„KSOW – Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich efektywnym narzędziem rozwoju obszarów wiejskich”

1. „KSOW – Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich efektywnym narzędziem rozwoju obszarów wiejskich” Krzysztof Kwatera LM Consulting, Krzysztof Kwatera Gdańsk, 17 czerwca 2009 r.

2. „KSOW efektywnym narzędziem rozwoju obszarów wiejskich? • Tak, ale … • „Słowo wymawia się łatwo, rzecz samą osiągnąć trudniej” (Éric-Emmanuel Schmitt) • „O partnerstwie fajnie się rozmawia, czasem można nawet coś podpisać” (Ros Tennyson) • „Jeżeli coś może się nie udać - nie uda się na pewno” (jedno z podstawowych praw Murphy’ego)

3. Treść prezentacji • Uwarunkowania rozwoju lokalnego • Partnerstwo w Programie Leader • Partnerstwo a kapitał społeczny • Wybrane zagadnienia procesów grupowych • Unijne założenia KSOW, a ich realizacja w Polsce • Sugerowane struktury KSOW jako warunek powodzenia

4. Definicja rozwoju «proces przeobrażeń, zmian, przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych; także pewne (wyższe) stadium tego procesu, rozkwit, rozrost» Źródło: Słownik języka polskiego PWN

5. Definicja rozwoju lokalnego «faza rozwoju lub postępu w jakimś aspekcie społeczeństwa, która jest określona lub ograniczona do pewnego, zwykle małego rejonu lub obszaru» Źródło: European Environment Information and Observation Network (EIONET)

6. „Trójkąt rozwoju” Vaesken’a Idee Ludzie Zasoby

7. Zasady rozwoju lokalnego wg Vaesken’a Rozwój lokalny powinien: • bazować na waloryzacji zasobów miejscowych • być dokonywany we wspólnym interesie • odbywać się w demokratycznym procesie • odbywać się w oparciu o działania partnerskie – zmiana relacji z siłowych na uzupełniające

8. Wg M. Harta i M.Murray’a rozwój lokalny powinien ... (1) • opierać się o lokalne potrzeby i możliwości, choć potrzebny jest balans pomiędzy interesami lokalnymi i interesami ponadlokalnymi • łączyć różnych „interesariuszy” i programy oraz być otwartym na innowacyjne formy zarządzania • opierać się o planowanie strategiczne, a nie działania podejmowane ad hoc Źródło:Hart, M i Murray,M (2000) Local Development inNothern Ireland - TheWayForward: A Background Paper.

9. Wg M. Harta i M.Murray’a rozwój lokalny powinien ... (2) • opierać się na współpracy instytucji, organizacji i przedsiębiorstw trzech sektorów, a najpełniejszą formą współpracy jest partnerstwo • nie poddawać się hegemonii urzędników publicznych i nie być uzależnionym od konsultantów - opierać się na lokalnej wiedzy i umiejętnościach, co wymaga stałego budowania potencjału społeczności tzw. kapitału społecznegoi innowacyjnych umiejętności zarządzania

10. Wg M. Harta i M.Murray’a rozwój lokalny powinien ... (3) • być rozwojem wielowymiarowym - dotyczyć tworzenia nowych miejsc pracy, spraw socjalnych, budowy i poprawy infrastruktury społecznej, drogowej, technicznej czy ochrony środowiska, a także rozwoju osobistego mieszkańców • uwzględniać monitoring i ewaluację sposobów wydawania środków • opierać się głównie o przedsiębiorczość i lokalne zasoby, choć czasem będzie wymagać interwencji w obszarach restrukturyzowanych i zaniedbanych

11. Potwierdzenie w/w uwag przez inną definicję rozwoju lokalnego «Rozwój lokalny jest rozumiany jako proces ukierunkowany na wzmocnienie potencjału społeczności miast i wsi, co z kolei promuje wzrost gospodarczy i społeczny tych miast i wsi oraz ich mieszkańców; również jest rozumiany jako proces wyrównujący szanse, wzrastający i samo się podtrzymujący, który uwzględnia aspekty środowiskowe i płciowe.» Źródło: Fund for SocialInvestmentsinLocal Development

12. Rozwój zrównoważony «rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospo-darczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń» Źródło: Ustawa z 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska

13. Rozwój zrównoważony inaczej Rozwój gospodarczy Rozwój zrównoważony Sprawy społeczne Ochrona środowiska

14. Rozwój lokalny, a LEADER Program LEADER jest programem wsparcia rozwoju obszarów wiejskich, który poprzez swoich siedem cech: partnerstwo (utworzenie instytucji Lokalnej Grupy Działania), podejście terytorialne, podejście oddolne, podejście zintegrowane, lokalne zarządzanie i finansowanie, współpracę i sieciowanie oraz innowację, w pełni przyczynia się do zrównoważonego rozwoju lokalnego

15. Ex Post EwaluacjaProgramu Leader II (1) • Percepcja Programu: jest postrzegany przez lokalnych aktorów jako wysoce przyczyniający się do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich • Najbardziej popularne cechy Programu to: podejście terytorialne, podejście oddolne i partnerstwo Źródło: Z prezentacji J-M. Courades z DG Agriculture - European Commission i Ewaluacji ex-post Programu LEADER II wykonanej w latach 2002-2003 przez międzynarodowy zespół ekspertów

16. Ex Post EwaluacjaProgramu Leader II (2) • Leader II jest inwestycją w kapitał społeczny obszarów wiejskich w kategoriach współpracy • Najlepszym partnerstwem jest to złożone w zrównoważony sposób z trzech sektorów (publicznego, biznesu i NGO) • Podejście wielosektorowe okazało się być najtrudniejszą cechą do wdrożenia • Adoptowanie dobrych przykładów rozwoju lokalnego na terenie całej Unii

17. Definicja Partnerstwa z Deklaracji w Cambridge • Deklaracja ws. Partnerstwa podjęta 25 września 2006 r. w Cambridge przez grono około 130 światowych liderów partnerstwa i społecznej odpowiedzialności biznesu • Definicja partnerstwa: międzysektorowe partnerstwo angażuje dwie i więcej organizacji z sektora publicznego, gospodarczego i społecznego, które nawiązują ze sobą szczególny rodzaj współpracy, wykraczającej poza jednostronne działania i konwencjonalne kontrakty, dzięki czerpaniu z zasobów partnerów w sposób komplementarny oraz rzeczywiste dzielenie się ryzykiem i korzyściami.

18. Partnerstwo w Funduszach Strukturalnych UE (1) Art. 11 „Partnerstwo” Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999: Cele funduszy realizowane są w ramach ścisłej współpracy (zwanej dalej „partnerstwem”) pomiędzy Komisją a każdym państwem członkowskim.

19. Partnerstwo w Funduszach Strukturalnych UE (2) W zależności od potrzeb i zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi i praktyką krajową, każde państwo członkowskie organizuje partnerstwo z władzami i podmiotami, takimi jak: • właściwe władze regionalne, lokalne, miejskie i inne władze publiczne; • partnerzy gospodarczy i społeczni; • inne odpowiednie podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, partnerów zajmujących się zagadnieniami z zakresu środowiska naturalnego, organizacje pozarządowe oraz podmioty odpowiedzialne za wspieranie równości mężczyzn i kobiet.

20. Wartość dodana partnerstwa WARTOŚĆ DODANAPARTNERSTWA = efekty działań w partnerstwie – efekty działań indywidualnych – koszty funkcjonowania partnerstwa (wymierne i niewymierne) + KAPITAŁ SPOŁECZNY

21. Co to jest kapitał społeczny? • Różne teorie • Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania(R. Putnam) • Zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu (P. Bourdieu) • Cechy wspólne: dzięki sieci i powiązaniom są dodatkowe korzyści dla społeczeństwa i jednostki

22. Sieciowanie w Programie Leader+ • Jedno z trzech działań Programu (obok realizacji strategii i projektów współpracy; w Polsce w PPL+ nie było takiego podziału) • Sieci „rządowe” – jednostki wsparcia rządu; • Niezależne sieci LGD w Europie; Europejska sieć LGD – ELARD • Sieci LGD w Polsce: krajowa – FAOW?; regionalne - w woj. kujawsko-pomorskim, dolnośląskim, śląskim, małopolskim (związek stowarzyszeń), podkarpackim, mazowieckim …

23. Co daje bycie w sieci regionalnej wg LGD z dolnośląskiego (1) • przesympatyczne kontakty osobiste • pomoc w utworzeniu nowych LGD poprzez pokazanie dobrych przykładów • udział w warsztatach szkoleniowych • wspólna promocja (Polagra) • wspólne projekty - projekt ekomuzeum, wyjazd na Polagrę, wspólna organizacja wizyt, wspólna marka lokalna (produkt lokalny) • poznanie dobrych przykładów projektów, wyjazdy studyjne do siebie • pozyskanie klientów

24. Co daje bycie w sieci regionalnej wg LGD z dolnośląskiego (2) • wymiana informacji o różnych sprawach w zarządzaniu LGD • wspólne protesty do Ministerstwa i na spotkaniach w Urzędzie Marszałkowskim • negocjowanie cen z wykonawcami Co by się jeszcze przydało: • forum wymiany doświadczeń (np. żeby wspólnie pozyskać inne środki finansowe) • fundusz pożyczkowy dla płynności LGD

25. Czy zawsze praca w grupie jest bardziej efektywna? • „Co dwie głowy to nie jedna” • „Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść” • „Sąd ludu też nie zawsze jest prawdziwy: większość może się mylić równie dobrze jak nieliczni” (John Dryden, XVII w.) • Zależy od rodzaju zadań (podzielne i niepodzielne, maksymalizujące i optymalizujące, addytywne, dysjunktywne, koniunktywne, kompensacyjne) • Zjawiska grupowe zwiększające i zmniejszające produktywność

26. Wybrane zjawiska grupowe • Facylitacja grupowa i próżniactwo grupowe • Polaryzacja grupowa • Myślenie grupowe – znaczenie zachowań lidera (autorytetu) w grupie • Grupy instytucji i organizacji tworzą ludzie (gusta, uprzedzenia, transferencja)

27. Unijne podstawy prawne KSOW (1) • Zgodnie z Art. 68 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005: „Każde Państwo Członkowskie tworzy krajową sieć obszarów wiejskich, która skupia wszystkie organizacje i struktury administracyjne zaangażowane w rozwój obszarów wiejskich.” • Art. 67 w/w Rozporządzenia mówi o utworzeniu Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich „w celu objęcia jedną siecią sieci krajowych, organizacji i struktur administracyjnych działających w dziedzinie rozwoju obszarów wiejskich na poziomie wspólnotowym.”

28. Unijne podstawy prawne KSOW (2) • Zgodnie z Art. 66 ust. 3 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005: „Szczegóły dotyczące utworzenia i działania krajowej sieci obszarów wiejskich są ustalane zgodnie z procedurą, o której mowa w art. 90 ust. 2” • Art. 90 ust. 2 mówi, że „W przypadku odniesienia do niniejszego ustępu mają zastosowanie art. 4 i 7 decyzji 1999/468/WE”

29. Unijne podstawy prawne KSOW (3) • Decyzja Rady 1999/468/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. ustanawia warunki wykonywania uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji • Artykuł 4 w/w Decyzji zatytułowany „Procedura zarządzania” mówi, że „1. Komisję wspomaga komitet zarządzający złożony z przedstawicieli Państw Członkowskich, któremu przewodniczy przedstawiciel Komisji.”

30. Unijne podstawy prawne KSOW (4) • „2. Przedstawiciel Komisji przedstawia Komitetowi propozycję działań, które należy podjąć. Komitet przedstawia swoją opinię o propozycji w czasie wyznaczonym przez przewodniczącego, zależnie od pilności sprawy. W przypadku decyzji, które Rada powinna przyjąć na wniosek Komisji, opinia zostaje podjęta większością określoną w art. 205 ust. 2 i 4 Traktatu. Głosy Państw Członkowskich w komitecie są ważone w sposób określony w tym artykule. Przewodniczący nie głosuje.

31. Unijne podstawy prawne KSOW (5) • „3. Komisja, bez uszczerbku dla art. 8, przyjmuje środki, które są stosowane natychmiast. Jeśli jednak środki te nie są zgodne z opinią komitetu, są one niezwłocznie przekazywane przez Komisję do wiadomości Rady. W takim przypadku Komisja może odroczyć zastosowanie środków, o których podjęła decyzję, na okres określony w każdym akcie podstawowym, ale który w żadnym przypadku nie przekracza trzech miesięcy [zgodnie z Art. 90 ust. 2 Rozporządzenia 1698/2005 – jeden miesiąc] od daty przekazania do wiadomości. • 4. Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może podjąć inną decyzję w okresie przewidzianym w ust. 3.

32. Skład grupy roboczej KSOW • Na podstawie Zarządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr 47 z dnia 20 marca 2009 r. • Łącznie 47 osób, w tym: • 20 osób z rządu oraz instytucji i organizacji zależnych od rządu co stanowi 42,6% składu grupy, • samorząd terytorialny reprezentuje 18 osób tj. 38,3% składu grupy, • niepubliczne podmioty - 9 osób - 19,1% składu grupy (w tym reprezentanci uczelni i jednostek badawczo-rozwojowych, które mogą być instytucjami publicznymi - jeśli te osoby będą z instytucji publicznych – partnerzy niepubliczni będą stanowić w grupie roboczej 14,9% składu grupy)

33. Dla porównania • Zasada udziału przedstawicieli w komitetach monitorujących i sterujących: 1) strony rządowej – 1/3 składu 2) strony samorządowej - 1/3 składu; 3) partnerów społecznych i gospodarczych - 1/3 składu • W ciałach decyzyjnych LGD – partnerzy publiczni nie więcej niż 50% składu

34. Funkcje w grupie roboczej KSOW • Wszystkie funkcje w grupie – przewodniczącego, zastępców i sekretarza – pełnią pracownicy Ministerstwa • Przewodniczący grupy (podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi) ma prawo jej zwoływania, tylko z własnej inicjatywy (może być, że tylko raz w roku) oraz tylko w jego kompetencji jest określenie czy będą powołane oraz jaki będzie skład i zakres zadań grup tematycznych.

35. Na poziomie regionalnym tylko konsultacje … • Zgodnie § 8 Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. ws. KSOW: • 3. Sekretariat regionalny zasięga opinii podmiotów działających w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, z którymi współpracuje się w ramach KSOW, na temat projektu planu działania w zakresie dotyczącym województwa, podając go do publicznej wiadomości na stronie internetowej, o której mowa w § 5 ust. 2, lub na stronie internetowej administrowanej przez urząd marszałkowski, wraz z określeniem terminu zgłaszania opinii. • 4. Po zaopiniowaniu projektu planu działania w zakresie dotyczącym województwa przez podmioty działające w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, z którymi współpracuje się w ramach KSOW, sekretariat regionalny przyjmuje ten projekt i przekazuje go Sekretariatowi Centralnemu, w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok realizacji tego planu.

36. … a jak ma się to do misji KSOW*) • „Misją Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich będzie stworzenie podmiotom zaangażowanym w rozwój obszarów wiejskich przyjaznej platformy współpracy i wymiany doświadczeń.” • „Działania KSOW powinny być oparte na zasadzie dwukierunkowego przepływu informacji oraz zmierzać do przyjmowania rozwiązań korzystnych dla obydwu stron.” • „Zbudowanie międzysektorowego partnerstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju powinno doprowadzić do …” [to następuje wyliczenie] *) Z Planu Działania KSOW

37. „Drabina partycypacji społecznej” Arnstein Kontrola społeczna Delegacja władzy Partnerstwo • Stopnie władzy uspołecznionej Zespoły robocze Konsultacja Informowanie • Stopnie „pozorności” • Stopnie niepartycypacyjne Terapia Manipulacja

38. Partnerstwo wg Davida Wilcox’a • Wspieranie finansowe • Współdziałanie • Współdecydowanie • Konsultowanie • Informowanie Partnerstwo

39. Cele KSOW (1) • Z Planu Działania KSOW: „wsparcie wdrażania i oceny polityki w zakresie rozwoju obszarów wiejskich oraz identyfikację, analizę, rozpowszechnianie oraz wymianę informacji i wiedzy w tym zakresie wśród wszystkich zainteresowanych partnerów na poziomie lokalnym, regionalnym oraz wspólnotowym” • KSOW jest częścią Pomocy Technicznej, ale nie elementy tej pomocy są tu najważniejsze

40. Cele KSOW (2) Tak jak w Programie Leader głównym celem jest budowanie kapitału społecznego, a nie tworzenie miejsc pracy, rozwój turystyki, produktów lokalnych, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, tak w KSOW jest to „sieciowanie” partnerów z różnych sektorów czyli de facto także budowanie kapitału społecznego w wymiarze ponadlokalnym dla kreowania określonej polityki Unii Europejskiej i Państw Członkowskich w zakresie rozwoju obszarów wiejskich

41. Struktura Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich • Na podstawie Decyzji Komisji z 20 lutego 2008 r. w tej sprawie (2008/168/EC) • Nie ma odwołania do art. 90 ust.2 Rozporządzenia 1698/2005 • Komitet Koordynacyjny • Podkomitet ds. osi Leader • Tematyczne grupy robocze (max. do 15 osób, proponowane przez Komitet Koordynacyjny) • Ekspercki komitet oceniający (ewaluacyjny) • Przewodniczący – przedstawiciel Komisji

42. Skład Komitetu Koordynacyjnego • 27 przedstawicieli z odpowiednich instytucji zarządzających (po 1 przedstawicielu z każdego kraju), • 27 przedstawicieli krajowych sieci (po 1 przedstawicielu z każdego kraju), • 12 przedstawicieli organizacji działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na poziomie europejskim, • dwóch przedstawicieli Podkomitetu ds. Leadera • jeden przedstawiciel europejskiej sieci LGD.

43. Skład Podkomitetu ds. osi Leader • 27 przedstawicieli z odpowiednich instytucji zarządzających (po 1 przedstawicielu z każdego kraju), • 27 przedstawicieli krajowych sieci (po 1 przedstawicielu z każdego kraju), • 12 przedstawicieli organizacji działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na poziomie europejskim, • jeden przedstawiciel europejskiej sieci LGD.

44. Proponowany skład wojewódzkiej grupy roboczej KSOW • Przedstawiciel Urzędu Marszałkowskiego ds. PROW (przewodniczący, ale nie głosujący zgodnie z art. 4 Decyzji 1999/468/WE), • Przedstawiciele wojewódzkich instytucji i organizacji działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich (max. 30 osób) • Przedstawiciele wojewódzkiej podgrupy ds. osi Leader

45. Wojewódzka podgrupa ds. osi Leader • Kreowana oddolnie, w szczególnych przypadkach Podgrupa ds. Leader = niezależna regionalna sieć LGD (o różnym stopniu sformalizowania) • Skład: • Wszystkie LGD, ale na zasadzie dobrowolności • Przedstawiciel Urzędu Marszałkowskiego (ds. osi Leader) • Przedstawiciele innych wojewódzkich instytucji i organizacji wspomagających i związanych z działalnością LGD np. ODR, ARiMR, organizacje promujące partnerstwo i rozwój kapitału społecznego

46. Proponowany skład krajowej grupy roboczej KSOW • przedstawiciel Ministerstwa (przewodniczący, ale nie głosujący zgodnie z art. 4 Decyzji 1999/468/WE), • 16 przedstawicieli sekretariatów regionalnych, • 16 przedstawicieli wojewódzkich grup roboczych (ale nie ich przewodniczący), • kilku przedstawicieli krajowych organizacji działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, • Dwaj przedstawiciele LGD (wybierani przez Podgrupę ds. osi Leader, a nie wg procedury MRiRW)

47. Krajowa podgrupa ds. osi Leader • Przedstawiciel Ministerstwa (ds. osi Leader) • 16 przedstawicieli wojewódzkich podgrup ds. osi Leader • Przedstawiciele innych krajowych instytucji i organizacji wspomagających i związanych z działalnością LGD np. FAOW, FAPA, CDR, ARiMR, krajowe organizacje promujące partnerstwo i rozwój kapitału społecznego

48. Dziękuję za uwagę. Krzysztof Kwatera tel. 0 601 97 82 87 e-mail: kwatera@onet.pl www.lmconsulting.com.pl LM Consulting, Krzysztof Kwatera