METODY ADAPTACJI DZIECKA DO LECZENIA STIOMATOLOGICZNEGO

1. Urszula Kaczmarek METODY ADAPTACJI DZIECKA DO LECZENIA STIOMATOLOGICZNEGO

2. Postawa jest nabytą, wyuczoną, i stosunkowo trwałą cechą osobowości, która wpływa na zachowanie danej osoby. Obejmuje reakcje afektywne, behawioralne i poznawcze, które niekoniecznie występują jednocześnie. Z postawą związanych jest wiele zachowań różniących częstością, szybkością, czasem trwania lub intensywnością danego zachowania wynikającego m. in. z wkładu edukacyjnego rodziny, wcześniejszego doświadczenia, kondycji fizycznej, wpływu zewnętrznego, uczenia się i ekspozycji na bodźce. Proces kształtowania się postawy jak również proces jej zmiany często pokrywa się i jest trudny do rozdzielenia.

3. Pośrednio na postawę oddziałują: • uwarunkowania genetyczne • struktur sensorycznych (smak, węch, słuch) • inteligencji • temperamentu • poziomu aktywności • podatności na uwarunkowania • zmiany kulturowe • wpływy wyuczone • wpływy przekazane

4. Postawa do leczenia dentystycznego • dental attitude • Zależy od wielu czynników: • postawy rodziców • wieku dziecka • wcześniejszego doświadczenia ogólnolekarskiego i stomatologicznego • postawy, kompetencji i doświadczenia stomatologa • lęku dentystycznego • przyczyny wizyty (symptomatyczna vs. asymptomatyczna)

5. Pozytywna postawa do leczenia dentystycznegopositive dental attitude • zostaje ukształtowana przez • rodziców/opiekunów dziecka • kompetentnego lekarza • podczas pierwszych wizyt stomatologicznych

6. Oczekuje się, że stomatolodzy leczą choroby jamy ustnej pacjentów w wieku rozwojowym zgodnie z wiedzą i umiejętnościami nabytymi podczas studiów. Jednakże bezpieczne i skuteczne leczenie tych chorób często wymaga modyfikacji zachowania dziecka. • Kształtowanie zachowania stanowi kontinnum interakcji obejmującej stomatologa, zespół stomatologiczny, pacjenta i rodzica ukierunkowanej na na komunikację i edukację. • Celem działań jest eliminacja lęku dentystycznego i zrozumienie potrzeby zdrowia jamy ustnej, jak również procesu dzięki któremu zostanie to osiągnięte.

7. Lekarz, który leczy dzieci powinien znać różne techniki behawioralne i w większości sytuacji powinien być w stanie dokładnie ocenić poziom rozwoju dziecka, jego temperament i przewidzieć reakcję dziecka na leczenie. • Dziecko ze zmianą patologiczną w jamie ustnej nie poddaje się leczeniu przez każdego lekarza.

8. Zachowanie lekarza dentysty i członków zespołu stomatologicznego odgrywa istotną rolę w kształtowaniu postawy do leczenia stomatologicznego młodego pacjenta. • Poprzez właściwą komunikację zespół stomatologiczny może uśmierzyć lęk stomatologiczny i nauczyć odpowiednich mechanizmów przezwyciężania lęku, kształtować postawę współpracującą dziecka, zrelaksować dziecko i zwiększyć jego pewność siebie w gabinecie stomatologicznym.

9. Efektywne kształtowanie zachowania umożliwia prawidłowe przeprowadzenie zabiegów leczniczych i pozytywną postawę dziecka do leczenia. • Niektóre techniki kształtowania zachowania oparte są na komunikacji, inne natomiast na eliminacji nieodpowiedniego zachowania i ustaleniu komunikacji.

10. Każda technika musi być zintegrowana z całym zindywidualizowanym u danego dziecka kształtowaniem zachowania. • Zatem... kształtowanie postawy jest w takim samym stopniu sztuką jak nauką.

11. Techniki kształtowania zachowania pacjenta w wieku rozwojowym w gabinecie stomatologicznym TECHNIKI BEHAWIORALNE

12. Oceń sytuację!

13. Ustal strategię SCENA 1, UJĘCIE 152

14. Metody behawioralne

15. TERMINOLOGIA • MODYFIKACJA ZACHOWANIA – forma postępowania psychologicznego, która następuje w procesie edukacji opartym bezpośrednio na komunikacji • KLASYCZNE UWARUNKOWANIE- forma uczenia w której obiekt-pacjent ustala nowy związek z bodźcem zewnętrznym i odpowiedź na ten bodziec; stanowi działanie oparte na naturalnym odruchu. ° Klasyczne uwarunkowanie jest ilustrowane znanym doświadczeniem Pawłowa, w którym występuje uwarunkowane ślinienie się psa w odpowiedzi na dźwięk dzwonka. ° Odruch wymiotny związany z zapachem miejscowo stosowanego preparatu fluorkowego jest przykładem klasycznego uwarunkowania obserwowanego w gabinecie stomatologicznym.

16. TERMINOLOGIA • UWARUNKOWANIE OPERANTA-PACJENTA - jest formą uczenia się w której rozwija się nowy związek między bodźcem i odpowiedzią na bodziec; • jednakże działanie uczącego się jest dobrowolne, spontaniczne, a nie odruchowe. • Uwarunkowanie operanta-pacjenta obejmuje manipulacje konsekwencjami jego zachowania. • Pozytywne wzmocnienie w którym stosuje się werbalne pochwały i/lub nagradzanie jest często stosowaną formą uwarunkowania pacjenta w gabinecie stomatologicznym.

17. Techniki kształtowania zachowaniashaping behaviour techniques • Niefarmakologiczne • komunikacyjne • obecność vs. brak obecności rodziców • ochronna stabilizacja i unieruchomienie • Farmakologiczne • sedacja • znieczulenie ogólne

18. TECHNIKI BEHAWIORALNE • Mają na celu - utrzymanie uległości dzieci w środowisku stomatologicznym za pomocą umiejętności werbalnego wyrażania żądań oczekiwanej postawy , wykorzenieniu nieodpowiedniego zachowania i wzmocnienia właściwych odpowiedzi. • Ponieważ dzieci ujawniają - zależne rozwojowo - zróżnicowane postawy, lekarz dentysta powinien znać różne metody behawioralne i techniki komunikacji, aby sprostać potrzebom poszczególnego dziecka-pacjenta. • Do kształtowania zachowania dziecka w gabinecie stomatologicznym można stosować różne techniki behawioralne. • Większość z nich oparta jest na pewnych formach postępowania psychologicznego.

19. Techniki komunikacyjne • Są powszechnie stosowane w stomatologii wieku rozwojowego zarówno u dzieci współpracujących jak i niewspółpracujących w formie odpowiednich komend (nakazów) • Mają na celu ustalenie relacji z dzieckiem umożliwiającej efektywne przeprowadzenie zabiegu • Na ogół stosuje się kilka technik jednocześnie • Należy uwzględnić rozwój poznawczy dziecka oraz obecność utrudnień w komunikacji (np. zaburzenia słuchu)

20. Technika powiedz-pokaż-zrób • zaproponowana przez Addelsona w 1959 r. • oparta jest na teorii uczenia się, która postuluje, że nagradzanie danego rodzaju zachowania powoduje wzrost częstości jego występowania, a karanie lub nie nagradzanie danego zachowania zmniejsza częstość jego występowania

21. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Powiedz-pokaż-zrób tell-show-do

22. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Powiedz-pokaż-zrób tell-show-do • Metoda kształtowania zachowania stosowana przez wielu stomatologów dziecięcych • Obejmuje • werbalne wyjaśnienie zabiegu z użyciem słów odpowiednich do poziomu rozwoju dziecka – powiedz (tell) • dokładnej demonstracji wizualnej, słuchowej i dotykowej aspektów zamierzonego wykonania zabiegu – pokaż (show) • wykonanie zabiegu bez jakichkolwiek zmian w odniesieniu do jego wyjaśnienia i demonstracji – zrób (do) • Technika ta jest realizowana w oparciu o werbalną i niewerbalną komunikację i pozytywne wzmocnienie

23. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Powiedz-pokaż-zrób tell-show-do • Cele • nauczenie pacjenta ważnych aspektów wizyty stomatologicznej i zaznajomienie z warunkami środowiska stomatologicznego • kształtowanie odpowiedzi pacjenta na zabiegi przez desenytyzację i właściwie opisane oczekiwania • Wskazania • każdy pacjent • Przeciwwskazania - żadne

24. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Powiedz-pokaż-zrób tell-show-do • słownictwo dostosowane do wieku rozwojowego dziecka; stosuj słowa które dziecko rozumie • unikanie słów indukujących lęk • najpierw wykonać najprostszy zabieg • zaangażować dziecko (eksternizacja)

25. Nomenklatura stomatologiczna vs. eufemizmy

26. Nomenklatura stomatologiczna vs. eufemizmy

27. Odpowiednie do wieku słownictwo

28. Odpowiednie do wieku słownictwo

29. Technika powiedz-pokaż-zrób • Kształtowanie zachowania jest procesem, a nie jednorazowym działaniem, który następuje powoli poprzez wzmacnianie sukcesywnych aproksymacji niezbędnych do uzyskania pożądanego celu

30. Technika powiedz-pokaż-zróbPUNKTY DO ZAPAMIĘTANIA • Unikać nagłych ruchów, hałasu • Bezpośrednio stosować wzmocnienie werbalne lub niewerbalne • Używać odpowiedniego, zrozumiałego dla dziecka języka • Okazywać empatię • Nie stosować obietnic • Stosować odwrócenie uwagi

31. Komunikacja z dzieckiem • Ustalenie poziomu komunikacji • Jasność komunikatów i substytucja słów • Kontrola głosu • Wielosensoryczna komunikacja • Aktywne słuchanie

32. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Powiedz-pokaż-zrób tell-show-do • DLACZEGO TA METODA DZIAŁA? - postępuje nauczanie dziecka (uwarunkowanie przez operatora – lekarza) - eliminuje nieznane bodźce - angażuje dziecko

33. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Kontrola głosem • Polega na kontrolowanej zmianie natężenia głosu, tonu lub tempa celem wpływu na zachowanie pacjenta-dziecka i ukierunkowanie zachowania • Rodzicom nie zaznajomionym z tą techniką należy wyjaśnić korzyści wynikającej z jej zastosowania, aby uniknąć nieporozumienia

34. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Kontrola głosem • Cel - zyskać uwagę pacjenta i współpracę - zmienić negatywne zachowanie lub uniknąć negatywnego zachowania • ustalić odpowiednią rolę w relacji dorosły-dziecko • Wskazania • każdy pacjent w wieku rozwojowym • Przeciwwskazania - pacjent z upośledzeniem słuchu

35. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Kontrola głosem • Jest techniką stosowaną warunkowo, gdy zachowanie dziecka prowadzi do przerwania leczenia • Polega na użyciu nagłych, głośnych i silnych komend (nakazów) jako bodźców przeciwnych (awersyjnych), aby zatrzymać niepożądane zachowanie

36. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Kontrola głosem • DLACZEGO DZIAŁA? - przeciwna stymulacja (klasyczne uwarunkowanie) - działanie natychmiastowe - po przeciwnej stymulacji powinno nastąpić pozytywne wzmocnienie

37. TECHNIKI NIEWERBALNEJ KOMUNIKACJInonoverbal communication techniques • Polegają na wzmocnieniu i ukierunkowaniu zachowania przez odpowiedni kontakt, pozę (postawę), ekspresję twarzy i mowę (język) ciała

38. NIEWERBALNA KOMUNIKACJA • CEL • Zwiększyć skuteczność innych technik komunikacyjnych • Uzyskać lub utrzymać uwagę pacjenta i współpracę • WSKAZANIA • Każdy pacjent • PRZECIWWSKAZANIA - żadne

39. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Pozytywne wzmocnienie • W procesie ustalania pożądanego zachowania pacjenta istotne jest odpowiednie sprzężenie zwrotne. • Pozytywne wzmocnienie jest efektywną techniką polegającą na nagradzaniu pożądanego zachowania, a przez to wzmacniania nawrotów takiego zachowania. • Socjalne wzmocnienia obejmują pozytywną modulację głosu, ekspresję twarzy, pochwałę słowną i odpowiednią demonstrację efektu wszystkim członkom zespołu stomatologicznego i rodzicom • Niesocjalne wzmocnienia obejmują nagrody rzeczowe – znaczki, zabawki.

40. Pozytywne wzmocnienie gestem

41. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Pozytywne wzmocnienie • Cel • wzmocnić pożądane zachowanie • Wskazania • każdy pacjent • Przeciwwskazania - żadne

42. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Pozytywne wzmocnienie • Zidentyfikować docelowe zachowanie • Wybrać odpowiednią nagrodę dla pacjenta • Nagrodzić docelowe zachowanie natychmiastowo i konsekwentnie stosować nagradzanie zawsze kiedy występuje pozytywne zachowanie • Ignorować niepożądane zachowanie

43. TECHNIKI KOMUNIKACYJNE Pozytywne wzmocnienie • DLACZEGO TO DZIAŁA ? • Nagradza się pozytywne zachowanie • Efekt natychmiastowy • Zwiększa samoocenę wartości dziecka

44. Pozytywne wzmocnienie jest silnym motywatorem

45. NAGRODA vs. PRZEKUPSTWO • NAGRODA - Dawana jest po odpowiednim zachowaniu umożliwiającym zakończenie zabiegu bez żadnej obietnicy nagrody przed zabiegiem • PRZEKUPSTWO - Jest obietnicą nagrodzenia celem indukowania dobrego zachowania podczas zabiegu; rzadko uzyskuje się w ten sposób rezultaty lub długotrwałą dobrą relację lekarz dentysta-pacjent

46. NIEUWARUNKOWANE NAGRADZANIE • Rodzaj nagrody lub wzmocnienia • Dawany WSZYSTKIM dzieciom • Niezależnie od poziomu współpracy dziecka

47. NIEUWARUNKOWANE NAGRADZANIE • DLACZEGO TO DZIAŁA? • Samokontrolowane uczenie (klasyczne uwarunkowanie) • Nie zależy od zachowania • Forma pozytywnego wzmocnienia

48. ODWRACANIE UWAGIdistraction technique • Polega na odwracaniu uwagi pacjenta od procedury postrzeganej jako nieprzyjemna, tj. ignoruje się niewłaściwe zachowanie kierując uwagę na inny obiekt • Dając pacjentowi krótką przerwę podczas stresującego zabiegu można zastosować odwrócenie uwagi, np. przez opowiadanie o znanych dziecku postaciach z filmów lub bajek,a przy przedłużającym się zabiegu oglądanie przez dziecko animowanych filmów

49. ODWRACANIE UWAGIdistraction technique • CEL • obniżenie percepcji na nieprzyjemne doznania • odwrócenie negatywnego zachowania lub uniknięcie niepożądanego zachowania • WSKAZANIA • każdy pacjent • PRZECIWWWSKAZANIA - żadne

50. ODWRACANIE UWAGIdistraction technique • JAK TO DZIAŁA? • Usuwa nieznane czynniki przez uplasowanie pacjenta w znanych realiach • Zapewnia dziecku pewną kontrolę