SUMBER- SUMBER AGAMA

1. SUMBER- SUMBER AGAMA

2. SUMBER-SUMBER AGAMA • Persoalantentangasaldansumber agama. “Dari manadatangnya agama” . • Wahyu (revelation) sebagaisumber agama • Tuhansebagaipengasas agama. Agama yang diturunkanolehTuhansendiri. • Tuhanmenjadikanduniadanmakhluksebagaipenghuninya. Tuhanmembuatundang-undangdanprinsipdanmenyampaikannyamelaluinabi (prophets) danmerekamenyampaikannyakepadamanusia. • Peneranganmengenaisumber agama inibukanlahasingbagi agama-agama diduniaini. Contohnya; pengasas agama Buddha sendiri, Gautama Buddha, mengalamiinspirasi (wahyu) iniketikadiadudukdipokokbo. Bagi agama Islam, Nabi Muhammad SAW sendirimendapatwahyudaripadaMalaikatJibrailketikaberadadidalamGuaHira’ diMekah.

3. Di masakini, kitamempunyaipemimpin-pemimpin agama, yang menyampaikankepadapengikut-pengikutnyailmu agama berdasarkansumberdariTuhan. 2) “Natural-knowledge-of-god” (PengetahuansemulajadimengenaiTuhan) • “JikaTuhanmenurunkanwahyunyakepadasesuatukaum, bagaimana agama lain bolehwujud”?. • Jawapan yang merekaputuskanadalahkonsep “natural-knowledge-of-God’ (pengetahuansemulajadimengenaiTuhan). SetiapmanusiaitudilahirkandengankesedaranasastentangpengetahuanmengenaiTuhanataupunadasesuatukuasa yang bertanggungjawabatasapa yang merekanampakdisekelilingmereka. Semua agama lain, merupakanhasildaripadausahamanusiauntukmenghasilkankesedaranasasmengenaipenciptaini. OlehkeranapermulaankesedaranmengenaiTuhaniniagaksamar-samardantidakjelas, jadimanusiacubauntukmenghuraikannyamelaluiimaginasidanpengalamanmereka. Dan olehkeranamanusiamempunyaiimaginasidanpengalaman yang berbeza, jadisistem agama yang terbentukadalahberbeza.

4. Konsep yang berkaitdengan “Natural-knowledge-of-God” ialahkonsep “witness-of-nature”. Keajaibanalamsemulajadi yang kompleksmenggalakkanmanusiauntukmengetahuidenganlebihlanjutberkenaanTuhandanmembuatkanmerekacubauntukmendapatkanpenjelasan. Apa yang sayanampakdisekeliling-putaranmusim, gunung-ganang, bungadantumbuh-tumbuhan, matahari, bintangpadawaktumalam- mestidiciptaolehsesuatukuasa, Tuhan. • AhliSosiologitidakmenolakataumengesahkanhipotesisini. Usaha untukmenerangkansumber agama adalahselaridengankonsepsosiologidanAntropologidimanamanusiasendiri yang menciptakepercayaan, normadansistempengajaranberdasarkanpengalamandankeadaansekelilingmerekaberdasarkanhubunganmerekadenganalampersekitaranmereka.

5. 3) PenerangandarisudutAntropologi • Ahli-ahliSainsSosialcubamenerangkansumberataupunca agama iniberdasarkandaripadapemerhatianmereka. Ahli-ahliAntropologiterutamanyapadakurunke 19 cubamelihatsumber agama inidariperspektifSainsSosial. Merekapercayabahawa agama iniwujuddaripadapengalamanmanusia yang hidupdidalamduniaini. Olehkeranamanusiaberhadapandenganperistiwa-peristiwa yang menakutkansepertibencanaalam, gempabumi, kematian, sakitdankelahiran, merekamerasaperlunyauntukmengetahuipuncakejadian-kejadianini. Jadiagama initercetusdaripadakemahuanmanusia yang merasaadanyasesuatu yang menyebabkanberlakunyafenomenaataupunkejadianitu. • Di antaraahli-ahliAntropologi yang berminatdalammenerangkansumber agama iniialah Max Muller. Diamenekankanperananalamsemulajadisepertiterjadinyataufan, kejadian air pasang, kejadianmatahariterbit. Masyarakatprasejarah (prehistoric people) merasatakutdankagumdengankejadian-kejadianini. Kenapainiberlakudankenapaianyaterjadikepadasaya?. Jadi, merekamerasakanmestiadasesuatusamaadamanusiaataupunkuasa lain yang menjadikansemuaini. Apa yang terjadiialahmerekapercayakepadaroh (spirit) yang menyebabkanberlakunyakejadianini. Merekapercayarohmempunyaikuasadankeupayaanuntukmenyebabkankejadianini.

6. Sir Edward Burnett Tylor (1871) memberikanmakna yang minimum kepada agama sebagai “animism”, kepercayaankepadabenda-bendaghaibsepertiroh, hantu, syaitandanTuhan. Diamengatakan yang kepercayaankepadabenda-bendaghaibinibermulaapabilamasyarakatprimitifiniberhadapandengankejadian-kejadianmisteri yang tidakdapatditerangkandarisegikaedahsaintifik. “ A person who a few minutes ago was walking and talking, with all his senses active, goes off motionless and unconscious in a deep sleep , to wake after a while with renewed vigor” . (pp. 202-3). - ManusiaterdahulumenurutTylormempercayaikehadiranrohuntukmenerangkankejadian-kejadianini. Datangdanpergirohitumenerangkankejadiansepertitidaksedarkandiri, mimpidankematian. Mimpimerupakanpengalamanrohituketikaiaberjalandiwaktumalam, manakalakematian pula adalahdisebabkanrohitugagalkembalikedalambadanmanusia.

7. AhliAntropologi yang terdahulumenyatakandiantaramasyarakatprimitif yang dikajimerekapercayabahawaterdapatroh (spirit) didalamsemuabendahidupdantidakbernyawasepertibatu, pokok, binatangdanjugamanusia. Merekapercayabahawarohsepertimanusiajugamempunyaibentuk, perasaandanfikiran. Merekajugabolehmenjadibaikataupunberkelakuanjahat. Jikamanusiapandaimenjagahatimereka, merekaakanberkelakuanbaikdanbegitujugasebaliknya. Contoh: kalauadabuahkelapa yang tiba-tibajatuhberhampiranmereka, mereka (masyarakatprimitif) tidakakanmengatakanbuahkelapajatuhkeranasudahmasak/tuatetapimerekapercayabahawaroh yang menjatuhkannya.. Dan apakah yang telahdibuatolehmerekasehinggamenyebabkanRoh (spirit) itumarah. • Kesimpulannya, penjelasan yang diberikanolehahliAntropologimemberiperhatiankepadakepercayaanmasyarakatdahulu (primitif) kepadaroh (spirit). Kepercayaanitutercetusdaripadakeinginanmasyarakatprimitifuntukmenerangkankejadiansemulajadi yang berlakudisekelilingmerekasertadaripadapengalamanmerekasendiri. Penjelasaninidipanggilpenjelasan “kognitif’ dimanamanusiainginmengetahui

8. 4) PenjelasandarisudutPsikologi • PerspektifPsikologisecaraamnyamenerangkansumber agama inidaripadakeperluanemosimanusia. Merekalebihmenumpukankepadakeperluanuntukmenyelesaikanataupunmenyesuaikanemosidengankejadianmisteridanmalapetaka yang berlaku. • Daripadapandanganini, manusiacubamengekalkankestabilanemosisemasamenghadapikejadian yang merbahaya, tidakselamatatupungangguansepertikeuzuran, kemalangandankematian. “Bagaimanasayahendakberhadapandenganmasalahkesihatan, hubunganperibadi yang menimpasaya?. “Kenapaperkaraburukiniterjadikepadasayadanorang yang sayasayang?. “Bagaimanasayahendakmencarikekuatanuntukmeneruskanhidupini?. • Edwin R. Goodenoughmenyatakanperspektifinibiladiamendeskripsi agama sebagaireaksimanusiakepadaancamanberterusanterhadapkeselamatan, keamananmereka. Manusiamenghadapiancamankeselamatan yang berkaitdenganpengetahuan yang merekatidakbolehmusnahkantetapiiabolehberlakupadabila-bilamasasahaja. Diamenggelarnyasebagai “tremendum” –perkataanlatin yang bermaksud “yang mestiditakuti” (that which must be feared) ataupun “puncaketakutan” (source of terror).

9. Psikologimencadangkansupayamanusiamencarijawapandanpenyelesaianuntukkekecewaan, kebimbangandanketakutandengancubamemasukkanpengalamanmerekakedalamjangkamasa yang panjang yang ditentukanTuhan. SemuainiterjadikeranaTuhansayangkandia; semuainiakanjadibaiktidak lama lagi, diamatidisebabkanTuhanlebihmenyayanginya, Tuhanmengujisaya, Sayadihukumkeranadosasaya. • Secaraamnya, daripadaperspektifPsikologi, agama dilihatberfungsisebagaipenyesuaian (adjustment function). Iadigunakanuntukmembantumanusiaberhadapandengankekecewaandalammemenuhikehendakmereka, dancubauntukmengadaptasipengalamanmenakutkandihadapimereka . • Abraham Maslow berkata “Manusiamempunyaikeperluankognitifuntukmemahami”. Hidupmemerlukanmaknauntukseseorangitumeneruskankehidupannya. Jadi, manusiamemerlukan agama samasepertimanamerekamemerlukansinaranmatahari, kalsiumataupunkasihsayang.

10. 5) PANDANGAN SOSIOLOGI • PandanganahliSosiologididalammelihatpersoalanmengenaisumberataupundarimanaasalnyaagama tidaklahmenjuruskepadasumber agama itutetapimerekalebihmelihatkepadapengaruh agama itudidalamkontekssosialdanjugahubungkaitdaninteraksifaktorsosialdengan agama. Adalahlebihpentinguntukmengetahuisejauhmanapengaruh agama didalampelbagaikontekssosialdanmemahamiarah yang dibawaoleh agama itudaripadamengetahuisumbernya. • TidaksepertiahliAntropologi yang mengaitkanpengalamandenganalamsekeliling, danjugaahlipsikologi yang menjuruskepadapenyesuaianemosi (emotional adjustment), ahliSosiologilebihmenekankankepada model yang diketahuidigunakandidalamprosesinteraksikumpulan. Model-model inidiambildandiulangi/digunapakaididalamsistem agama.

11. Georg Simmel • Georg Simmel yang dilahirkandi Berlin lebihdikenalidikalanganahliSosiologiAmerika. Simmeldikenalimelaluisumbangannyadidalammemahamibentuk-bentukinteraksisosial (patterns of social interaction). • MenurutSimmel, bentukinteraksisosial yang tidakberunsurkan agama, banyakmempengaruhi agama. Kebanyakanperasaandanbentukekspresi yang selalunyadikaitkandengan ‘agama’ jugaturutdigunakandalamhal-hal lain danianyamerupakanisikandunganinteraksisosialsecaraamnya. – sanjungan/kemuliaan, penglibatan, kasihsayang, kesungguhanmerupakanbentukpengalamandanhubungandiantarasesamamanusia. • Kebanyakaninteraksidenganmanusiaadalahdiataskeyakinan – yakin yang orang yang tidakdikenaliitutidakakanmenembaksayaketikasayaberjalan; yakin yang juruterbangitudapatmembawakapalterbang, yakin yang tukangmasakdirestorentidakmeletakkanracundidalammakanandan lain-lain lagi. “Religious faith’ merupakanbentukutamadidalaminteraksikitasetiaphari.

12. “Adanyakeyakinan, adanyaTuhan”. Kesimpulandaripadaapa yang diperkatakanSimmel, asumsi (telahan) sosiologimengenaisumber agama itu yang menjadi model untukmasyarakat (sentimen agama, ekspresi, kepercayaan) semuanyaberadadidalammasyarakatitu, iaitudidalambentukinteraksinya. • Dalamkata lain, masyarakatmendahului agama. Sebelumsesuatu agama ituberkembang, mestiadabentuk (corak) interaksisosialiaitumasyarakat yang bolehdijadikan model.

13. 2) Robertson Smith • AhliSosiologi yang paling menyerlahdanmemberipengaruh yang besardidalamkajianmengenaiSosiologi Agama adalah Emile Durkheim. • Kebanyakan idea danpendekatannyadipengaruhiolehahliSosiologi yang terdahuluiaitu W. Robertson Smith didalamkajiannyamengenai agama Semitic didalambukunya yang bertajuk “Lectures on the Religion of the Semites” yang diterbitkanpada 1889. • Jadisebelumkitamelihatpandangan Durkheim, kitaakanmelihatdulukajian Smith yang menjadilatarbelakangkepadahasilkajian Durkheim.

14. Smith menekankanamalan (perbuatan) daripadakepercayaan (beliefs). Amalan agama itumerupakanasas – upacara, ritual danbukannyakepercayaan. • Untukmemahami agama, seseorangperlupertamanyamengetahuiapa yang dibuatolehseseorangitudanbukannyaapa yang merekapercaya. Amalanadalah yang utamadanbarulahdiikutiolehkepercayan. • Inimerupakanfaktorkenapakepercayaanselalunyatidakjelas; bertentangandantidaktetap. Orangtidakbegitumengambilberatmengenaidoktrinsebaliknyalebihmelihatkepadaupacaradanpemerhatianmereka. AhliSosiologimenurutnyaperlulebihmemberiperhatiankepadaapa yang merekalakukandanbukannyaapa yang merekakatakan.

15. Pandangan Smith mungkindianggapberatsebelahtetapidiamempunyaialasannya. Menurutnya, adakecenderunganuntukhanyamelihatkepadadoktrindanskrip agama sedangkandalamkehidupanpenganut agama yang pentingadalahamalannyaberbandingdengan dogma (ajaran). • Di sebaliknya, pandangan Smith inibolehmenyebabkanbahayajikapengikut agama ituberanggapanapa yang dibuatnyaakanterlepaspandangatautidaksepenuhnyadiambilperhatianolehinterpretasiSosiologimengenaitingkahlakumereka yang bolehmembuatkansalahfaham. • Keduanya, pandangan Smith yang pentingialahpenekanannyatentangkewajipanmematuhiperintah agama didalmmasyarakat. Agama padakebanyakannyabukanlahpilihanindividutetapitelahdipupukkedalammasyarakatitu. Penekanan yang diberikanoleh Smith iniberkaitdenganpandangannyamengenaihubunganrapatdiantara agama danpolitik. Agama merupakanhalmasyarakatinimerupakanentitis (hakikat) politik.

16. Agama, menurut Smith mempunyai 2 fungsi: regulative danstimulative (mengaturdanmendorong). Pengaturantingkahlakumanusiauntukkebaikansemua (masyarakat), dilakukanoleh agama. Agama bertanggungjawabmengaturperilakumanusiadidalamsejarahmanusia. • Dosa, menurut Smith merupakantindaktanduk yang bolehmerosakkeharmoniansesebuahmasyarakat. Agama jugamndorongperasaankemasyarakatandanperpaduan. Ritual menurutnyaberfungsiuntukmenyatukanmasyarakat. • Fungsiupacara yang mengorbankanbinatang (totem) yang masyarakat Semites lakukan, iatu agama yang paling terdahuludipercayaibolehmenyatukanperpaduandanikatansesebuahkaumitu. Adalahnyata, Smith menolakpandangan yang melihat agama wujuddaripadaindividusebaliknya agama adalahberkaitandenganperpaduansesebuahkumpulanataumasyarakat.

17. EMILE DURKHEIM 3) Emile Durkheim • Emile Durkheim , ahliSosiologiPerancis, berminatuntukmengkaji agama danberminatdenganpersoalanmengenaisumber agama danjugakorelasisosial (hubungkaitdiantarapelbagaikejadiandenganekspresidanbentuk agama). Di dalamhasilkerjanya, “The Elementary Forms of Religious Life”, Durkheim menumpukankepadakajianmengenaiSosiologi agama. • Durkheim menekankanperanan agama didalammempengaruhidanmeneguhkanintegrasisosial – didalammengesahkannilaidannormadidalammasyarakatdenganmemberiganjaranuntukperlakuan yang dibenarkandanmembawamasyarakatbersama-samauntukmengikuti ritual agama yang dapatmenguatkanperpaduan.

18. SepertiSimmel, Durkheim percayabahawabentuk (corak) interaksisosialmenjadi model kepada agama. Tapi, Durkheim pergilebihjauhdenganmenambahbahawanorma, peranandanhubungansosialdiantaramasyarakatsangatrapatdibayangioleh agama sehingga agama menjaditidaklebihdaripadaciri-ciriini yang dinyatakandidalambentuk lain. • Pandangan Durkheim yang extreme (melampau) ialahdiamengatakanobjekpenghormatan yang sebenardidalam agama ialahmasyarakatitusendiri- apa yang dihormatiitumungkindipanggil “Tuhan”, tetapiiasebenarnyaadalahmasyarakat. “Agama itumasyarakat”.

19. Sacred (Suci) dan Profane (Tidaksuci) • Persoalan yang diutarakanoleh Durkheim ialahsumber agama. Durkheim cubamelihatnyadidalamkonteksmasyarakatprimitif. • Sumberutama data yang diperolehi Durkheim ialahkajiannyamengenaimasyarakatprimitifdi Australia, Arunta. Persoalan yang wujudialah “Dari manakah agama primitifdan (moden) wujud? • Durkheim menyimpulkanbahawamasyarakatadalahsumberkepadasemua agama. Masyarakat (melaluiindividu) menjadikan agama denganmenamakansesuatufenomenasebagai sacred (suci) dan yang lain sebagai profane (biasa, tidaksuci). • Sebagaimanusia, Durkheim menekankan yang kitamengaturkankehidupankitadenganmengkelaskankebanyakanobjek, peristiwaataupunpengalamansebagai profane (biasa), iaituelemenbiasadidalamrutinkehidupankitaseharian. Walaubagaimanapun, adaaspekkehidupan lain yang melangkauibataskefahamandanpengetahuanmanusiaitudipanggil sacred (suci), yang memberi rasa kagum, luarbiasadantakut, ataupunpatuh.

20. “Sacred” inimewakilisimbol agama, kepercayaandanamalan. Durkheim memberidefinisi agama sebagai “a unified set of beliefs and practices relative to sacred things, that is to say, things set apart and forbidden – beliefs and practices which unite one single moral community called a Church, all those to adhere to them.”.Bagi Durkheim, agama merupakansistemkepercayaandanamalan yang berkaitandenganalamsuci. • Simboldanamalan yang berkaitandenganfenomenasucidiletakkanberasingandengankegiatanhariandandiberipenghormatan, sanjungandansebagainya. Durkheim mengatakansemuafenomenasuciinisepertisimbol agama ; contohnya “Star of David” untuk Jews, “salibuntukpenganut Christian dansimbol “Bulan’ untukorang Islam , simbol Lotus untukpenganut Buddha ataupun ritual agama sepertisembahyang, menyanyi, berdoamempunyaikepentingankepadamasyarakat. • Durkheim menekankanbahawaindividuitumembinahubunganemosi yang kuatdengankumpulannyamelaluisimbolsucidanproses ritual ini.

21. Totem :- • BercakapmengenaiTuhandanmasyarakat, Durkheim menggunakankonsep totem danprinsiptotemik (totemic principle). • Totem – merupakanobjekataupunbenda yang benyawa, sepertiburung, binatangataupuntumbuhan, dimanasatukumpulanitumenganggapnyadenganpandanganistimewa, hormatdansanjungan. Menurut Durkheim, objekitutidakdipuja/disembah. Apa yang pentingialah yang dilambangkanolehobjekitu- itu yang dipujasebenarnya. Totem inihanyamerupakansimboluntuksesuatu yang lebihutama.

22. Di dalamanalisanyamengenai agama orangAsliArunta Australia ini, Durkheim mendapatimerekamenjadikansesetengahdaripadaobjekdanpengalamanharianmerekainisebagaisimbolsucibagimasyarakatmereka. • Diamenghuraikan agama orangAsliArunta Australia inisebagaitotemism, dimanabinatangataupuntumbuhandijadikansimbolsucibagimasyarakatmereka. Totemisminimenurutnyaadalahsistem agama dimanasesuatubenda, sepertibinatangdantumbuhandianggapsucidansebagailambangpuakmereka. Durkheim menganggaptotemismsebagaibentuk agama primitif yang paling mudah (simple). • Asas unit sosialdidalammasyarakatorangAsliiniadalahdipanggilpuak (clan), iaitudimanasatukumpulankeluargainidihubungkandenganketurunan. Totem yang terdiridaripadatumbuhandanbintang yang dianggapsuciinimempunyaihubungan yang eratdenganpuakini.

23. PuakorangAsliinidiwakilioleh totem seperti kangaroo, kangarukecildanjugabinatangdantumbuhan lain . Totem inimenjadi centerpiece ritual, danjugasebagaisimbolkehidupansosialpuakitu. Totem inimemberikesanpenyatuan yang kuatkepadapuakinimelaluisimboldan ritual yang dikongsibersama. • Padakebanyakanwaktu, puakAsliinitidakakanmemakandagingataupunhasildaripadatumbuhan yang mewakilipuakmereka. Pengambilanataumemakandagingdantumbuhaninidilarangkeranamerekamenganggapnyasebagaisuci. Walaubagaimanapun, padasesuatuwaktutertentu, puakituakanmengorbankanbinatangdantumbuhanitudalamupacarakomunitidan totem iniakandijadikanmakanan ritual dandimakanberamai-ramai. • Menurut Durkheim, ritual agama inimemberikesanemosidankeutuhan yang mengukuhkanlagihubunganahli-ahlipuakitu. Diamenggambarkan ritual inisebagaisesuatu ritual yang penuhsemangatdanghairahdimanaindividubolehmenjadilupadiridanbergabungidentitinyadenganpuakitu.

24. Dan, puakitusendirimenjadisucidandianggapsecarasimboliknyasebagaibersatudengan totem. Semasaupacarakeagamaanini, pengikut-pengikutmenyatakankomitmenmerekakepada totem danjugapuakitusendiri. Dalammelakukanini, individuitumenjaditerikatsecaraemosidengankehidupan “totemic clan” (puak totem) ini. Durkheim kemudianmenyimpulkanbahawa totem (objek) yang sucipadapuakAsli Australia iniadalahmerupakanpuakitusendiri. “Thus, the totem is before all a symbol, a material expression of something else. But of what?. From the analysis to which we have been giving our attention, it is evident that it expresses and symbolizes two different sort of things. In the first place, it is the outward and visible form of what we have called the totemic principle or god. But it is also the symbol of the determined society called the clan. It is its flag, the sign by which each clan distinguishes itself from the others, the visible mark of its personality, a mark borne by everything , which is a part of the clan under any title whatsoever , men, beast or things. So if it at once the symbol of the god and of the society, is that not because the god and the society are only one?.... The god of the clan, the totemic principle, can therefore be nothing else than the clan itself, personified and represented to the imagination under the visible form of the animal or vegetable which serves as totem” (1895, p.236).

25. Menurutpandangan Durkheim, masyarakatitusendirimenjelmakandirinyadidalambentuk totem untukdisanjungdandisembah. (masyarakatitusendirimerupakanobjeksebenar yang dipuja). Inimerupakanpersepsinyamengenaikeperluanmasyarakatuntukmengesahkandiridannilaimereka. Inimelibatkan , menurut Durkheim pembentukanmasyarakat ideal. Masyarakat ideal inisecaraliteralnyaadalah idea yang iaadauntukdirinya- sepertiapakahrupanya, apa yang diainginkan, apakah yang iatelahcapaidankemanakahiaakanpergi. Iniadalahlebihdaripadasekadarmelihatmasyarakatitudarisegimaterialnyatermasukmasyarakatitusendiri, tanah (tempat) yang merekatinggal, benda yang merekagunadanjugaisyarat yang merekabuat. Elemen yang pentingdidalamprosespengekalanmasyarakat ideal iniialah agama yang merupakanmekanismautamadidalammengekalkannya. • Durkheim melihat agama sebagaipernyataansimbolikbagikawalansosial. Simbolsuci agama mewakiliinstitusi-institusisosialdankumpulan yang perludipatuhisekiranyamasyarakathendakberfungsidenganbaikdanterusmaju. Agama dijelmakansebagaimasyarakat yang ungguldanterusberkekalan.

26. Soul (Jiwa, nyawa, roh) • Sambungandaripada idea tentangidentitiTuhandanmasyarakat, adalahpandangan Durkheim tentangjiwamanusia. Durkheim melihatbahawakepercayaankepadajiwamerupakan ‘ a symbolic representation of the relation between the individual and the society” (simbol yang mewakilihubungandiantaraindividudanmasyarakat). • Iamerupakanpengiktirafanbahawamasyarakatituwujuddidalamdanmelaluiindividu. Jiwa, menurutdurkheimmengambilbahagiandidalamaspekketuhanan. Iamewakilisesuatu yang lain daripadadirikitatetapiberadadidalmdirikita. Jiwamewakiliaspeksosialmanusiadimanamasyarakat (society) adalahdiluarkitatetapiberadadidalamdirikita.

27. Kuasa moral (moral authority) masyarakatitumerupakanrealiti yang beradadibelakangkonsepjiwaitu. • Jadi, apabilamanusiamerujukkepadajiwabermaknamerekamerujukkepadaelemensosial yang beradadidalamdirimereka. • Jiwaitutidakmatikeranaiaadalahmerupakanprinsipsosial. Individuakanmeninggalduniatetapimasyarakatakanteruswujud . • Elemensosialiniakanteruswujudsekalipunindividuitutelahtiada. SamasepertikonsepSamsaraolehpengikut Hindu dan Buddha (kelahiransemuladalambentukbaru) danjugakonseptradisional Greek dan Christian tentangjiwa yang tidakmati.

28. Ritual:- • Konsep ritual yang selaludipersembahkandidalam agama didalambentukperlakuan yang berulang kali, kadangkalamenggunakanperkataandanfrasa, dikatakanolehkumpulanitusebagaisebahagiandaripadaupacarasuci yang dilakukanbagimengingatkan, mengarahkan, memuji/menyembah, danmenguatkankomitmenahli-ahlinya. • Di dalammenyatakankepentingan agama, Durkheim mengenalpastiritulsebagaiberhubungrapatdengansesuatu yang suci (yang dilakukandengan rasa kagum, hormatdanjugadiberiperhatian yang lebih). Di dalamaktiviti ritual inilahdimanaemositerlibatdankeghairahandirasai.

29. Durkheim mengatakan:- “Once the individuals are gathered together, a sort of electricity is generate from their closeness and quickly launches them into an extraordinary height of exaltation…….probably because a collective emotion cannot be expressed collectively without some order that permits harmony and unison of movement, [their] gestures and cries tend to fall into rhytm and regularity, and from there into songs and dances”. • Durkeimmenggunakanterma “ecstasy” (ghairah) and “effervescence’ (membuak) dalammenghuraikanpenglibatankumpulandidalamupacara agama (ritual). • Agama menurut Durkheim dilahirkandaripada ritual. Denganmengambilbahagiandidalamupacara agama kuasa moral dirasaidansentimensosialdiperkuatdandiperbaharui. • Durkheim menggambarkanfungsi ritual inidaripada data yang diperolehidaripadaorangAsli Australia. Di kebanyakanmasadidalamsetahun, puakiniberselerakdidalambentukkumpulankecilpemburu. Padamusimtertentukumpulan-kumpulaniniberkumpuldisuatutempatdandimasainibeberapa ritual agama akandiadakandimanaperasaangembiradanjugaperasaankemuliaan yang dirasai, yang Durkheim gambarkansebagaiperasaanmembuak-buak.

30. Ritual inimenghasilkan, menguatkansentimen agama dankebergantunganmerekakeataskuasa spiritual dankuasa moral dimanaiaadalahmasyarakat. • Iaadalah nature (sifat) perhimpunanitu yang bertanggungjawabkeatasperasaanmembuak-membuakinidimanaiamemberipeserta rasa kepentingankumpulandanmasyarakatdidalam agama. Ritual melahirkandanmengekalkanperpaduandankeutuhansosial.

31. Durkheim merupakanpelopor (pioneer) didalammemerhatikan centrality ritual didalam agama. Tetapi, diajugamengenalpasti yang ritual jugamenjadisebahagiandaripadaaktivitibiasasepertiperkarabiasa yang dilakukandidalamhidupcontohnyamenjagakeluargadenganmemberitempatberlindungdanjugamakanan. • Dan kiniramaiahliSosiologimelihat ritual darisegiasasnya, perbuatansosial, initermasuksumberdanpengalamanbahasa, muzikdanjugaterlibatdidalamaktivitiinteraktif, sepertimakanbersama-sama. Ritual berlakudimana-mana. Berlakupercampurandiantaramasa yang dianggapbiasadansucisepertisesetengahorangberdoasebelumdanselepasmakandanadasebilanganmasyarakat Asia yang memberimakankepadanenekmoyangsebelummerekamakan.

32. 3) Functionalisme • Durkheim melihat agama sebagaielemen functional didalammasyarakat. • Agama menyatukanmasyarakatmelaluisimbolsuci, nilaidanamalan. Selainitu, agama jugadapatmenguatkandanmengesahkankedudukanmasyarakat. Pandangan Durkheim mengenaiperanan agama dapatdilihatmelaluiperbincangannyamengenaifungsisosial agama danupacara agama. Durkheim mengatakan ritual mempunyaiempatfungsisosial yang utamaiaitu :- 1) Iabertindaksebagaifungsidisiplindanpersediaan – ritual meletakkandisiplindiri yang perluuntukkehidupan. Ahli-ahlidalamsesebuahkumpulan/masyarakatperlumenyesuaikandiridenganhalangan, kawalandansempadan. Patuhkepada ritual agama dapatmembantukeupayaanini.

33. 2) Ritual memberikanfungsiperpaduan – iaitumenyatukanahli-ahlimasyarakatbersama-sama, menguatkanikatansesamamereka, danmenekankanperpaduan. Denganmelakukanperkarabersama-samadanberulang kali, ahli-ahlidalamsesebuahmasyarakatdapatmenguatkanikatansesamamereka. Perkara yang utamaialahmerekaberkumpul, perasaanitudirasaidandizahirkandidalambentukperlakuan. 3) Ritual menjadifungsikeperluan/kepentinganhidup (revitalizing function) – iaituuntukmembuatkanangotamasyarakatmenyedariwarisanmereka. Iamenghubungkanmerekadenganmasalalu. Apa yang kitabuatmempunyaisejarahnya. Kita jugamempunyaisejarah. Kesedaranitubolehmemberikanmotivasidaninspirasiuntukmerekameneruskannya.

34. 4) Iaberfungsiuntukmeriangkan/girang. Iamenolongdidalammewujudkanperasaansuka/riangkepadamanusia. Fungsiinimenolongketikamanusiaberhadapandenganmusibah, kekecewaan, kehilanganorang yang disayangsertaancaman-ancaman lain yang bolehmenggugatkestabilan. Iamenolongmeluruskanlengkok yang tajamdanmembericahayauntukterowong yang gelap yang penuhdengankekecewaandanputusasa.

35. 4) Guy Swanson:- • Guy Swanson cubamengaplikasikan idea Durkheim didalamkajiannyamengenai agama didalambukunya yang bertajuk “The Birth of the Gods”. • BermuladengantelahanasasSosiologi yang semua idea manusiadatangnyadaripadapengalamanmerekadenganalamsamaadafizikalataupunsosial. Swanson cubauntukmencaricontohpengalamanmanusia yang tertentu yang mungkindapatmewujudkansesuatubentukkepercayaan agama. Diamemberisebabolehkeranapengalamankehidupan yang menghasilkankepercayaan agama, keadaan (social condition) yang berbezaakanmencetuskantanggapan agama yang berbeza. Pengalamanmanusia yang tertentudidalamsuasana yang berbezamenghasilkanpelbagaikonseptentangkuasaluarbiasa, spirit. • Di dalambukunya, Swanson memfokuskanmengenaikeasyikan agama dengankuasaghaib, didalamusahauntukmenentukansumberkonsepini.

36. SepertiahliAntropologiterdahulu, Swanson mendapatipenguasaan spirit (roh) didalam agama terdahulu (primitif). Apakahsumber/puncakepercayaaninidalamfenomenaitu?. Swanson mencadangkan , yang ‘spirit’ (roh) yang ditakrifkansebagai “organized clusters of purposes” mempunyaiidentiti, munculdanmengikuti social pattern (contoh) yang telahadadidalammasyarakat. Iniadalahapa yang Durkheim danSimmelkatakan, masyarakatdannorma, struktur, dan pattern (bentuk) menjadi model kepada agama • Swanson mendapatiperluuntukmembuatperubahankepada idea Durkheim. Pertamanya, diabertanyakanapakahmasyarakat yang sebenarnyadipujamenurut Durkheim?. Diamencadangkan yang kitamestimelihatkepadasesetengahisuutamaataupunhubungandidalamorganisasisebagaipetunjukkepadakepercayaan agama yang dipegang.

37. DiajugamengajukanpersoalanbagaimanaTuhan yang dihubungkandenganalamsemulajadisepertiangin, matahari, lautbolehdirujukkepadasimbolkuasaapabilakuasaitujelastidakdikawalolehmasyarakat. • Diajugamengatakantidaksemua spirit disanjungdandipuja – contohnyasyaitan, demon (pelesit, hantu) manakala yang lain mungkindijauhi, dihukumolehorang yang berdendamdenganmereka. Teori Durkheim tidakmenjelaskansepenuhnyahubungandiantaramanusiadenganTuhanini. • Apa yang perludilakukanmenurutnyaadalahuntukmenghubungkan agama denganmasyarakatbukansecaraumum (general) seperti yang dilakukan Durkheim tetapimelihatdengantelitisifat/ciriTuhan, spirit danagensi agama yang lain dankemudiannyamelihatjenishubungan yang berkaitandenganciri-ciriitu. Adaempatjenisbentuksosial (social patterns) ataupunkumpulanmenurutnya:-

38. Roh (spirit) itumerupakanmakhluk yang mempunyaitujuan. Merekamempunyaikeinginan, hasratdanmenghasilkankesanselaridengankeinginanitu. Inimembayangkanhubungansosial yang selari/samadengannyaadalah yang mempunyaikaitanbuktidiantarasebabdankesan, ataupundalamkata lain tujuan yang jelas/nyata. • Kedua, spirit itutidakmatijadikitamestimemberiperhatiankepadahubunganataupunkumpulan yang berterusansepanjanghidupataupunpenglibatanahli. Kumpulan ituselalunyamerupakandimanaahliitudilahirkandandisitulahdiameninggaldunia. • Kumpulan tertentu yang merupakansumberkepada spirit (roh) yang tertentu yang bermaknasetiaprohitumempunyaiidentititersendiri • Kumpulan yang mempunyaitujuantersendiri, berkaitandenganfaktadimanarohituberbezapadatujuandanperanannya.

39. Menggunakaninisebagaisumberataupunasaskepadakepercayaanterhadaproh, Swanson menganalisa data yang diambildaripadamasyarakatprasejarah, didalmusahanyauntukmenjejakihubungandiantarasesetengahkepercayaan (sepertimonoteisme, politeisme, kepercayaankepadarohnenekmoyang, kelahiransemula, kewujudanroh; keberkesananilmusihir) danjugapelbagaikeadaansosialdanhubungan. • Diamencarikorelasidiantarakepercayaan agama danpraktisdisatupihak, danfaktorsosial yang lain sepertisumbermakananbagimasyarakat, jumlahpenghasilanmakanan, jumlahpopulasi , peratusanhartaperibadi yang dimiliki, ketidaksamaansosialdan lain-lain dipihak yang lain. • Dalamsesetengahkes, Swanson mendapatidapatan yang tidakdijangkakandimanaterdapatkorelasi yang tinggidiantarasenaraifaktor-faktorsosialdengankepercayaan agama ataupunamalan yang tertentu – iaitusesuatukepercayaanituakanadajikafaktorsosial yang tertentujugaadadanakantiadajikafaktor yang samatiada.

40. Contohnya; ilmusihir. Swanson mendapatiianyaberlakudidalammasyarakatdimanaahli-ahlinyaberinteraksisesamamerekatanpanorma yang jelas, kawalandanstrukturuntukmengawalmereka. Jadi, manusiapergikepadailmusihirsebagaipengganti, alatgantiandidalammengawaldanmenjelaskanapa yang terjadikepadamereka. • Contoh yang lain ialahkepercayaankepadakelahiransemulaselalunyaterjadididalammasyarakatdimanajenispenempatannyadidominasiolehkampungkecil, satukaum yang kecil, kawasan yang mempunyaikeluarga “luas” (mak, ayah, anak, datuk, nenek); kawasankejirananluarbandar yang berselerak, ataupun unit yang lebihkecildaripadakampung). Logikdisebalikiniialahadakemungkinan yang besarseseorangindividuitudianggapsebagaihidupdidalamkelahiran/jelmaansemuladimanaterdapathubungan yang berpanjangan, salingbergantungdanrapatdiantaramereka yang tinggaldidalam unit yang keciltetapiberdikariini.

41. Dalamperkataan lain, unit sosialinidikatakanmenghidupkanahli-ahli yang menjadikannyapadabila-bilamasa. Individudankebiasaanperilakumerekadidalamkumpulanmerupakansesuatu yang menarikdanpenting. Seperti yang dinyatakanoleh Swanson “ The particular potentialities of each member are appreciated as limiting or facilitating the lives of all the others, and those effects persists after a member dies”. Kebolehansetiapahliitudihargaididalammembantukehidupanahli lain dankesannyatetapadawalaupunselepaskematiannya. • Kesannyaadalahperkaraseperti ‘ his technological inventiveness (merekacipta); his habit in shirking (mengabaikan) work; his fecundity (kesuburan); or the qualities of his voice in the ceremonial songs that have shaped adaptations of his fellows … and that continue after his death”. Dalamkata lain, “kenanganitusentiasaada”. Olehitu, hubungansosialdanstrukturkumpulanitumenjadi model bagipembangunankepercayaanpadakelahiransemula.

42. Swanson sendirimengakuiwalaupunadakorelasi yang kuattidaksemestinyabolehmenghasilkansebabdankesanhubungandiantarafaktorsosialdankepercayaan agama. • Kenyataannya “certain beliefs are extremely unlikely to occur and be accepted unless certain social factors, conditions, or relationships are present”. Sesuatukepercayaanitutidakakanterjadidanditerimakecualijikaadafaktorsosial, keadaanataupunhubungantertentu yang wujud. • Contohnya; tidakakanterjadimasyarakat yang kurangperingkatorganisasirumitbolehmenerimakepercayaankepadamonoteism (high god), one who responsible for creating the world, walaupunkepercayaaninidicadangkanolehahlikumpulan, diterimadaripadadewaataupundisebarkanolehmasyarakat lain. Secaraspesifik, masyarakat yang menerimakepercayaanitumempunyaisusunanhierarkitigaataulebih ‘sovereign group’

43. (kumpulan yang mempunyaikuasamembuatkeputusankeatassesuatuperkaradidalamhidup). Kumpulan inimenurut Swanson adalah yang mempunyaikedaulatandidalamsesetengahaspekkehidupan yang tidakdiwakilkanolehkuasa yang lebihtinggitetapidatangdarikumpulanitusendiri. Sekiranyakumpulaninimempunyaikuasa (kedaulatan) , ialebihcenderungmenjadisumberdimanakonseprohdanTuhaniniberasal. Walaupun Swanson berhentidisinidalammenyatakanhubunganpenyebab (causal relationship) danmengesahkan yang struktursosialinimenjadi model bagikemunculanmonoteismebagikebanyakanmasa. Hubunganinicukupkuatbagimembuatkanpembacaberfikirtentangkeperluandankeadaan yang cukupuntukpembangunankepercayaanitu.

44. Kesimpulan: • Walaupunsumberdanpunca agama tidakdapatdikenalpastisecarapasti/jelas, kajiandanspekulasimengenaisubjekinitidaklahsia-sia. • Hipotesis yang kitadapatsimpulkanialah – teoriAntropologimenekankaninteraksimanusiadenganalamsemulajadi; teoripsikologi pula menekankanketakutan, kekecewaandankeperluanemosimanusiamanakalateoriSosiologimemfokuskankepadakontekssosialdimanaterjadinya agama . Teori-teroiinisekurang-kurangyamenyumbangkepadakefahamankitamengenaiapaitu agama, kenapaiawujuddankenapaiaberterusan.

45. Sebagaikesimpulan, saranan yang diberikanini (Johnston, 2007) berkenaankuasa yang mengekalkan agama itu, jikatidak pun mencetuskannya :- • Manusiaberterusandiancamdengankekecewaan, kegagalandanketidakadilan. • Agama menjadiusahamanusiaataupunahlikumpulanuntukmenghubungkanancamanitukeseluruhannyadenganmeletakkankedalamkontekssistem yang besardanmenerangkanapa yang berlakudidalambentukkuasaluarbiasa • Padamasa yang sama, ancaman yang dihadapimanusiajugamemberikesankepadahubungansosial- iaitumasyarakatitusendiri. • Agama munculsebagaiusahamasyarakatuntukmengurangkanancamanitukepadadirinyadanjugaanggotamasyarakatdenganmembawaahli-ahlinyamengikuti ritual agama. Jadi, agama merupakantindakbalaskepadakeperluanindividudankumpulan.

46. Ciri-cirikepercayaan agama daninterpretasididalammasyarakatditentukanolehjenisdanbentuksosial (social patterns) yang rumitdanjugahubungan yang telahdibinaolehkumpulanituuntuksesuatumasa.