Od narratologii do narratywizmu

Od narratologii do narratywizmu Kariera narracji we współczesnej humanistyce

Paul Ricoeur, Czas i opowieść (1983 – 1985); O sobie samym jako innym (1990); • Charles Taylor, Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej (1994); • AlasdairMacIntyre,Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności (1981). Postfenomenologiczna filozofia tożsamości

Artur C. Danto, AnaliticalPhilosophy of History(1965); • Hayden White, Metahistory(1973); • Frank R. Ankersmit, NarrativeLogic(1983). Teoria historii

Roy Schafer, The Psychoanalytic Life History(1975); • Donald Spence, Narrative Truth and Historical Truth. Meaning and Interpretation in Psychoanalisys(London 1982); • Jerome Bruner,Acts of meaning (1990) Psychologia i psychoanaliza

Zdzisław Pawłowski, Opowiadanie, Bóg i początek. Teologia narracyjna Rdz 1 – 3, Warszawa 2003; • Henryk Seweryniak, Prorok i błazen. Szkice z teologii narracji, Poznań 2005. Teologia

A także… • teoria sztucznej inteligencji; • teoria biznesu; • teoria gier; • kognitywistyka (vide środowisko toruńskie); • medycyna; • etnografia; • badania genderowe; • prawo • ……..

Niemożliwość interdyscyplinarności 1 Badania narratywistyczne prowadzone są w ramach istniejących dyscyplin (filozofia, psychologia, historiografia itd.), przez co spełniają cele właściwe tym właśnie dyscyplinom. „Niski poziom konsensusu”(zob. K. Abriszewski, Pogranicze, wykluczanie, krzyżowanie, emigrowanie, [w:] id., Wszystko otwarte na nowo. Teoria Aktora-Sieci i filozofia kultury, Toruń 2010, s. 67–68).

Niemożliwość interdyscyplinarności 2 (nieredukowalna różnica?) • Tradycyjna narratologiato opis generowania opowieści fikcyjnych. • Narratywizm to zespół narzędzi służących do opisu dyskursów niefikcjonalnych

Niemożliwość interdyscyplinarności 3 W obliczu niemożliwości (możliwości ograniczona?) dialogu między humanistyką a nie-humanistyką pozostaje interdyscyplinarność krótkiego zasięgu („short-range”) – wewnątrz humanistyki

Niemożliwość interdyscyplinarności 4 Różnica między przedmiotami odniesienia: • Narratologia – transdyscyplinarna teoria opowiadania; • Narratywizm to wewnątrzdyscyplinarna teoria przedmiotów właściwych danej dyscyplinie (filozofia – tożsamość; historiografia – teoria dyskursu historycznego itd.)

Możliwość interdyscyplinarności • „Współczesna teoria narracji nie tylko rozprzestrzeniła się na pozostałe dziedziny wiedzy, ale zarazem odsłoniła nowe wymiary przedmiotu badań” (184), tzn. pokazała, że opowiadanie nie jest tylko opowiadaniem – sposobem wiązania w całość zdarzeń – ale czymś o wiele poważniejszym, a i właściwym dla co najmniej kilku dyscyplin: „Do głosu doszły […], zwłaszcza od początku lat 70., te orientacje, które traktują narrację m. in. jako instrument poznania, ale zarazem postrzegają każdy dyskurs jako uwikłany w narrację i wydobywają opowieściowy, wytwórczy, fikcyjny i zarazem literacki jego wymiar. Narratologia literaturoznawcza zaczęła łączyć różne dyscypliny. Mówiąc inaczej, kategoria narracji, często wraz z literaturoznawczym oprzyrządowaniem, zajęła ostatnio jedno z miejsc zdecydowanie naczelnych w wielu dziedzinach nauk humanistycznych” (185-186)”.

Narracja jako derridiańskisuplement Nie jest zewnętrzną pozytywnością, którą po prostu można przejąć bez szkody dla niej samej i nowego miejsca pobytu. Raczej jest wirusem, który: • zmienia samego siebie w zależności od miejsca pobytu, • zmienia samo nowe miejsce pobytu; • Na zasadzie sprzężenia zwrotnego zmienia stare miejsce pobytu

Przykładowo • Zmiana samej narracji w zależności od miejsca pobytu: • Narracja w dyskursie o literaturze to dialektyka discoursei histoire:sposobu i przedmiotu przedstawiania zdarzeń • Narracja w dyskursie filozoficznym to struktura rozumienia.

Przykładowo 2. Zmiana samego miejsca pobytu: • Trudno w sposób akceptowalny uprawiać pozytywistyczną teorię historii po Whicie • Trudno uprawiać filozofię tożsamości bez uwzględnienia jej czasowego wymiaru, który na dobre wprowadza do niej narratywizm

Przykładowo 3. Zmiana miejsca, z którego rozpoczęła się wędrówka: sprzężenie zwrotne między literaturoznawstwem a nie-literaturoznawstwem

Narracja – przyczyny popularności • Zbieżność z antyscjentystycznym sceptycyzmem poznawczym (zob. A. Szahaj, Postmodernizm a scjentyzm, [w:] tenże, Zniewalająca moc kultury. Artykuły i szkice z filozofii kultury, poznania i polityki, Toruń 2004); • Zbieżność z pokartezjańską filozofią podmiotu, akcentującą czasowość i „konstruowalność” egzystencji; • Zbieżność z socjologią tożsamości nowoczesnej, akcentującą refleksyjność podmiotu (zob. A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość, Warszawa 2006).

Narracja w humanistyce – wspólny rdzeń 1 Narracja jako: • skonstruowana • struktura • rozumienia

Narracja w humanistyce – wspólny rdzeń 2 • Narracja zawsze jest budowaniem tożsamości: • poprzez scalanie własnego doświadczenia świata, • z kolei scalanie to odbywa się na drodze ustalania koherentnego przebiegu czasowego na bazie jakiegoś modelu fabularnego, • który to model jest efektem negocjacji podmiotu z innymi .

Narracja w humanistyce – słabe strony Podwójne uproszczenie: podmiotu i opowiadania.

Narracja w humanistyce – słabe strony Uproszczenia w filozofii podmiotu i poznania Uproszczenia w koncepcji opowiadania arystotelizm: Opowiadanie to logiczna, teleologiczna struktura, składająca się z początku, środka i zakończenia Całościowość, koherencja wewnętrzna po poststrukturalizmie? • Nowsze badania nad naturą umysłu i jego pracy poznawczej pokazują, że narracja to jedynie komunikacyjny sposób uporządkowania materiału poznawczego, faktycznie zdobywanego w inny sposób

Narracja w humanistyce – mocne strony W filozofii podmiotu i poznania W teorii opowiadania Uwzględnienie samego aktu wypowiadania, pomijanego przez tradycyjną narratologię • Uznanie czasowości tożsamości i poznania

Od narratologii do narratywizmu