Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

1. 1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

2. 2 Bogusław Czarny KSAP –NBP 2012 POLITYKAGOSPODARCZA I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Ochrona konkurencji/Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Kontrola efektów zewnętrznych. 5. Dobra publiczne i kłopoty z informacją. 6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 8. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa. 9. Spory o politykę makroekonomiczną. 10. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po-winni zapoznać się z literaturą. Warszawa, 11 maja 2012 r.Bogusław Czarny

3. 3 CZTERY DEBATY O POLITYCE GOSPODARCZEJ

4. 4 Przyjrzymy się teraz przykładom ważnych sporów o kształt polityki makroekonomicznej. Omówimy po koleiA: 1. Debatę o tym, czy państwo powinno prowadzić STABI-LIZACYJNĄ POLITYKĘ GOSPODARCZĄ. 2. Debatę o tym, czy polityka pieniężna powinna być pro-wadzona zgodnie ze STAŁYMI REGUŁAMI, czy też UZ-NANIOWO. 3. Debatę o tym, czy państwo powinno dbać o RÓWNO-WAGĘ BUDŻETU. 4. Debatę o tym, czy państwo powinno ZMIENIĆ SWOJA POLITYKĘ I ZACHĘCAĆ DO OSZCZĘDZANIA. --------------------------------------------------------------------------- AWykorzystuję głównie podręcznik M. G. Mankiwa i M. P. Taylora: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 449-474.

5. 5 PIERWSZA DEBATA CZY PAŃSTWO POWINNO PROWADZIĆ POLITY-KĘ STABILIZACYJNĄ?

6. 6 1. CZY PAŃSTWO POWINNO PROWADZIĆ POLITY-KĘ STABILIZACYJNĄ? Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń rze-czywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjal-nej, YP. Rzeczywista i potencjalna wielkość produkcji w USA w latach 1960-2000 C

7. 7 OTO ARGUMENTACJA ZA PROWADZENIEM PRZEZ PAŃST-WO STABILIZACYJNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ I BUDŻE-TOWEJ.

8. 8 PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunktu-ralnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę pro-dukcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawis-ka powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa.

9. 9 PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunktu-ralnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę pro-dukcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawis-ka powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa. PO DRUGIE, rozwój makroekonomii sprawił, że możliwe jest skuteczne zapobieganie recesjom za pomocą stabilizacyjnej poli-tyki pieniężnej i budżetowej.

10. PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunktu-ralnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę pro-dukcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawis-ka powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa. PO DRUGIE, rozwój makroekonomii sprawił, że możliwe jest skuteczne zapobieganie recesjom za pomocą stabilizacyjnej poli-tyki pieniężnej i budżetowej. SKORO TAK, TO należy prowadzić stabilizacyjną politykę pie-niężną i budżetową. Działanie państwa na rzecz zapobieżenia re-cesjom i (lub) skrócenia recesji przyczynia się do wzrostu dobro-bytu społeczeństwa.

11. 11 A OTO ARGUMENTACJA PRZECIWKO PROWADZENIU PRZEZ PAŃSTWO STABILIZACYJNEJ POLITYKI PIENIĘŻ-NEJ I BUDŻETOWEJ.

12. 12 Paradoksalnie, nieumiejętna polityka stabilizacyjna może destabili-zować gospodarkę, powiększając amplitudę wahań cyklicznych, czyli odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjalnej, YP. Przyczyną tych kłopotów są w szczególności OPÓŹNIE-NIA REAKCJI PAŃSTWA, co dotyczy m. in.: DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. RECOGNITION lag); DECYZJI (ang. DECISION lag); DZIAŁANIA (ang. ACTION lag).

13. 13 OPÓŹNIENIE DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recogni-tion lag) Chodzi o zwłokę pomiędzy powstaniem makroekonomicznego szoku, a momentem, w którym politycy gospodarczy uznają, że potrzebne jest przeciwdziałanie. (Przyczyną jest np. niedoskona-łość systemu informacji statystycznej o gospodarce).

14. 14 OPÓŹNIENIE DECYZJI (ang. decision lag) – zwłoka pomiędzy momentem, w którym politycy uznają, że potrzebne jest przeciw-działanie, a momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie przeciwdziałania.

15. 15 OPÓŹNIENIE DZIAŁANIA (ang. action lag) - zwłoka pomiędzy momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie działania, a momentem podjęcia takiego działania. Zwłaszcza w przypadku polityki budżetowej z powodów instytucjonalnych (np. czasochłonne procedury parlamentarne) opóźnienie decyzji i opóźnienie działania są (w porównaniu z poli-tyką pieniężną) znaczne. Natomiast skutki polityki pieniężnej pojawiają się (w porównaniu ze skutkami polityki fiskalnej) ze stosunkowo więk-szym (np. aż sześciomiesięcznym) opóźnieniem.

16. 16 W dodatku ekonomiści nie są w stanie precyzyjnie przewidzieć stanu gospodarki za np. sześć miesięcy. W efekcie tzw. polityka stabilizacyjna może spowodować raczej wzmocnienie wahań cyklicznych, a nie ich osłabienie.

17. 17 Bez interwencji państwa powstała w momencie t1 luka PKB (zob. rysunek) samoczynnie zaniknęłaby po okresie t1t4. Rozpoczęta w momencie t2, czyli zbyt późno, restrykcyjna polityka stabilizacyjna co prawda przyśpiesza zamknięcie tej luki PKB, które następuje już w momencie t3, lecz „przy okazji” powstaje jeszcze większa luka PKB. Y (PKB) Hipotetyczna produkcja rzeczywista, Y, bez inter- wencji państwa Produkcja rzeczywista, Y, po in-terwencji państwa rozpoczętej w momencie t2 Produkcja potencjalna, Yp t1 t2 t3 t4 Czas

18. 18

19. 19 DRUGA DEBATA CZY POLITYKA PIENIĘŻNA (I – JAK SĄDZĄ NIEKTÓRZY – TAKŻE BUDŻETOWA!) POWINNA BYĆ PROWADZONA ZGODNIE ZE STAŁYMI REGUŁAMI, CZY UZNANIOWO (ang. discretion versus rules)?

20. 20 OTO ARGUMENTACJA ZA STAŁYMI REGUŁAMI PROWA-DZENIA PRZEZ PAŃSTWO POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

21. 21 PO PIERWSZE, uznaniowa polityka pieniężna umożliwia naduży-cia władzy. Przykładem jest ZJAWISKO CYKLU POLITYCZNE-GO (ang. political business cycle).

22. Cykl polityczny Przed wyborami rządzący za pomocą ekspansywnej polityki pie-niężnej „nakręcają koniunkturę”, co zapewnia im poparcie zado-wolonych wyborców. Spowodowana tym inflacja pojawia się dopiero po wyborach. Ponieważ wyborcy mają krótką pamięć, przed następ-nymi wyborami można powtórzyć całą tę operację. 22

23. 23 Ogólnie, rozbieżność deklaracji władz banków centralnych i ich późniejszego rzeczywistego zachowania [czyli NIESPÓJNOŚĆ CZASOWA (ang. time inconsistency) polityki pieniężnej] zmniejsza wiarygodność antyinflacyjnej polityki władz, podnosi oczekiwania inflacyjne i - koniec końców - powoduje przyśpieszenie inflacji.

24. 24 PO DRUGIE, kiedy polityka pieniężna ma uznaniowy charakter, publicznie ujawniane są różnice opinii osób odpowiedzialnych za prowadzenie polityki pieniężnej. Zmniejsza to obliczalność tej poli-tyki. LUDZIE NIE WIEDZĄ, CZEGO MAJĄ SIĘ SPODZIE-WAĆ. Znowu, zmniejsza to wiarygodność antyinflacyjnej polityki władz, podnosi oczekiwania inflacyjne i - koniec końców – powo-duje przyśpieszenie inflacji.

25. 25 W takiej sytuacji stałe reguły polityki pieniężnej (np. ustawa, zgod-nie z którą, kiedy przewidywane rzeczywiste tempo inflacji prze-wyższa cel inflacyjny, stopa procentowa jest automatycznie podno-szona o ½ wyrażonej w procentach różnicy przewidywanego rzeczy-wistego tempa inflacji i celu inflacyjnego) mają same zalety. ZNIKA MOŻLIWOŚĆ NADUŻYWANIA WŁADZY, ZNI-KA KWESTIA NIEKOMPETENCJI, ROŚNIE WIARYGOD-NOŚĆ POLITYKI PIENIĘŻNEJ, MALEJĄ OCZEKIWANIA IN-FLACYJNE.

26. 26 A OTO ARGUMENTACJA PRZECIWNIKÓW STAŁYCH RE-GUŁ POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

27. 27 PO PIERWSZE, argumenty zwolenników stałych reguł są prze-sadzone. Na przykład, zjawisko cyklu politycznego jest rzadkością. Aby zapobiec politycznemu cyklowi koniunkturalnemu, wystarczy niezależnośc banku centralnego i jawność stanowisk poszczegól-nych osób. W takiej sytuacji nadużywaniu władzy przez konkretne osoby odpowiedzialne za politykę pieniężną skutecznie zapobiega krytyka niezależnych obserwatorów tej polityki (np. autorytetów uniwersyteckich, dziennikarzy ekonomicznych, pracownikow sek-tora finansowego). W praktyce banki centralne dobrze sobie radzą w walce z inflacją, zapewniając niskie i stabilne tempo inflacji (np. Bank Anglii po 1997 r.).

28. 28 PO DRUGIE, zmieniająca się szybko sytuacja gospodarcza wyma-ga elastycznej reakcji wladz monetarnych. Nie istnieje odpowied-nio „uniwersalna” reguła polityki pieniężnej; nie wszystko da się przewidzieć.

29. 29 PRZYKŁAD 1: REGUŁA TAYLORA REGUŁA TAYLORA (od nazwiska ekonomisty Johna Taylora, który zaproponował ją jako pierwszy) uzależnia docelowy poziom stopy procentowej od wielkości luki PKB i wielkości odchylenia rzeczywistego tempa inflacji od zakładanego przez bank centralny docelowego tempa inflacji. W szczególności przy ustalaniu pozio-mu stopy procentowej, r, banki centralne powinny stosować się do następującej reguły: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*), gdzie: π to przeciętna stopa inflacji w ostatnim roku; π* to docelowa dla banku centralnego stopa inflacji; y to rzeczywista realna wielkość produkcji (realny PKB); y* to oszacowana potencjalna wielkość produkcji.

30. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? 30

31. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji, y, od potencjalnej wielkości produkcji, y*. • b) A co to jest: (π – π*)? 31

32. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. • b) A co to jest: (π – π*)? • (π - π*) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji, π, od docelowego dla banku centralnego tempa in-flacji, π*. • c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo-ra. 32

33. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. • b) A co to jest: (π – π*)? • (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. • c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π ) w regule Taylo-ra. • Dzięki obecności „π” w sumie nazywanej regułą Taylora stopa pro-centowa jest wyższa od rzeczywistego tempa inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. 33

34. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. • b) A co to jest: (π – π*)? • (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. • c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo-ra. • Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procen-towa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. • Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora sto-pa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji, y, w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji, y*. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora. 34

35. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. • b) A co to jest: (π – π*)? • (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. • c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo-ra. • Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procen-towa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. • Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora sto-pa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora. • Dzięki obecności „(π –π*)” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistego tempa inflacji, π, w górę (w dół) od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji, π*. Sprzyja to hamowaniu infla-cji. 35

36. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½• (π–π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. 36

37. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π– π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje „automatyczne” ustalenie stopy procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną – zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompe-tencji na politykę pieniężną. 37

38. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π– π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje „automatyczne” ustalenie stopy procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną – zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompe-tencji na politykę pieniężną. ARGUMENTY „PRZECIW”: ta reguła nie uwzględnia wszystkich możliwych okoliczności, które powinny mieć wpływ na poziom stopy procentowej ustalanej przez bank centralny. 38

39. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½• (π–π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami in-flacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. 39

40. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami in-flacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. ZALETY: Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sy-tuacji w gospodarce. (ii) A jakie są jego wady? 40

41. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½• (π–π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami in-flacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. ZALETY: Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sy-tuacji w gospodarce. (ii) A jakie są jego wady? WADY: Prognozy bywają zawodne… 41

42. 42

43. 43 TRZECIA DEBATA CZY BUDŻET PAŃSTWA POWINIEN BYĆ ZRÓWNOWA-ŻONY?

44. 44 ARGUMENTY ZA RÓWNOWAGĄ BUDŻETU PAŃSTWA PO PIERWSZE, deficyt budżetowy powoduje powstanie DŁUGU PAŃSTWA i obciążenie jego spłatą przyszłych pokoleń podatników. Obniża to poziom ich życia.

45. 45 PO DRUGIE, deficyty budżetowe stanowią UJEMNE OSZCZĘD-NOŚCI publiczne, a zatem zmniejszają narodowe oszczędności (su-mę oszczędności prywatnych i publicznych). S + NT + Z = I+G+X, więc: S+(NT-G) = I + NX. A zatem, spadek oszczędności narodowych powoduje (CE-TERIS PARIBUS) wzrost realnych stóp procentowych i zmniejsze-nie się inwestycji. Względnie mniejszy zasób kapitału powoduje względny spadek produkcyjności pracy, względną obniżkę realnych płac i względne zmniejszenie się produkcji dóbr i usług.

46. 46 ARGUMENTY PRZECIWKO RÓWNOWADZE BUDŻETU PAŃ-STWA PO PIERWSZE, bywa, że deficyt budżetowy jest USPRAWIEDLI-WIONY. a) Na przykład, W CZASIE WOJNY rozsądnie jest finansować dodat-kowe wydatki państwa długiem. Inaczej, podatki musiałyby silnie wzrosnąć, co zakłóciłoby motywację tych, którzy podlegają opo-datkowaniu, powodując powstanie wielkich strat dobrobytu. W dodatku bardzo wysokie opodatkowanie pokoleń obec-nych podatników, którzy i tak zmuszeni są do ofiar, czyli do udziału w wojnie, byłoby niesprawiedliwe.

47. 47 b) Podobnie, rozsądne jest dopuszczenie do deficytu budżetowego W CZASIE RECESJI. W czasie recesji dochody z podatków (bezpoś-rednich i pośrednich) automatycznie maleją. Rosną natomiast płat-ności transferowe, takie jak zasiłki dla bezrobotnych. Jeśli w trakcie recesji państwo próbowałoby zrównoważyć swój budżet, musiałoby podnieść podatki i zmniejszyć wydatki w okresie wysokiego bezrobocia. Taka polityka powodowałaby zmniej-szenie się zagregowanego popytu, a zatem przyczyniałaby się do wzrostu skali wahań gospodarczych. Kiedy jednak w gospodarce rozpoczyna się ożywienie, przychody z opodatkowania rosną, a maleją płatności transferowe. A zatem, w trakcie ożywienia państwo może osiągnąć nad-wyżkę budżetową, umożliwiającą spłacenie zadłużenia narosłego za sprawą deficytu budżetowego, który istniał w czasie recesji.

48. 48 PO DRUGIE, problem długu publicznego jest MNIEJ POWAŻNY, niż się często twierdzi. Ten dług (w ujęciu per capita) jest względnie mały w porównaniu z przeciętnym dochodem przeciętnego obywate-la osiąganym przezeń w ciągu całego życia.

49. 49 PO TRZECIE, wzrost liczby ludności i postęp technologiczny powo-dują, że całkowity dochód w gospodarce zwiększa się wraz z upły-wem czasu. W efekcie ROŚNIE również ZDOLNOŚĆ SPOŁE-CZEŃSTWA DO SPŁACANIA DŁUGU PUBLICZNEGO. Oceniając poziom długu publicznego, nie powinniśmy brać pod uwagę jego całkowitej wielkości, lecz stosunek jego wielkości do wielkości dochodu narodowego (PKB). Tak długo, jak relacja ta się nie zwiększa, poziom zadłużenia nie jest niebezpieczny.

50. 50 PO CZWARTE, argumenty za zrównoważeniem budżetu są często wynikiem pomylenia punktu widzenia jednej osoby lub gospodarst-wa domowego z perspektywą całej gospodarki. Czas życia gospo-darek, inaczej niż czas życia ludzi, nie jest skończony. (Gospodarka nie musi pozbyć się długów przed swoją śmiercią!).