Snorra-Edda Kaflar 1-6 (Kaflar 1-2 í útgáfu G.S.)

1. Snorra-EddaKaflar 1-6(Kaflar 1-2 í útgáfu G.S.) Framhaldsskólinn á Húsavík Ísl 212 Herdís Þ. Sigurðardóttir

2. Um kenningar og heiti í skáldskap • Kenningar og heiti • Í Eddu sinni kennir Snorri Sturluson skáldum hvernig hægt er að nota orðin í skáldskap. • Ýmist er hægt að kalla hlutina sínum réttu nöfnum eða umorða þá á skáldlegan hátt. • Í Skáldskaparmálum útskýrir Snorri þær gerðir myndmáls sem við köllum kenningar og heiti.

3. Um kenningar og heiti í skáldskap • Kenningar og heiti, frh. • Heiti (fornafn) • Þegar einstakt orð er notað í skáldskap í staðinn fyrir algengasta orð sömu merkingar. • Stundum er um að ræða annað orð úr mæltu máli sem hefur þá sérhæfðari eða nákvæmari merkingu en algengasta orðið, s.s. þegar kona er kölluð brúður. • Einnig getur verið um að ræða gamalt eða sjaldgæft orð sem er nánast eingöngu notað í skáldskap, s.s. þegar hestur er kallaður jór. • Kenning • Umritun á venjulegum orðum. • Einfaldasta kenning er í tveimur liðum; stofnlið og kennilið. Þá er það sem ort er um kennt við eitthvað sem einkennir það, s.s. þegar Þór er kallaður jarðar bur. Í þeirri kenningu er bur stofnliðurinn en Jarðar kenniliðurinn. • Stundum eru kenningar smíðaðar út frá ákveðnum sögum og þá er nauðsynlegt að þekkja söguna til að skilja kenninguna. Þannig er þekking á sögu Snorra Eddu um sköpun jarðarinnar nauðsynleg til að skilja að með Ymis haus sé átt við himin og að með Ymis holdi sé átt við jörð. • Kenningar og heiti í daglegu tali: teiti, hnakki, bókaormur, lestrarhestur, barfluga...

4. Um Skáldskaparmál • Athugið ólíka kaflaskiptingu Skáldskaparmála í útgáfu Heimis Pálssonar og Gunnars Skarphéðinssonar: Útgáfa Gunnars Útgáfa Heimis 1 I-III (1-3) 2 IV-VI (4-6) 3 XXIV-XXV (24-25) 4 XXVI (26) 5 XLIII (43) 6 XLVI-LI (46-51) 7 LII (52)

5. Skáldskaparmál • Kafli 1: Ægir/Hlér • Sagt er frá fjölkunnugum manni sem nefnist Ægir eða Hlér og býr í Hlésey. • Hann fer til Ásgarðs. • Goðin búast við honum og gera honum sjónhverfingar. • Um kvöldið er honum boðið til veislu í höllinni í Ásgarði. • Óðinn lætur bera inn sverð. • Af þeim stafar svo mikil birta að það þarf ekki annað ljós.

6. Skáldskaparmál • Kafli 1: Ægir/Hlér • Þá ganga tólf æsir að hásæti sínu: • Þór, Njörður, Freyr, Týr, Heimdallur, Bragi, Víðar, Váli, Ullur, Hænir, Forseti og Loki. • Einnig koma þar ásynjur: • Frigg, Freyja, Gefjun, Iðunn, Gerður, Sigyn, Fulla og Nanna. • Ægi þykir mikið til veislunnar koma enda er hún vegleg. • Áfengur mjöður er ekki sparaður. • Næst Ægi situr Bragi. • Hann segir Ægi mörg tíðindi af ásum.

7. Skáldskaparmál • Kafli 2: Þjassi og Iðunn • Bragi segir Ægi frá því að þrír æsir fara í ferðalag, þ.e. Óðinn, Loki og Hænir. • Þeir fara um fjöll og eyðimerkur og verða brátt matarlausir. • Þeir veiða sér uxa og hyggjast sjóða hann sér til matar. • Illa gengur að sjóða uxann. • Þeir sjá örn í tré fyrir ofan sig og hann segist eiga sök á málinu. • Hann býðst til að aflétta álögum sínum ef æsir gefi sér fylli sína af uxanum. • Æsir játa því. • Þeim þykir örnin hins vegar éta heldur mikið.

8. Skáldskaparmál • Kafli 2: Þjassi og Iðunn, frh. • Loki reiðist og lemur örninn með stöng. • Örnin flýgur upp en stöngin situr föst í baki hans. • Hendur Loka eru bundnar við stöngina og hann hefst á loft. • Örninn segist sleppa Loka gegn því að Loki komi Iðunni til hans með epli sín. • Loki lofar því og er látinn laus. • Loki lokkar Iðunni svo út fyrir Ásgarð í skóg nokkurn. • Hann segist hafa fundið merkileg epli og biður hana að taka sín epli með til samanburðar. • Jötunninn Þjassi kemur þá í arnarham og flýgur burt með Iðunni.

9. Skáldskaparmál • Kafli 3: Þjassi og Iðunn, frh. • Þegar Iðunn er horfin taka æsir að eldast. • Loki er píndur til sagna og honum skipað að bjarga málum. • Hann biður Freyju að lána sér valslíki og flýgur í því til Jötunheima. • Þjassi jötunn er úti á sjó við veiðar. • Loki bregður Iðunni í líki hnetu og flýgur með hana í klónum áleiðis til Ásgarðs. • Þjassi kemst að því að Iðunn er horfinn og veitir Loka eftirför í arnarham. • Hann dregur mjög á Loka enda er örninn öflugri fugl en valurinn. • Loki nær að láta hnetuna falla niður við borgarvegg Ásgarðs. • Æsir kveikja bál og Þjassi flýgur beint í það.

10. Skáldskaparmál • Kafli 3: Þjassi og Iðunn, frh. • Skaði, dóttir Þjassa, verður mjög reið yfir láti föður síns. • Hún heldur til Ásgarðs til föðurhefnda. • Æsir bjóða henni sætt og segja að hún megi kjósa sér eiginmann úr þeirra hópi. • Hún fær hins vegar bara að sjá fætur ásanna og þarf að velja eftir þeim. • Skaði líst vel á fætur Njarðar en heldur að þeir tilheyri Baldri. • Skaði setur það sem skilyrði fyrir sáttagjörðinni að æsir geti fengið hana til að hlæja. • Loki bindur geitarskegg um kynfæri sín og lætur eins og trúður. • Skaði hlær og sættin er fullkomnuð. • Óðinn kastar augum Þjassa upp á himininn og gerir úr þeim tvær stjörnur.

11. Skáldskaparmál • Kafli 4: Munntal jötna • Ægir spyr út í ætt Þjassa jötuns. • Bragi segir að faðir Þjassa hafi heitið Ölvaldi og átt mikið gull. • Þegar hann dó skiptu synir hans, Þjassi, Iði og Gangur, gullinu á milli sín. • Hver hinna þriggja sona fékk munnfylli af gulli. • Þess vegna er gull kallað munntal jötna (kenning í skáldskap).

12. Skáldskaparmál • Kafli 5: Skáldskaparmjöðurinn • Upphaf skálskaparins megi rekja til ósættis á milli ása og vana. • Þegar þeir sættust spýttu þeir hráka sínum í ker og af hrákanum var skapaður maður að nafni Kvasir. • Hann var ákaflega vitur og ráðagóður og ferðaðist víða um heim að miðla mönnum af visku sinni. • Eitt sinn kom Kvasir til tveggja dverga að nafni Fjalar og Galar. • Þeir drápu Kvasi og létu blóð hans renna í einn ketil og tvö ker. • Nefndist ketillinn Óðrerir en kerin Són og Boðn. • Svo blönduðu þeir hunangi saman við blóðið svo úr varð mjöður. • Hver sá sem drekkur af miðinum verður skáld eða fræðimaður. • Dvergarnir sögðu hins vegar að Kvasir hefði kafnað í mannviti.

13. Skáldskaparmál • Kafli 5: Skáldskaparmjöðurinn, frh. • Dvergarnir drápu svo Gilling og konu hans. • Suttungur, sonur Gillings, kunni þessu illa og hótaði að drepa dvergana með því að skilja þá eftir á flæðiskeri. • Dvergarnir buðu honum skáldskaparmjöðinn til sátta. • Suttungur þáði það og fór með mjöðinn heim til sín í Hnitbjörg. • Þar fól hann Gunnlöðu dóttur sinni að gæta mjaðarins. • Af þessu er skáldskapur Kvasis kallaður: • Kvasis blóð • dverga drekka • fylli/lögur Óðreris • fylli/lögur Boðnar • fylli/lögur Sónar • farkostur dverga (því dvergarnir björguðu sér úr skerinu með honum) • Suttungalögur • Hnitbjargalögur

14. Skáldskaparmál • Kafli 6: Skáldskaparmjöðurinn • Ægir spyr hvernig æsir hafi komist yfir skáldskaparmjöðinn. • Bragi segir að eitt sinn hafi Óðinn farið að heiman og hitt fyrir níu þræla jötunsins Bauga, sem var bróðir Suttungs. • Óðinn kom þrælunum til að berjast og fór svo að þeir drápu hver annan. • Óðinn fór til Bauga undir dulnefninu Bölverkur og bauð honum að vinna fyrir hann á við níu menn. • Að launum vildi hann að Baugi fengi Suttung til að gefa sér af skáldskaparmiðinum.

15. Skáldskaparmál • Kafli 6: Skáldskaparmjöðurinn, frh. • Baugi gekk að þessum samningi og um sumarið vann Óðinn á við níu menn. • Þegar vetraði vildi hann fá kaup sitt greitt en Suttungur neitaði að gefa honum af miðinum. • Óðinn bað þá Bauga að ná í öflugan bor og bora í gegnum bjargið þar sem skáldskaparmjöðurinn var geymdur. • Svo brá Óðinn sér í líki orms og smaug í gegnum gatið. • Baugi sá að hann hafði verið svikinn og reyndi að stinga Óðinn með bornum en hæfði hann ekki.

16. Skáldskaparmál • Kafli 6: Skáldskaparmjöðurinn, frh. • Þegar inn kom ginnti Óðinn Gunnlöðu til að gefa sér þrjá dropa af skáldskaparmiðinum. • Í þessum þremur sopum náði hann að klára úr öllum ílátunum, Óðreri, Són og Boðn. • Síðan brá hann sér í líki arnar og flaug áleiðis heim. • Suttungur brá sér einnig í arnarlíki til að freista þess að stöðva Óðin. • Þegar Óðinn var kominn fast að Ásgarði biðu goðin þar með ker sem hann spýtti miðinum í. • Þá var Suttungur kominn fast að Óðni. • Óðinn gat svo ekki að því gert að senda smávegis af miðinum aftur úr sér og hæfði sú sending Suttung. • Það hefur síðan verið kallað skáldfíflahlutur.

17. Skáldskaparmál • Kafli 6: Skáldskaparmjöðurinn, frh. • Skáldskaparmjöðinn gaf Óðinn goðunum og síðan hefur hann verið kallaður: • fengur Óðins • drykkur Óðins • gjöf Óðins • drykkur ásanna