Ścieżki poznawcze

1. Uwagi dotyczące badań przy użyciu kwestionariusza ankiety lub wywiadu w kontekście oceny propozycji zgłaszanych przez wykonawców badań w ramach ZORP

2. Ścieżki poznawcze

3. Uteoretycznienie w kontekście zlecenia wykonania badań • Pozwala na uniknięcie ‘przyczynkarskiego’ charakteru badań – wpisują się w istniejące nurty badań /ewentualna możliwość porównań itp./ • 2. Jest wskaźnikiem znajomości problematyki badań – uteoretycznienie /znajomość teorii rozumianych jako uporządkowane zbiory poddanych szeregowi testów twierdzeń dotyczących interesującej nas dziedziny oraz umiejętność jej zastosowania/ - ‘uteoretycznienie’ /znajomość wcześniej przeprowadzonych badań, publikacji dot. problematyki – nie mamy tutaj do czynienia z teorią w pełnym słowa znaczeniu/

4. Funkcje poznawcze kwestionariusza ankiety lub wywiadu • Odpowiedzi na pytania powinny dostarczać informacji niezbędnych do oceny sformułowanych hipotez. • Każde pytanie musi być związane z problematyką badania. • 3. Wykonawca powinien wskazać i uzasadnić ścieżkę / przejścia od problemu badawczego do pytania badawczego.

5. Język kwestionariusza • Wykonawca powinien uwzględnić profil społeczny respondenta – należy dopasować język w którym zadawane są pytania, czy też formułowane polecenia kwestionariuszowe, do języka respondenta. • Język kwestionariusza powinien być zbliżony do języka badanego. • np. badania gimnazjalistów, bezrobotnych i przedsiębiorców /małe p., średnie p., wielkie p./ • Problem: czy można wskazać takie okoliczności, w których zasadnym /ze względu na cele poznawcze/ byłoby zwracanie się do uczniów ostatniej klasy gimnazjum ‘Pan/i’ ?

6. Czas trwania wywiadu • Jeżeli czas trwania indywidualnego wywiadu przekracza 30 minut przyjmuje się wystąpienie syndromu zmęczenia respondenta z wszelkimi tego konsekwencjami. • 2. Czy wszystkie pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety mają merytoryczne uzasadnienie ? • np. jeżeli pytamy respondentów o zawód ojca oraz zawód matki, a w zbiorze hipotez lub problemów badawczych nie zostaje wskazany obszar dla którego odpowiedzi /np. preferencje, plany lub oczekiwania dot. przyszłej pracy w kontekście zawodu wykonywanego przez rodziców/ na wymienione pytania mają stanowić wskaźnik, można te pytania uznać za zbędne lub zaproponowany zbiór problemów badawczych za niewyczerpujący

7. Układ odniesienia respondenta • Układ odniesienia respondenta można rozumieć jako ‘system kategorii w jakich dane sprawy postrzega dana osoba’ – w tym sposoby rozumienia pojęć, sposoby klasyfikowania, schematy interpretacyjne itd. • np. czy wieloryb to ryba czy ssak ? – struktury esencjalne /L. Nowak – V. Quine/ • Jeżeli chcemy narzucić respondentowi pewien układ odniesienia, musimy zadbać o to w pytaniu – służą temu np. pytania zamknięte lub odpowiednio jasno i wyraźnie sformułowane. • Przykład: • Czy jest Pan/i za przeprowadzeniem reform społeczno – gospodarczych w naszym kraju ? • Czy jest Pan/i za przeprowadzeniem reform społeczno-gospodarczych w naszym kraju zawartych w programie X ? • Czy jest Pan/i za przeprowadzeniem reform społeczno-gospodarczych w naszym kraju polegających na… ?

8. Przykład: • „czy w ostatnim miesiącu pracował/a Pan/i zarobkowo lub dla zysku?” • Problem: • a. jeżeli x pracował przez czternaście dni na budowie domu szwagra i otrzymał za to pieniądze, to czy zostanie to zinterpretowane jako praca dla zysku lub zarobkowa ? • b. Czego dotyczy pytanie ? • – czy pyta mnie o moje intencje ? /‘nie pracowałem dla zysku, to przecież rodzina’ • - czy o to czy otrzymałem pieniądze za wykonaną pracę ?

9. Problem stopnia poinformowania respondenta • Czy pytanie zostanie zrozumiane ? • - problem zadawania pytań dotyczących wprost wyjaśnianego lub opisywanego zjawiska: czy potrafi Pan/i wskazać przyczyny pogłębiającego się stanu anomii społecznej w Pana/i rodzinie ? /najprawdopodobniej wcześniej czy później pojawiłyby się odpowiedzi dotyczące niewłaściwej diety/ • 2. Czy respondent będzie w stanie udzielić interesujących nas informacji ? – błędne założenie kompetencji • np. badania przedsiębiorstw dotyczące planów związanych ze szkoleniami pracowników lub barierami związanymi z ich zatrudnianiem  czy wykonawca proponuje jako respondenta osobę, która pełni w przedsiębiorstwie rolę związaną z ZZL ? /czy zwrócono na to uwagę ?/

10. Czy badamy opinie o ‘x’, czy wiedzę o ‘x’ itp.? • Przykład 1 • - ’Jak Pan/i ocenia sytuację kameruńskiego przemysłu stoczniowego ?’ • możliwy scenariusz: skoro pytają o kameruński przemysł stoczniowy, to znaczy, że taki tam jest / no ale skoro Kamerun leży w Afryce, to panuje tam bieda, a skoro bieda w ogóle, to i w przemyśle stoczniowym bieda / a skoro bieda, to kiepsko – czyli oceniam sytuację jako ‘złą’ lub ‘bardzo złą’  wypełnianie luki informacyjnej • Przykład 2 • Pytanie kierowane do bezrobotnych: ‘Jak Pan/i ocenia kondycję finansową firm Pomorza Zachodniego ?’ • Czy zadanie tego pytania można metodologicznie ‘usprawiedliwić’ ?

11. Problem aprobaty społecznej • Problem pojawia się przy pytaniach dotyczących zagadnień związanych z ocenami społecznymi. • np. ‘Czy myje Pan/i regularnie zęby ?’; ‘Czy zdarzyło Ci się zażywać narkotyki ?’; ‘czy pracował/a Pan/i podczas pobytu za granicą ‘na czarno’ ?’ /na kwestionariuszu widnieje nazwa Powiatowego Urzędu Pracy/; ‘Na kogo ma Pan/i zamiar głosować w najbliższych wyborach prezydenckich ?’ /przykład wyborców Stanisława Tymińskiego/, ‘ile Pan/i zarabia miesięcznie ?’ /żądanie podania konkretnej kwoty zamiast wskazania przedziału zarobków/ • - Czy pytanie jest niezbędne ? Czy wykonawca zapewnia respondentowi komfort / bezpieczeństwo odpowiedzi ? /przykład badań Gallupa dot. zachowań seksualnych Europejczyków/ - czy proponowany sposób przeprowadzenia wywiadu uwzględnia zagrożenia związane z występowaniem ‘efektu aprobaty społecznej’ ?

12. Problem pytań odnoszących się do więcej niż jednego zagadnienia • Pytanie powinno dotyczyć tylko jednego zagadnienia. • Przykład: • ‘Czy popiera Pan/i pomysł wypłaty po 100 tys. zł zwalnianym z pracy górnikom i urzędnikom ?’

13. Problem pytań wskaźnikowo niedopasowanych • Problem pojawia się wówczas, gdy odpowiedź na zadane pytanie ma dostarczać informacji o występowaniu lub natężeniu indicatum, jednak istnieją wątpliwości dot. spełnienia tej funkcji /problem mocy wskaźnika/. • Przykład • ‘brak akceptacji dla polityki zagranicznej władz Izraela = wskaźnik postawy antysemickiej’

14. Problem dobrania formy odpowiedzi • Czy zadawać pytania otwarte czy zamknięte ? • Czy jeżeli zadajemy pytanie zamknięte wyczerpujemy wszystkie możliwe odpowiedzi ? • Czy zadając pytanie zamknięte chcemy narzucać jeden układ odniesienia ? • Przykład: • ‘Czy podatki w Polsce są Pana/i zdaniem: • za wysokie • za niskie • w sam raz’ •  respondent x uważa, że dla bogatych są za wysokie, ale dla biednych za niskie /lub dla robotników za wysokie, ale dla chłopów za niskie/

15. Problem kontroli kwestionariusza w badaniach próbnych

16. ‘Nawet najlepiej opracowany kwestionariusz może przestać być cokolwiek wart w rękach złego ankietera’ • /Z. Gostkowski ‘Podręcznik ankietera’/