W illem F rederik H ermans

Willem Frederik Hermans

W F H • Het sadistisch universum • Polemiek en censuur • De donkere kamer van Damokles

W F H • Het sadistisch universum

Inleiding • W.F. Hermans / Willem Frederik Hermans (1921 – 1995) • Prozaïst en essayist • Tevens wetenschapper • Polemist (o.a. kritische houding t.o.v. Nederland)

Hetsadistische universum Wereldbeeld van WFH: • Werkelijkheid = chaos • Waarheid bestaat niet • Idealen, geloof, etc.: illusies (ontmaskering, ontluistering) • Onkenbaarheid van de werkelijkheid • Onkenbaarheid van de andere • Iedereen schept zijn eigen werkelijkheid

Hetsadistische universum “Ik keek hem aan zoals je meestal naar andere kijkt: zonder werkelijk iets van ze af te weten, door gebrek aan bewijs gedwongen aan te nemen dat zij wel ongeveer hetzelfde zijn als je zelf bent.” (WFH, Het behouden huis)

Verwantschapexistentialisme? • Sartre, o.a. La Nausée (1938) – walging • “L'enfer, c'est les autres.” ("De hel, dat zijn de anderen") (Sartre, Huis-clos) • "Jamais nous n'avons été aussi libres que sous l'occupation allemande." ("Nooit zijn we vrijer geweest dan onder de Duitse bezetting") (Sartre, Situations, III) • Albert Camus, o.a. Le Mythe de Sisyphe (1942) – de absurditeit van het bestaan • Maar de ehtische grondslag ontbreekt bij WFH • Geen noties als vrijheid en verantwoordelijkheid

AnderekenmerkenprozaWFH • Werkelijkheid chaotisch maar roman een constructie waar alles samenhangt met alles • Hoofdpersonage: vaak anti-held, op zoek naar onvindbare waarheid • Stijl: heldere taal, vrij veel details, ´filmisch´

W F H 2. Polemiek en censuur

Context: verzuiling • Na WOII: vooroorlogse situatie verzuiling blijft bestaan in NL • Bijv.: protestants-christelijke, rooms-katholieke en socialistische zuil • Pas in de (late) jaren zestig komt er verandering • WFH kritisch versus geloof, idealen,..

WFH en IDIL • Rooms-Katholieke Informatiedienst Inzake Lectuur (1937 – 1970) • Verbood Conserve (1947) en de De tranen der acacia’s (1949)

Proces Ik heb altijd gelijk “De katholieken! Dat is het meest schunnige, belazerde, onderkruiperige, besodemieterde deel van ons volk! Maar die naaien er op los! Die planten zich voort! Als konijnen, ratten, vlooien, luizen! Die emigreren niet! Die blijven wel zitten in Brabant en Limburg met puisten op hun wangen en rotte kiezen van het ouwels vreten!” (Ik heb altijd gelijk (1951))

Proces Ik heb altijd gelijk • Voorpublicatie eerste hoofdstuk in Podium in 1951 • Proces in 1952 • Vervolging wegens belediging van katholieken • Hermans wint

Ik heb altijd gelijk “Daar liggen ze, de protestanten, de katholieken, de gereformeerden en de luthersen! De socialisten en de liberalen. Allemaal hebben ze jullie gestuurd! Daar liggen ze zich wat te verbeelden, daar zijn ze bezig met kinderen maken! Of er nog niet genoeg zijn! Het hoogste kinderaantal van de wereld! Dat hebben zij! Het laagste sterftecijfer! In tien jaar gegroeid van acht op tien miljoen, dat zijn wij! De hoogste bevolkingsdichtheid van Europa, die kun je bij ons vinden! Maar geen huizen! Verrekken kan je in de kou!” (Ik heb altijd gelijk)

Ik heb altijd gelijk “Idealen zijn de kleuren van een blinde en de oorsuizingen van een stokdove” (Ik heb altijd gelijk)

W F H 3. De donkere kamer van Damokles

De donkere kamer van Damokles (1958) • Kenmerken van thriller • Anti-held Osewoudt (minderwaardigheidscomplex) • Schuld en onschuld, realiteit en fantasie: geen duidelijke grenzen • Bestaat Dorbeck, de dubbelganger van Osewoudt, of niet? • Is Osewoudt verzetsheld of collaborateur? • Vertelperspectief: personaal • Stijl: helder, veel directe rede

Receptie • Bewondering en afwijzing op morele gronden door sommige critici • Klassieker • Internationaal: zie bijv. recensie Milan Kundera

De film • Als twee druppels water (1963), Fons Rademakers • Aanvankelijk samenwerking met WFH • Fragment 00:05:32 – 00:10:34 • Fragment: 00:14:30 – 00:18:48

W illem F rederik H ermans