VAAZA HAZIRLIK VE VAAZ HAZIRLAMA

1. VAAZA HAZIRLIK VE VAAZ HAZIRLAMA Prof. Dr. İsmail L. ÇAKAN

2. Plan Besmele, Hamdele, Salvele I.Vaaz ve Vâizlik II.Vaaz hazırlama III.Genel Bir Vaaz Planı IV.Vaaz Hazırlamada Yararlanılacak Kaynaklar

3. Giriş Muhterem meslektaşlarım, Sizlerle birlikte olmanın, yürütmekte olduğunuz hizmet ile ilgili sizlerle fikir alış-verişinde bulunmanın tatlı heyecanını yaşamaktayım. Bana ayrılan süreyi dikkate alarak –müsaadenizle- doğrudan konuya girmek istiyorum. Söze Mehmet Akif merhumun bir tespiti ile başlayacağım.

4. Bir tespit • Merhum Âkif, 1910 yılında yazdığı Hasbihal başlıklı yazısında • “Câmiler efkâr-ı milleti tenvir için ne müsâit yerlerdir” tespitini yapar. Ancak, • “Mânidâr bir hutbe irâd edecek hatip” • “Ağzı düzgün hâfızlar” ve • “Milletin mâzisini, hâlini bilen ve cemaati istikbâle hazırlayan vâizler” arar.

5. Şartlar ve ihtiyaç Bu tespitten tam bir asır sonra bugün, kültürlerarası mücadelenin küresel boyutlara ulaştığı gerçeği, ve gelişen elektronik ve teknolojik propaganda şartları dikkate alınınca, câmi hizmetlerinden ve özellikle vaazlardan yararlanma ihtiyacınınne ölçüde artmış (ve de zorlaşmış) olduğu anlaşılacaktır. Şimdi artık konuya girebiliriz.

6. I. Vaaz,Vâizlik ve Vâiz • Vaaz, ma'bed içi dînî hitâbetin hutbeden sonraki ikinci çeşididir. Câmilerde veya toplu ibâdet edilen yerlerde yetkili din adamları tarafından ibâdet öncesi veya sonrasında yapılan dînî konuşmalara vaaz diyoruz. Bu vasfıyla vaaz, hitâbet tekniği içinde cemaate İslam hakkında bilgi ve öğüt vermektir.

7. Vâizlik • Vâizlik, câmilerde ve topluca ibâdet edilen yerlerde cemaati dinî konularda ibâdet öncesinde veya sonrasında haftanın belli günlerinde kürsüden aydınlatma görevidir.

8. Vâiz a. Vâiz, mürşid-i umûmidir. Bu sebeple şeyhu’l- evrad değil, şeyhu’l-irşad olmalıdır. b. Muhakkik ve mudakkik olmalıdır ki sathilikten, etkisizlikten uzak kalabilsin ve dinin esasları arasındaki ahengi koruyup yansıtabilsin. Çünkü vâiz, toplumun, İslâm’ı kavrayışından ve yaşayışından sorumluluk üstenmiş kişidir.

9. II.Vaaz • Vaaz, Kur'ân-ı Kerîm'de m e v ' i z a olarak geçmektedir. • Mev'iza aynı zamanda Kur'ân-ı Kerîm'in bir sıfatıdır. Şöyle buyurulur: • هَذَا بَيَانٌ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ " Bu Kur'an, insanlara bir açıklama, Allah'tan korkanlara bir yol gösterme ve öğüttür."[1] [1]. Âl-i İmrân sûresi(3), 138

10. Vaaz ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ "İnsanları rabbinin yoluna hikmet ve mev'iza -i hasene (güzel öğüt) ile davet et.."[1] âyeti de vaazın temel vasfının ne olması gerektiğini bildirmektedir: “Mev'iza-i hasene”... [1]. Nahl sûresi(16), 125

11. Vaaz Allah, Kur'an-ı Kerim vasıtasıyla vaaz ediyor, öğüt veriyor. يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ Dolayısıyla vaaz, sünnetullah'tır. Sonra da Peygamber Efendimiz beşîr ve nezîr olarak sünnet-i seniyyesiyle evrensel planda öğütler vermiş, rehberlik etmiştir. Ulema ve görevliler vaaz hizmetini asırlar boyu sürdüre gelmişlerdir.

12. Vaazın Konusu Vaaz, halkı din konusunda, daha doğru bir ifade ile din yönündenaydınlatmaktır. Bu sebeple vaazın değişmeyen konusu İslâm'dır.

13. Vaazda Amaç Vaazda amaç;hakikatin beyânı ve ahlâk-ı fâzılanın iktisâbıdır. Bu amaca ulaşabilmek için bilinçli olarak baş vurulacak düzenli, makul ve en kısa yolu günümüz şartlarında yakalayabilmek, gerçekten büyük bir dikkat ve birikim istemektedir.

14. Usûle uygunluk Vaazın “mev’iza-i hasene” niteliğini kazanması; konunun tespiti, hazırlanışı, ve sunuşu aşamalarında usûle uygun davranmakla yakından ilgilidir. Zira Usülsüzlük vusülsüzlüğe sebeptir.

15. Vaaz Hazırlamada İki Yöntem Genellikle konuların işlenmesinde iki yöntem takip edilir: a. Konu âyet ve hadislerle genel anlamda ortaya konulduktan sonra giderek detaylara inilir. Buna icmal'den sonra tafsil, analiz veya tahlil denir. b. Önce konunun bir bölümü ele alınıp bu parçadan hareketle neticede genel hükme ve çerçeveye işâret edilir. Buna da tafsil'den sonra icmal, sentez veya terkîb denir.

16. Hazırlık aşamasının merkezi Vaazın hazırlanmasında bu iki usûlden hangisi benimsenirse benimsensin, hazırlık safhasının merkezini, seçilmiş olankonuya aitâyet ve hadislerin dikkatli bir araştırma ile mümkün olduğu kadar bütünüyle tespit ve değerlendirilmesi teşkil eder

17. Vaaz hazırlarken a. Bir şeyler bildiğini zannedenlerin, daha çok şeyler öğrenmek ihtiyacında olduklarını anlayacakları b. Bazı şeyleri bilmediklerini kabul edenlerin de muhtaç oldukları bilgileri bulabilecekleri bir kapsam ve doyuruculuk esas alınmalıdır.

18. III. Vaaz Planı Genel anlamda bir vaaz planı şöyle düşünülebilir: 1. Konunun gereği 2. Konunun dinî dayanakları 3. Konunun ağırlıklı şekilde işlenecek yönü 4. Konu etrafında belirtilmiş farklı görüş ve anlayışların değerlendirilmesi. 5. Muhtemel sorulara cevaplar. 6. Cemaatın konu hakkında sahip olması gereken asgarî düşünce, anlayış ve uygulama 7.Konunun önemli noktalarından oluşan bir özet ve bir-iki cümlelik dua

19. IV. Vaaz Hazırlamada Yararlanılacak Kaynaklar • Vaaza hazırlık safhasında yararlanılacak kaynaklar şöylece gruplandırılabilir: I. Kur’an, meal ve tefsir kitapları, II. Hadis kaynakları ve şerhleri III.Fıkıh, kelam, tasavvuf, Ahlak kaynakları; IV. Tarih,Siyer ve Menakıp Kitapları V. Genel Kültür Kitapları (şiir, fıkra, ata sözleri ) VI. Ansiklopediler ve bilimsel araştırmalar VII. Bu kaynaklarla ilgili CD’ler ve Siteler VIII.Yayımlanmış Hutbe ve vaaz kitapları

20. Kur’an, Meal ve Tefsirler Yukarıda gruplandırdığımz kaynakları şimdi sırasıyla müzâkere edelim. I. Kur’an-ı Kerîm, Meal ve Tefsir Kaynakları: A. Kur’an Mu’cemi ve âyetlerin tespiti 1. Kur’an mu’cemi’nden (el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’ânı’l-kerîm) konu ile ilgili ayetlerin tespit ve seçimi 2.Seçilen âyetlerin okunaklı bir yazı ile harekeli olarak, sûre adı, sıra numarası ve âyet numarası ile birlikte yazımı

21. Kur’an, Meal ve Tefsir Kaynakları B. Seçilen âyetlerin meallendirilmesi 1. Âyetleri önce kendimiz meâllendirip yazmalıyız. 2. Elimizde mevcut uzmanlarınca (tefsirciler) tarafından hazırlanmış meallerle karşılaştırıp nihâî meali kaydetmeliyiz. C. Bir-iki rivayet ve dirayet tefsirinden âyetlerin yorumu okunup notlar alınmalı

22. Hadis Kitapları ve Şerhleri Peygamberimiz'in öneri, tesbit, teşvik, uyarı ve tehdidlerini bizlere ulaştıran metinler, çoğunlukla Hadîs kitaplarımızdadır. Bu sebeple

23. Hadis Kitapları ve Şerhleri Vaaz ve irşadın Sünnet verilerinden uzak kalması mümkün değildir. Çünkü onun "tebliğ ve irşat" olmasının ana şartı budur. Ancak hadis kaynaklarının usûlüne uygun yani doğru ve sağlıklı olarak kullanılması her şeyden önceliklidir.

24. Hadis Kitapları ve Şerhleri Hadîsten delil getirilirken güvenilir kaynaklara baş vurmak; dâveti zayıf ve uydurma sözlerden arındırmak gerekir. Bazı sözlerin Hadîs diye meşhur olması, dillerde dolaşması hatta bazı kitaplara geçmiş olması asla vâiz ve dâvetçiyi aldatmamalıdır.

25. Bir zaafımız • Hatip ve vâizlerin genellikle, güvenilir bir senedi olup olmadığına bakmaksızın, halka câzip geleceğini düşündükleri sözleri kullanma eğiliminde oldukları bilinmektedir. İtiraf etmek gerekir ki bu tür bir eğilim, bu mesleğin en büyük zaafı ve zararı çok yaygın olan yönüdür.

26. Büyük sorumluluk • Halkımızın ifadesiyle "ipe sapa gelmez", cinsten garip sözleri, hiç bir sıhhat kaygısı taşımadan bol bol kullanmak, vâizleri halk nezdinde meşhur etse de Hak nezdinde büyük sorumluluk içinde bırakacağı açıktır. Çünkü bu, kendi görevlileri eliyle dinin, dînî bilincin ve dînî yaşayışın yozlaştırılması demektir

27. Sahih-hasen hadislerle yetinmek Vaaz ve irşat hizmetlerine yetecek kadar sahih-hasen hadis vardır. Zayıf hadislerin kullanılmasında son derece dikkatli olmak gerekir.

28. Sahih-hasen hadislerle yetinmek Sahih Hadîsler bile belli bir seçime tâbi tutularak kullanılacaktır. Bu aslâ bir sansür uygulaması değil, vaaz ve irşat mesleğinin hizmet önceliklerine sahip çıkılması demektir.

29. Vaaz Hazırlamada kullanılmış ve kullanılabilir Hadis kaynakları A. TEYSÎRÜ'L-VÜSÛL B. et-TERĞÎB VE'T-TERHÎB C. RİYÂZÜ'S-SÂLİHÎN D. MİŞKÂTÜ'L-MESÂBÎH E. et-TÂCÜ'L-CÂMİ'

30. Özellikleri Teysîru'l-vusul,ve Mişkât, konuları alfabetik olarak ihtivâ ettikleri için, et-Tac ilk iki kısmı fıkıh kitapları tertibi içinde olduğundan; et-Tergîb ve't-terhibişlediği her konunun önce teşvik sonra korkutma yönlerine dair hadîsler içerdiği için; Riyâzu's-sâlihin de konuları âyetler ve hadîslerle işlediği içinhitâbet ve irşat hizmetlerinde büyük kolaylıklar sağlayan özelliklere sahiptir.

31. El Altında bulunması gerekli iki kitap Hadis Diye Dillerde Dolaşan Ve Hadis Diye Uydurulmuş Sözlerle İlgili Kitaplar: A. KEŞFÜ'L-HAFÂ B. el-MEVZÛÂTÜ'L-KÜBRÂ

32. Son söz: Üç Kitaplık Bir Anı İmam-Hatip'te öğrenci olduğum yıllarda bir hocam, "Elmalı'nın tefsiri, A.Naim ve Kâmil Miras'ın Tecrid Terceme ve şerhi bir de Âkif'in Safahat'ı benim kütüphanem olarak yeter" demişti. O zaman hayretle karşıladığım bu söz, pek az şeye razı olmak gibi gözükmüştü bana. Ancak günümüzde bu üç eseri okuyup anlayan kimsenin yeterli din kültürü ve coşkusu kazanmış ve dinlenebilir vaazlar hazırlayıp sunabileceği kanaatine ben de sahip bulunmaktayım.

33. Selam Sabırla dinlediğiniz için teşekkür eder, üstün başarılar dilerim. Ve’s-selâmü aleyküm