Portugalii i USA oferowali niewielkie ilości produktu. US Geological Survey ze Smithsonian Institute ofiarował 500 g uranu. Profesor Eduard Suesse, geolog z Uniwersytetu Wiedeńskiego, pomógł pozyskać odpady blendy z kopalni w Jachymovie. Władze austriackie zgodziły się oddać kilka ton blendy za niską (ale wysoką dla Piotra i Marii Curie) cenę. Nieznany darczyńca (baron Edmond de Rothschild?) przekazał dostateczną do zakupu kwotę pieniędzy. Pozostał problem miejsca badań i magazynowania olbrzymich ilości blendy. Piotr i Maria Curie otrzymują od EPCI nędzną szopę przy ul. Lhomond. „... Coś pomiędzy stajnią a piwnicą na kartofle” (Wilhelm Oswald). Wkrótce okazuje się, że łatwiej będzie wyodrębnić rad z baru niż polon z bizmutu. Cztery lata w drewnianej szopie • Od 1899 roku następuje podział ról: • Piotr koncentracja na zadaniach fizycznych dotyczących zjawisku promieniotwórczości, • Maria bierze na siebie zadanie chemiczne - wyodrębnienie radu. W celu wydzielenia radu trzeba prowadzić badania na wielkich partiach materiału.

19. W 1900 roku Maria Curie jako pierwsza kobieta zostaje zatrudniona w Ecole Normale Superioure w Sevres, najlepszej francuskiej szkole kształcącej nauczycielki. Grono pedagogiczne złożone z profesorów Sorbony i College de France zapewnia wysoki poziom nauczania. Uczennice są w wieku ok. 20 lat. W pierwszym roku pracy Maria nie ma doświadczenia, jej zajęcia są niezrozumiałe; uczennice żartują z jej akcentu, piszą śmieszne wierszyki. W drugim roku Maria Curie uatrakcyjnia zajęcia doświadczeniami wykonywanymi przez uczennice, wizytami w Sorbonie i laboratoriach naukowych. Z inicjatywy Marii Curie w szkole dwukrotnie zwiększono liczbę godzin z fizyki, wprowadzając zajęcia praktyczne; przekonała dziekana Wydziału Nauk Ścisłych do nauczania rachunku różniczkowego. Cztery lata w drewnianej szopie W badaniach pomagają Petit i Andre Debierne. • 1899 r. Maria napisała dwa artykuły o wyodrębnieniu radu i trzy wspólne z Piotrem. • 1900 r. Piotr Curie odrzuca intratną propozycję pracy w Uniwersytecie Genewskim. • Z obawy przed opuszczeniem przez Piotra Francji, władze dają mu nisko płatne stanowisko wykładowcy w Szkole Fizyki i Chemii Nauk Przyrodniczych. • W 1900 roku na Międzynarodowym Kongresie Fizyki zorganizowanym z okazji Wystawy Światowej Piotr i Maria Curie mają możliwość prezentacji swoich wyników badań przed międzynarodowym forum fizyków, wśród których są min. Kelvin, Lorentz, van’t Hoff, Arrhenius.

20. 1 tona odpadów + 4 lata pracy = mniej niż 1 g radu! W lipcu 1902 roku, po blisko czterech latach pracy, Maria Curie ogłasza wydzielenie 10 mg radu, nowego pierwiastka, określa jego ciężar atomowy, ustala, że w układzie Mendelejewa rad powinien stać za barem w kolumnie metali alkalicznych. Rad stanowi jedyny dowód na pierwiastkową naturę substancji radioaktywnych. W marcu 1903 roku Piotr Curie z Albertem Labord’em stwierdzili, że w ciągu jednej godziny 1g radu wydziela ilość ciepła wystarczającą do podgrzania 1 g wody od 00C do 1000C. Energia ta pochodzi: • z zewnątrz, Piotr Curie, • z atomu, Soddy i Rutherford. Cztery lata w drewnianej szopie W 1901 roku Piotr i Maria Curie publikują pracę „O promieniotwórczości indukowanej i gazie aktywizowanym przez rad” stwierdzając, że w otoczeniu radu wydziela się bardzo aktywny gaz odpowiedzialny za promieniotwórczość radu. W lutym 1903 roku Piotr Curie odkrywa, że „promieniotwórczość indukowana” (zwana przez Rutherforda emanacją) zanika z czasem. Był to pierwszy kontakt z energią jądrową!

21. Wieczorem po obronie, podczas przyjęcia w którym uczestniczyli Langevinowie, Rutherfordowie i Perrinowie, Piotr Curie zademonstrował w ogrodzie probówkę częściowo powleczoną siarczkiem cynku i zawierającą znaczną ilość roztworu radu. Ciemność wieczoru rozświetlił wspaniały blask. Fotografia parownicy otrzymana dzięki świeceniu zawartej w niej soli radowej (2.7 g bromek radu). Emitowane światło oświetla kartkę leżącą obok naczynia. Obrona pracy doktorskiej 11 maja 1903 roku, dziekan aprobuje rękopis pracy doktorskiej Marii Curie. W czerwcu 1903 roku Maria Curie broni pracę doktorską „Badanie substancji radioaktywnych”. Egzaminatorami są Gabriel Lippmann, Edmont Bounty i Henri Moissan. Praca zostaje opublikowana w • „Annales de Physique et de Chimie”, Francja, • „Chemical News”, Anglia, red. Crookes.

22. The Nobel Prize in Physics 1903 "in recognition of the extraordinary services he has rendered by his discovery of spontaneous radioactivity" "in recognition of the extraordinary services they have rendered by their joint researches on the radiation phenomena discovered by Professor Henri Becquerel" Antoine Henri Becquerel Pierre Curie Marie Curie, née Sklodowska 1/2 of the prize 1/4 of the prize 1/4 of the prize http://nobelprize.org/nobel_prizes/nobelprize_facts.html

23. http://nobelprize.org/nobel_prizes/nobelprize_facts.html

24. Maria Curie już wcześniej była nominowana do Nagrody Nobla: • 1901 Charles Bouchard, członek Szwedzkiej A. N., • 1902 Charles Bouchard, Darboux i Warburg; pytano 24 osoby, • 1903 kandydatury Marii Curie nie przedstawił nikt. Skorzystano z wcześniejszej nominacji Boucharda z 1902. Lippmann, Darboux, Mascart i Poincare nominowali tylko Piotra Curie. Dlaczego? Kandydaturę Marii Curie gorąco popierał matematyk Gustav Mittag-Leffler (członek Szwedzkiej A. N., orędownik uczonych kobiet), osoba bardzo wpływowa w Komitecie Nagrody Nobla. 29 sierpnia 1903 roku Anders Jonas Angstroem przedstawił Komitetowi Fizyki Nagrody Nobla kandydatury Becquerelaoraz Piotra i Marii Curie. Kandydatury zostały zaakceptowane. Chemicy przekonali fizyków żeby była to nagroda z fizyki. Państwo Curie nie przyjechali odebrać nagrody i nie wygłosili odczytu Noblowskiego. Piotr Curie czuł się źle. Nie chciał też opuścić swoich wykładów w Paryżu. Dopiero wiosną 1905 roku Piotr wygłosił w Sztokholmie ilustrowany pokazami wykład Noblowski. Wykład był planowany na lato 1904 roku ale z powodu złego stanu zdrowia Piotra nie odbył się. W owym czasie Nagroda Nobla nie miała jeszcze prestiżu. Fakt jej przyznaniakobiecie nadał nagrodzie rozgłosu i zwiększył jej popularność. http://nobelprize.org/nobel_prizes/nobelprize_facts.html

25. Niepowodzenia i tragedie • 1898 Piotr nie otrzymał stanowiska kierownika katedry chemii fizycznej na Sorbonie (otrzymał Perrin). • 1902 wiosna Piotr nie został członkiem Francuskiej Akademii Nauk. • 1902 Piotr nie dostał stanowiska kierownika katedry krystalografii na Sorbonie. • 1903 Piotr odmówił starań o otrzymanie Legii Honorowej do czego namawiał go dziekan wydziału Paul Appell. • 14 maja 1902 śmierć ojca Marii. • Sierpień 1903 Maria poroniła w 5-tym miesiącu ciąży. • Piotr cierpi na częste gwałtowne ataki bólów mięśni. • Lekarze stwierdzają u Marii zmiany gruźlicze w płucach.

26. Pomówmy o pieniądzach • 1892 mansarda, (20 franków miesięcznie). • 1895 dochody 600 franków miesięcznie; trzy pensje nauczyciela, cztery pensje robotnika. • 1897 honorarium za artykuł o własnościach magnetycznych stali 1 500 franków. • 1898 nagroda Gegnera 3 800 franków (Maria nie poinformowana osobiście). • 1899 stypendium Piotra 2 000 franków. • 1900 czynsz za mieszkanie na Bulwarze Kellermanna, 4020 franków rocznie. • 1900 dodatkowe zajęcia Piotra w Ecole Polytechnique; roczny dochód 2 500 franków. • 1903 nagroda La Caze’a 10 000 franków. • 1903 Nagroda Nobla 150 000 koron, równoważność rocznej puli nagród Francuskiej A. N. • 1903 Nagroda Ozyrysa – 60 000 franków. • Kilka niewielkich i nieregularnie przyznanych stypendiów i wsparć finansowych.

27. Pomówmy o pieniądzach

28. Pomówmy o pieniądzach

29. Zwrot ku domowi W pierwszej połowie 1900 roku państwo Curie przeprowadzają się do domu na Bulwarze Kellermanna 108 (południe Paryża). Zamieszkuje z nimi ojciec Piotra. Często u nich bywają Aime Cotton, Paul Langevin, Andre Debierne, Charles Edouard Guillaume, Georges Sagnac, Georges Urbain, Perrinowie, studentki z Sevres. W latach 1898-1902 wyjazdy wakacyjne nad morze; wizyty w Polsce. 5 listopada 1903 roku Piotr I Maria Curie zostają uhonorowani medalem Humphreya Davy’ego przyznawanym w Anglii corocznie za najistotniejsze odkrycie w chemii. Piotr pojechał do Londynu sam, gdyż Maria po poronieniu nie była w stanie wyjechać z Paryża. W grudniu 1903 roku rząd finansuje budowę małego dwupokojowego laboratorium Piotra i przyznaje trzy etaty. Piotr Curie otrzymuje wreszcie Katedrę Fizyki na Sorbonie; Maria zostaje kierownikiem laboratorium. Dotychczas Maria pracowała bezpłatnie, można powiedzieć bezprawnie. Od 1 listopada pensja Marii wynosi 2 400 franków rocznie.

30. Zwrot ku domowi Po otrzymaniu Nagrody Nobla małżeństwo Curie zmniejszają intensywności swej pracy. Często wyjeżdżają wypoczywać do St. Remy, Port Blanc i wiosek w pobliżu Paryża. Przyznanie Nagrody Nobla spowodowało, że małżeństwo Curie stali się bardzo popularni ale odebrało im spokój konieczny do pracy. 6 grudnia 1904 roku przychodzi na świat Ewa Denise Curie. Wzrasta liczba obowiązków Marii: prowadzenie domu, opieka nad dziećmi i laboratorium, wykłady. Wiosną 1905 roku Piotr wygłasza w Sztokholmie odkładany Wykład Noblowski. Państwo Curie wracają do Paryża bardzo zadowoleni. 1905 r. wakacje nad morzem w Normandii wraz Heleną i jej córką Hanią; obserwacja zaćmienia Słońca. Kłopoty zdrowotne Piotra – bolą go nogi i kręgosłup, nie może chodzić. W 1905 roku Piotr zostaje członkiem Francuskiej Akademii Nauk. W 1906 roku Maria Curie publikuje rezultaty 10-cio miesięcznych badań nad polonem, stwierdzając, że w ciągu 140 dni utracił on połowę swojej aktywności. Pracę Marii zatytułowaną „O zmniejszaniu się promieniotwórczości polonu z upływem czasu” zreferował wcześniej Piotr na posiedzeniu A. N..

31. Zwrot ku domowi W latach 1904 -1906 podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi istoty promieniotwórczości zajmują się Rutherford, Soddy i Ramsay. W tych latach aktywność naukowa Piotra i Marii Curie zmalała. Stan zdrowia Piotra uległ dalszemu pogorszeniu. Dokuczają mu bóle rąk, pleców i kręgosłupa. Nie radzi sobie z popularnością jaką przyniosła mu Nagroda Nobla. Piotr Curie zajmuje się zagadnieniami mniej istotnymi. Bada: • okresy rozpadu promieniotwórczego, • problemy związane z helem, • radioaktywność wód mineralnych (z Laborde), • efekty działania radu na myszy i świnki morskie (z fizjologami). Maria Curie więcej czasu poświęca córkom. Jednocześnie zajmuje się chemią preparatów promieniotwórczych. Piotr Curie powraca do interesujących go w młodości zjawisk paranormalnych. Uczestniczy w seansach spirytystycznych Eusebia Palladino.

32. Śmierć Piotra Curie Dzień 19 kwietnia 1906 roku był dniem pochmurnym, wietrznym i dżdżystym. W południe po pracy w laboratorium Piotr Curie poszedł na posiedzenie członków Stowarzyszenia Profesorów Wydziałów Ścisłych. Tuż przed 14:30 opuścił wraz z Perrinem spotkanie, udając się do swego wydawcy Gauthier-Villarsa. Wydawnictwo z powodu strajku było zamknięte. Perrin poszedł do domu, a Piotr postanowił wstąpić do biblioteki instytutowej. Właśnie, kryjąc się pod rozpiętym wielkim parasolem, przechodził przez jedno z najruchliwszych, pełne dorożek, tramwajów, samochodów, jeźdźców na koniach i pieszych skrzyżowań, gdy z mostu z hukiem wjechał olbrzymi wóz ciągnięty przez dwa perszerony załadowany sześcioma tonami materiału na mundury wojskowe. Piotr wpadł pod jednego perszerona, a lewe tylne koło wozu wjechało mu na głowę miażdżąc czaszkę. Piotr zginął na miejscu. Do wypadku doszło na skutek złej pogody, kiepskiej widoczności, nieuwagi Piotra. Niewątpliwie zamyślenie i choroba Piotra grały też rolę. Napływają liczne kondolencje z Francji i zagranicy. Skromny pogrzeb z udziałem najbliższych odbył się w Sceaux. Z Polski przybyli Bronia i Józef.

33. 5 listopada 1906 roku dochodzi do historycznego wydarzenia – 39. letnia Maria Curie, jako pierwsza kobieta, wygłasza wykład na Sorbonie. O godz. 13:30, Paul Appell, dziekan Wydziału Nauk Ścisłych ogłasza, że Maria Curie będzie wykładała kurs fizyki. „Gdy się rozważa postępy, jakie uczyniła fizyka w ostatnich dziesięciu latach, uderza zmiana, jaka zaszła w naszych pojęciach o elektryczności i o materii.” Uczestniczy wielu ciekawskich. Pierwszy rząd zajmują uczennice z Sevres. Śmierć Piotra Curie Maria Curie była zdruzgotana śmiercią Piotra. Przez długi okres czasu nie mogła stłumić rozpaczy i dojść do równowagi psychicznej. Dwa tygodnie po śmierci męża, Maria rozpoczęła pisać osobisty dziennik będący rozmową z martwym mężem. Dziennik został udostępniony opinii publicznej po blisko stu latach. Maria Curie strzegła swej prywatności, zniszczyła wiele osobistych listów. Biografowie zastanawiają się dlaczego nie pozbyła się tego intymnego dokumentu. Spędza wiele godzin dziennie w pracy. Rząd oferuje Marii Curie rentę, której ona nie przyjmuje. 13 maja 1906 roku Komisja Wydziału Nauk Ścisłych mianuje Marię Curie następczynią Piotra na stanowisku kierownika laboratorium i badań Wydziału Nauk Uniwersytetu Paryskiego z pensją 10 000 franków rocznie. Tak więc poproszono Marię o pełnienie obowiązków Piotra ale bez jego tytułu i Katedry. Kobieta w owych czasach nie mogła piastować takiego stanowiska.

34. Sama Przez kilka lat po śmierci Piotra Maria Curie nie może dojść do siebie. Oprócz zajęć domowych prowadzi wykłady i badania, zajmuje się asystentami i uczniami, tworzy laboratorium. W każdy dzień powszedni o 7:55 wyjeżdża do pracy. Pracuje w wakacje. 1907 przeprowadzka do domu w Sceaux. W ogrodzie trapez, kółka gimnastyczne, lina. Dziadek, Eugene, żartowniś, tworzy ciepłą atmosferę, stanowi centralną postać domu. Zajmuje się wnuczkami, a w szczególności ulubioną Ireną. Wpaja jej liberalne zasady, zamiłowanie do nauki, podziw dla przyrody. W opiece nad dziewczynkami pomagają guwernantki z Polski. Maria stara się stworzyć córkom najlepsze warunki rozwoju. Uczy je obojętności na sprawy materialne i wyrabia poczucie niezależności. Jednocześnie nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo córkom potrzebna jest jej obecność. W latach 1907-1909, Maria Curie oraz zaprzyjaźnieni rodzice decydują się na „eksperyment edukacyjny”. Zamiast posyłać swoje dzieci do liceum, rodzice sami nauczają dzieci w mieszkaniach prywatnych. Nauka odbywa się przez zabawę. Zwiększony jest czas przeznaczony na przedmioty ścisłe kosztem klasycznych. Dzieci przebywają na powietrzu, mają dużo ćwiczeń fizycznych i zajęć sportowych. Jean Perrin prowadzi fizykę w laboratorium Sorbony, a Maria Curie chemię w dawnym laboratorium Piotra w EPCI.

35. Sama Filantrop Andrew Cornegie ofiarowuje Marii Curie 50 000 USD na badania i cele dydaktyczne. Wakacyjne pobyty nad morzem z Langevinami i Perrinami. Maria Curie kontynuuje badania naukowe: • Wraz z Debierne wyodrębnia dostateczną masę polonu do tego, żeby za pomocą badań spektroskopowych stwierdzić, że jest to nowy pierwiastek. • 1907 r. określa precyzyjnie masę atomową radu na 226.45 (współczesna 226.55). • 1908 r. zostaje profesorem zwyczajnym Sorbony. • 1908 r. wydaje „Dzieła Piotra Curie”. • 1910 r. „Traktat o promieniotwórczości”. • Wydaje „Układy pierwiastków promieniotwórczych” i „Tabele stałych promieniotwórczych”. • 1910 r. odmawia przyjęcia Legii Honorowej. • 1910 r. wspólnie z Debierne wydziela rad metaliczny z chlorku radu. 25 lutego 1910 roku umiera dziadek Curie w rezultacie ostrego zapaleniu płuc. Jest to silny wstrząs, zwłaszcza dla Ireny.

36. Nowa alchemia Niedługo po śmierci teścia, Maria Curie, zwykle ubrana skromnie na czarno, pojawia się u Borelów w jasnej sukni z różą przypiętą do talii. To za sprawą Paula Langevina. Ich dotychczasowe przyjacielskie stosunki zamieniły się w romans. Paul Langevin był błyskotliwym wykładowcą, doskonałym naukowcem. Uczestniczył w głównych badaniach początku 20 wieku: teorii względności, mechaniki kwantowej i fizyki statystycznej. Podał teorię magnetyzmu i ruchów Browna, zbudował sonar. Kojarzył pozornie odległe od siebie zagadnienia. Bardzo go cenił Einstein. Ścieżki życiowe Paula i Marii wielokrotnie się przecinały. Mieszkali blisko siebie. Dzieci razem się bawiły i czasem spędzały wakacje. Paul uczył z Marią w Sevres. Małżeństwo Langevina nie było udane, dochodziło do awantur i rękoczynów. Żona, Jeanne, ubliżała mu w obecności innych, wykradła jego korespondencję od matki, miała pretensję, że zajmuje się nauką a nie przemysłem. Paul czasem cierpiał na kłopoty żołądkowe i wyczerpanie nerwowe. W lipcu 1910 roku Paul i Maria wynajęli dwupokojowe mieszkanie, w którym się spotykali. Maria namawia Paula do separacji z żoną. Paul Langevin Ma nadzieję na wspólne z nim życie. W sierpniu Jeanne przechwytuje list napisany przez Marię do Paula. Grozi opublikowaniem listu w prasie. Perrin podejmuje się mediacji. Stara się odwieźć ją od tych zamiarów. Jeanne obiecuje spokój w zamian za rozłąkę Paula i Marii. Dochodzi do porozumienia stron. We wrześniu 1910 roku Maria Curie uczestniczy w Międzynarodowym Kongresie Radiologii i Elektryczności w Brukseli, gdzie otrzymuje zadanie przygotowania wzorca radu. Jean Perrin W Kongresie bierze też udział Langevin. Jeanne uważa, że wspólny pobyt Paula i Marii w Brukseli stanowi złamanie umowy i znów rozpoczyna szantaż. Z treścią listu zaznajamia kilka osób, obiecuje też zabić Marię Curie. Jean Perrin zgorszony zachowaniem Jeanne przestaje angażować się w konflikt i zabrania jej wstępu do swojego domu.

37. Głównym rywalem był Edouard Branly (1846-1940), człowiek skromny i spokojny. Pracował w Sorbonie, następnie przeniósł się do Instytutu Katolickiego w Paryżu. Zajmował się falami Hertza, skonstruował koherer – odbiornik fal radiowych. W 1889 roku Marconi wykorzystał koherer do nawiązania łączności bezprzewodowej Bolonia-Douvres i przez Kanał La Manche. Osiągnięcia Marii Curie zreferował Charles Eduard Guillaume 24 stycznia 1911 odbyło się głosowanie: Branly – 29 M. Curie – 28 Brillouin – 1 Branly – 30 M. Curie – 28 Odrzucona W 1910 roku Maria Curie posiadała duży autorytet naukowy. Była laureatką Nagrody Nobla, członkiem kilku akademii nauk (Szwecja, Holandia, Czechosłowacja, Polska, Carska w Petersburgu, Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne), przewodniczyła Międzynarodowej Komisji Wzorca Radu. Wobec takich osiągnięć wysunięto kandydaturę Marii Curie na członka Institut de France w Akademii Nauk Ścisłych. Rozpoczęła się ostra nagonka prasowa przeciwników Marii Curie o skrajnych poglądach.

38. Skandal Tymczasem konflikt pomiędzy Marią Curie a Jeanne Langevin wkracza w nową fazę. Około Wielkanocy 1911 roku z mieszkania wynajmowanego przez Marię i Paula ktoś wykrada ich listy. Dziennikarz Henri Burgeois, szwagier pani Langevin, powiadamia Marię o posiadaniu tej korespondencji. Sytuacja staje się tragiczna. Ujawnienia romansu może mieć konsekwencje nie tylko dla Marii ale również dla jej córek. Langevin boi się kompromitacji Marii, a także ujawnienia szczegółów ze swego życia małżeńskiego. Emil i Marguerite Borelowie nakłaniają Marię do wyjazdu z nimi na konferencję do Genui. Maria akceptuje propozycję; zabiera też córki. Wyjazd pozwala jej nieco odpocząć psychicznie i zdystansować się od spraw paryskich. Po tym wyjeździe zawiązuje się bardzo bliska i serdeczna przyjaźń pomiędzy Marią i Borelami, a Marią i Marguerite w szczególności. Borelowie są ludźmi o niezachwianych zasadach. Langevin trzyma się z dala od żony. Zamieszkuje u Perrinów. Potem udaje się na miesiąc do Anglii zabierając ze sabą dwóch synów. Wypoczywa z Borelami nad morzem, następnie wyjeżdża na konferencję do Niemiec. Jeanne oskarża męża „o porzucenie”. W rezultacie może to doprowadzić do ujawnienia treści listów. Szantaż zmusza Paula do ustępstw i konsekwencji finansowych. Irena i Ewa spędzają po raz pierwszy lato w Polsce. Pobyt w Zakopanem, sanatorium Dłuskich, poziomki, borówki, lody, jazda konna, wycieczki z matką w Tatry. Maria Curie prowadzi badania nad szeregiem promieniotwórczym polonu, udaje się do Lejdy w celu badania promieniotwórczości w niskich temperaturach, kontynuuje prace nad wzorcem radu, planuje nowe laboratorium. W końcu października 1911 roku Maria Curie uczestniczy w Pierwszej Konferencji Solvaya, której przewodniczy Lorentz. Konferencja dotyczy promieniotwórczości i teorii kwantów. Maria nie przedstawia referatu ale dyskutuje i zadaje pytania.

39. Uczestnicy pierwszej Konferencji Solvaya w 1911 roku Siedzą (od lewej): Walther Nernst, Marcel Brillouin, Ernest Solvay, Hendrik Lorentz, Emil Warburg, Jean Baptiste Perrin, Wilhelm Wien, Marie Curie i Henri Poincaré. Stoją (od lewej): Robert Goldschmidt, Max Planck, Heinrich Rubens, Arnold Sommerfeld, Frederick Lindemann, Maurice de Broglie, Martin Knudsen, Friedrich Hasenöhrl, Georges Hostelet, Edouard Herzen, James Hopwood Jeans, Ernest Rutherford, Heike Kamerlingh Onnes, Albert Einstein i Paul Langevin.

40. 4 listopada 1911 roku, dzień po zakończeniu Konferencji, ma miejsce pierwszy oszczerczy atak prasowy. Na pierwszej stronie „Le Journal” ukazał się artykuł Fernanda Hausera „Historia miłosna pani Curie i profesora Langevina” ilustrowany zdjęciami i rysunkami. Maria Curie w artykule opublikowanym w „Le Temps” zaprzecza oskarżeniom. Hauser częściowo wycofuje swoje zarzuty. Potem w licznych gazetach pojawiają się kolejne artykuły. W prasie wrze. Przyjaciele Jean Perrin, Henri Poincare, Emile Borel bronią Marii w prasie. Listy wspierające przysyłają Einstein, Rutherford i Jacques Curie i inni. Po tym wsparciu oraz dyskretnym nacisku sojuszników Marii na osobistości mające wpływ na prasę, wrogie artykuły pojawiają tylko w prasie ultraprawicowej Jeanne Langevin pozywa męża do sądu oskarżając „o zadawanie się z konkubiną w domu małżeńskim”. „L’Action Francaise” i „L’Intransigeant” cytują fragmenty dokumentu złożonego w sądzie przez adwokata Jeanne, a 23 listopada 1911 Gustave Tery publikuje w L’Oeuvre fragmenty listów Marii Curie i Paula Langevina. Kampania przeciw Marii wkracza w nową ostrzejszą fazę. Przedtem broniono bezradnej francuskiej matki, teraz ksenofobiczny atak na kobietę „cudzoziemkę”, która zniszczyła francuski dom. Skandal Ernest Solvay, brukselski przedsiębiorca, chemik. Zdobył fortunę na węglanie sodu. Walter Nernst zwrócił jego uwagę na zadziwiające wyniki ostatnich badań fizycznych. Solvay zdecydował się finansować międzynarodowe konferencje stanowiące forum osobistej wymiany poglądów wiodących badaczy. Konferencje gromadziły najwybitniejszych uczonych owych czasów. Po powrocie z Konferencji Maria Curie na szereg miesięcy przerywa w pracę naukową.

41. 26 listopada 1911 roku odbywa się pojedynek na pistolety Langevina z Tery. Na komendę „Pal!”, Tery opuszcza pistolet. Langevin czyni to samo. Z powodu skandalu Langevin-Curie odbyło się pięć pojedynków. Nadzieje na wspólne życie z Langevinem stają się nierealne. Wiele lat później Michel Langevin, wnuk Paula, ożenił się z Hélène Joliot, wnuczką Marii Curie. Oboje, podobnie jak ich rodzice i dziadkowie, byli naukowcami (fizykami jądrowymi). Skandal Po opublikowaniu listów następuje wzmożony atak prasy i oblężenie domu w Sceaux. Borel daje Marii miejsce w służbowym mieszkaniu na terenie Ecole normale. Minister nalega żeby ją usunął ale Borel nie ustępuje. Niektórzy znajomi odwracają się od Marii; Borelowie stoją twardo przy niej. Wspiera ją Paderewski. Przyjeżdżają Józef i Bronia. Appell, dziekan Wydziału Nauk Ścisłych Sorbony (ojciec Margueritte Borel), chce zwolnić Marię z pracy na Sorbonie. Proponuje wyjazd do Polski. Maria oświadcza, że jest Francuską i nigdzie nie wyjedzie. Pod presją i nieugiętym stanowiskiem córki Appell ustępuje. Dzięki postawie znajomych (Marguerite Borel i Henriette Perrin i innych) niektórzy przeciwnicy Marii zmieniają zdanie. Sąd orzeka separację Langevinów z winy Paula. 29 grudnia 1911 Maria Curie trafia do szpitala. Od lat cierpi na ostre dolegliwości nerkowe. W końcu grudnia „L’Oeuvre” odkrywa, że drugie imię Marii to Salomea –ŻYDÓWKA, CUDZOZIEMKA. W środowisku szanującej się burżuazji francuskiej reputacja jej i córek była nie do naprawienia.

42. 22 listopada 1911 roku, dzień przed opublikowaniem w prasie listów, Maria Curie pyta wspierającego ją Arrheniusa czy powinna przyjechać do Sztokholmu i osobiście odebrać Nagrodę czy też wstrzymać swój przyjazd. Arrhenius odpowiada, że w Szwecji nie daje się wiary w to co pisze prasa francuska i dlatego zostanie przyjęta jak gość narodu. 7 listopada 1911 roku Komitet Nagrody Nobla podejmuje wniosek o nadaniu Marii Curie drugiej Nagrody, tym razem w dziedzinie chemii. Osiągnięcia uczonej są tak znaczące, że pozwalają przyznać tej samej osobie drugą Nagrodę Nobla. Poparcie dla przyznania Nagrody wyrazili między innymi Perrin, Borel, Poincare, Rutherford, Einstein. Agencja Reutera donosi o tym fakcie natychmiast. Prasa francuska na ten temat milczy. Oczywiście do Szwecji docierają informacje o wydarzeniach w które zamieszana jest Maria. Obawy o skandal niepokoją Szwedzką Akademię Nauk. 5 listopada Komitet Noblowski zwraca się z prośbą do Ambasady Szwedzkiej w Paryżu o informacje w tej sprawie. Odpowiedzi przesłane 5 i 7 listopada wystarczyły by przekonać sekretarza Szwedzkiej Akademii, Carla Aurivilliusa, do przeprowadzenia głosowania.

43. 10 i 11 grudnia 1911 roku Maria Curie przebywa w Sztokholmie gdzie odbiera Nagrodę Nobla. Towarzyszą jej siostra Bronisława i córka Irena. W ceremonii uczestniczy król Szwecji Gustav. 300 pań ze Szwedzkiego Zrzeszenia Wykształconych Kobiet wydaje bankiet na cześć Marii Curie. Wkrótce, 28 listopada 1911 roku po opublikowaniu listów przez Terego i pojedynku Langevina, Arrhenius wysyła do Marii Curie list w którym wyraża opinię, że lepiej będzie jeśli nie przyjedzie ona do Sztokholmu. Nadmienia, że gdyby Akademia Szwedzka wiedziała o istnieniu listów i miała podejrzenie ze są one autentyczne, to z dużym prawdopodobieństwem nie przyznałaby jej Nagrody. Dlatego do czasu wyjaśnienia spraw osobistych Maria Curie nie powinna przyjeżdżać do Sztokholmu. Powinna także zrezygnować z przyjęcia Nagrody chyba do chwili gdy zarzuty okażą się bezpodstawne. List ten przysporzył Marii Curie wiele bólu. Odpowiadając na list Arrheniusa Maria Curie stwierdza, że nagroda została jej przyznana za osiągnięcia naukowe - odkrycie plonu i radu, dlatego pozostaje bez związku z jej życiem osobistym. Nie zamierza z niej zrezygnować i przyjedzie na uroczystości. Gustaf Mittag-Leffler, podobnie jak w 1903 roku jest po stronie Marii Curie.

44. The Nobel Prize in Chemistry 1911 "in recognition of her services to the advancement of chemistry by the discovery of the elements radium and polonium, by the isolation of radium and the study of the nature and compounds of this remarkable element" http://nobelprize.org/nobel_prizes/nobelprize_facts.html

45. Rekonwalescencja Pod koniec 1911 roku Maria Curie przeprowadza się do Paryża (Ile St. Louis, rue Quai de Bethune 36). Część stycznia 1912 roku spędza w zakładzie Sióstr Rodziny Najświętszej Marii Panny. 19 lutego 1912 r. konsylium złożone z trzech lekarzy stwierdza u Marii Curie zmiany w okolicach macicy, nerek i moczowodu. Przypuszcza się, że przyczyną tych zmian była wcześniejsza bezobjawowa gruźlica. W marcu następuje pogorszenie stanu. Dochodzi do zabiegu chirurgicznego usunięcia zbliznowaceń (strata ok.. 10 kg wagi). Po operacji, Maria Curie wyjeżdża na wieś, gdzie wynajmuje mały domek. Potem przebywa w uzdrowisku lecząc się wodami mineralnymi. Maria Curie jest przekonana, że umrze. Prosi George’a Gouy’a, przyjaciela Piotra, o pomoc w realizacji swych poleceń przedśmiertnych. W ciągu pół roku następują nawroty choroby. Urlop w pracy, liczne wyjazdy na kurację. Ciągłe zmiany miejsce pobytu (także dlatego żeby uniknąć wścibskich). Większość wyjazdów w 1912 i 1913 odbywa pod zmienionym nazwiskiem. W okresie nieobecności Marii Curie oddany asystent Andre Debierne dba o laboratorium. W końcu marca 1912 roku wzorzec radu zostaje zaakceptowany. Dwa niezależne wzorce, Marii Curie i Stefana Meyera, były identyczne. Pod koniec lipca, Maria, używając nazwiska Skłodowska, wyjeżdża do Anglii na zaproszenie Herthy Ayrton. Córki przyjeżdżają później, mają angielską guwernantkę, uczą się języka. W Anglii stan zdrowia Marii nie uległ poprawie.

46. Rekonwalescencja W 1913 roku Maria Curie częściej pisze w listach o pracy, a mniej o chorobie. • Wraz z Kamerlingh-Onnesem Maria Curie ogłasza pracę (rozpoczętą w 1911 roku) dotyczącą wpływu niskich temperatur na promieniotwórczość ciał. • 21 lutego zdeponowanie w Sevres wzorca radu. • W marcu wizyta w Paryżu Alberta Einsteina (z żoną Milevą Malic) z cyklem wykładów. • Wycieczka w Alpy z Einsteinem; uczestniczą Irena i Ewa oraz oraz Hans, syn Einsteina. • Na Konferencji Solvaya dotyczącej budowy materii Maria Curie wypowiada się pochlebnie o niedocenianych jeszcze odkryciach Rutherforda i Bohra. • Listopad pobyt w Warszawie na otwarciu pracowni radiologicznej utworzonej na jej cześć. Albert Einstein z żoną Milevą Malic We wrześniu Maria Curie otrzymuje tytuł doctora honoris causaUniwersytetu w Birmingham. Obecni są Hendrik Lorentz, lord Rayleigh, Niels Bohr, James Jeans i inni.

47. W służbie Francji 1 sierpnia 1914 roku godz. 15:45 Francja ogłasza mobilizację. Wojna zastaje Marię Curie w Paryżu, a jej córki w okolicach St. Malo (przebywają tam z Borelami i Perrinami). 3 września 1914 roku, Maria wraz z przedstawicielem rządu, wywozi pociągiem do Bordeaux drogocenne próbki radu, traktowane jako dobro narodowe. Maria Curie postanawia działać na rzecz Francji. Maria Curie dokonuje wielu darowizn na cele dobroczynne, pomoc dla Polski, dla żołnierzy (podobno robiła na drutach skarpetki), przytułki dla ubogich. Pieniądze za ostatnią Nagrodę Nobla inwestuje we francuską pożyczkę wojenna (później straciły wartość). Od wybitnego radiologa, doktora Antoine Beclere, Maria Curie dowiaduje się, że w armii brakuje aparatury do prześwietleń lub jest ona w opłakanym stanie. W drugim tygodniu wojny przystępuje do pracy w szpitalu ucząc się od Beclere podstaw anatomii i badań radiologicznych. Potem wiedzę swą przekazuje ochotnikom, którymi w większości przypadków są uczeni. Maria Curie widzi okrwawionych rannych przywożonych do Paryża. Oburza ją lekceważenie przez wojskowych korzyści płynących z diagnozowania przy pomocy promieni X bezpośrednio na froncie lub w pobliżu miejsca walki. Dziwi ją, że armia posiada aparaturę medyczną tylko w szpitalach położonych na tyłach frontu. Prześwietleń dokonuje się po przewiezieniu rannych za linię frontu. To rodzi myśl zorganizowania ruchomych jednostek radiologicznych. Powstaje pierwszy samochód radiologiczny, obsługiwany przez studentów Ecole Normale i profesorów. Samochód zabiera niezbędny sprzęt (ok. 230 kg). We wrześniu 1914 roku śpieszy on na pomoc żołnierzom odsyłanych spod Marny do paryskich szpitali.

48. W służbie Francji Zdaniem Marii, wojskowa służba medyczna wymaga reformy. Podobnego zdania jest M. E. Lavisse, wywodzący się z kręgów Sorbony, który (w październiku 1914 roku) założył prywatną organizację Patronage des blesses. Maria, zachęcana przez Emile Borela, nawiązuje kontakt z Patronage. Zostaje „dyrektorem technicznym do spraw radiologii”, dzięki czemu może otrzymywać fundusze na swe przedsięwzięcia. Mniej więcej w tym czasie architekt Ewald ofiarowuje organizacji swój prywatny samochód. Powstaje więc drugi pojazd rentgenowski wyposażony przez Patronage des blesses i Union des femmes de France. KOBIETA posiada sprzęt jakiego nie ma ARMIA! Teraz, Maria usiłuje przekonać do swej idei wojskową służbę medyczną. Porucznik Jean Danysz i major jego jednostki wyrażają pozytywną opinię o pomyśle Marii. Ale decydenci są innego zdania. Dopiero po poparciu Ministra Wojny Alexandra Milleranda (adwokat Marii podczas sprawy Langevina), gen. Joffre wyraża zgodę na działalność Marii. Wciąż jednak Maria musi walczyć z biurokracją wojskową o zezwolenia pozwalające przebywać na linii frontu. W ciągu wojny Maria Curie przebywała na ok. 30 odcinkach frontu Amiens, Verdun, Ypres, Dunkierka, ...). 16 lipca 1916 roku Maria Curie otrzymuje prawo jazdy upoważniające do prowadzenia samochodów ciężarowych. Patronage des blesses dała Marii ok. 700 000 franków. Za te pieniądze: • zakupiono 18 samochodów radiologicznych (przebadano w nich ok. 10 000 rannych), • powstało 200 stałych placówek rentgenowskich, które obsłużyły one ponad 3miliony przypadków urazów wśród francuskich żołnierzy.

49. Maria Curie działa także dla sprzymierzeńców. • Włochom pomaga badać rudy promieniotwórcze, • Belgom zakładać szpitale radiologiczne. W szpitalu w Hoogstade Marii Curie towarzyszył król Belgii Albert i królowa Elżbieta. W służbie Francji Maria kształci kadry do obsługi placówek rentgenowskich. W październiku 1916 otwiera kursy pielęgniarsko-techniczne dla kobiet. Odbyło się ok. 20 takich kursów; każdy trwał 6 tygodni; ukończyło je ok. 150 osób. Na kursach tych uczyła 18 letnia Irena, która sama wcześniej ukończyła taki kurs. Rentgenowskie pojazdy Marii Curie znał cały front, a francuscy żołnierze nazywali je „małymi Curie”. W 1915 roku rad wraca do Paryża. Od 1916 roku w Instytucie Radowym funkcjonuje pracownia przygotowująca ampułki radiologiczne. W czasie wojny chorym robiono dożylne zastrzyki z roztworu radu dla zmniejszenia krwawienia, a rad i radon stosowano zewnętrznie w ampułkach do zmiękczenia tkanki blizn. Wiosną 1919 roku Maria Curie przy pomocy Ireny prowadziła kurs radiologiczny dla grupy żołnierzy amerykańskich, która czekała we Francji na wyjazd do domu.

50. Po wojnie Zwycięstwo państw sprzymierzonych Maria Curie uważa za triumf demokracji nad tyranią. Po skończonych działaniach wojennych Maria Curie wraca do przerwanych badań. Zatrudnia w Instytucie Radowym Irenę, która w latach 1915, 1916 i 1917 zdała z wyróżnieniem egzaminy na Sorbonie, odpowiednio, z matematyki, fizyki i chemii. Maria Curie odmawia uczestnictwa w różnych akcjach społeczno-politycznych o charakterze międzynarodowym. Wyjątek stanowi udzielanie się (od roku 1922 do śmierci) w Komitecie Współpracy Intelektualnej Ligi Narodów. Celem Komitetu było ujednolicenie symboliki i terminologii naukowej, ustanowienie jednakowego formatu publikacji naukowych i ich streszczeń, wypracowanie międzynarodowej polityki stypendialnej oraz spisanie praw autorskich uczonych i wynalazców. 7 lutego 1922 roku Maria Curie zostaje członkiem Francuskiej Akademii Medycznej. W 1920 roku, dzięki wsparciu barona Rothschilda, powstaje fundacja na rzecz rozbudowy Instytutu Radowego. W 1923 roku McMillan wydaje autobiografię Marii Curie. W dalszym ciągu Maria Curie przechodzi kłopoty zdrowotne, które usiłuje ukryć. Cierpi na reumatyzm i szumy w uszach. W 1920 roku lekarze stwierdzają u niej początki zaćmy, czego konsekwencją są trzy operacje oczu w latach 1923 – 1924 i czwarta (pod nazwiskiem Carre) w roku 1930.