Skutki zdrowotne przeciążenia układu ruchu

1. Skutki zdrowotne przeciążenia układu ruchu Lek. med. Justyna Sennik

2. Zespoły bólowe narządu ruchu Są chorobami rozpowszechnionymi w populacji ogólnej. Zdaniem wielu autorów zajmujących się problematyką schorzeń kręgosłupa dysfunkcje tej części układu ruchu występują u blisko 80% populacji w krajach wysoko uprzemysłowionych. Według badania PENTOR z 2002 r. 44% Polaków powyżej 15 roku życia skarży się na bóle kręgosłupa. Podawanym przez respondentów źródłem tego problemu są przeciążenia w życiu zawodowym i pozazawodowym.

3. Anatomia narządu ruchu Kręgosłup jest najbardziej istotnym elementem układu kostnego i główną osią mechaniczną ciała. Pełni następujące funkcje: • ruchową • nośną i ochronną dla rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych. Kręgosłup człowieka składa się z: • kręgów, których budowa i funkcja wyznacza odcinki kręgosłupa • szyjny (7 kręgów) • piersiowy (12 kręgów) • lędźwiowy (5 kręgów) • zespolonych kości: krzyżowej i guzicznej. • krążków międzykręgowych (tzw. dysków) oddzielających kręgi • stawów międzywyrostkowych i więzadeł łączących poszczególne elementy

4. Kręgosłup ma kształt esowaty, a jego krzywizny zmieniają się z wiekiem: • lordoza szyjna - wygięcie ku tyłowi • kyfoza piersiowa - wygięcie ku przodowi • lordoza lędźwiowa -wygięcie ku tyłowi. Dzięki takiej budowie kręgosłup jest 17 razy mocniejszy niż gdyby był konstrukcją poziomą . Najsłabszym fragmentem kręgosłupa jest odcinek lędźwiowy, ponieważ tu znajduje się środek ciężkości ciała i koncentruje się największy nacisk na kręgi i krążki międzykręgowe.

5. Krążki międzykręgowe zbudowane są z: • centralnie położonego jądra miażdżystego (zbudowanego z włókien kolagenowych o dużej wytrzymałości mechanicznej i białek wiążących wodę, która może stanowić nawet 90 % masy jądra) • zewnętrznego pierścienia włóknistego (zbudowane z kilkudziesięciu krzyżujących się warstw kolagenowych włókien, tworzących siatkę utrzymującą jądro)

6. Rola krążków międzykręgowych: • absorpcja wstrząsów • ułatwienia ruchów kręgosłupa • Biomechanika mięśnie pleców i ściany brzucha kontrolują ruchy kręgosłupa napięcie mięśni powoduje ściskanie krążka międzykręgowego- ulega on spłaszczeniu w miarę czasu trwania obciążenia dysk staje się cieńszy przy jednoczesnym zwiększeniu swej średnicy (jest to tzw. efekt pełzania)- zmniejszanie się wysokości ciała o ok. 1% w ciągu dnia ciśnienie wewnątrzbrzuszne stanowi fizjologiczny mechanizm zmniejszający siłę ściskającą dysk międzykręgowy

7. Wraz ze wzrostem wartości siły ściskającej i czasu trwania obciążenia maleje wytrzymałość krążka międzykręgowego, a przy dodatkowym skręceniu lub zgięciu bocznym, kiedy napięcie pierścienia włóknistego przestaje być rozłożone równomiernie może dochodzić do zmian morfologicznych dysku lub nawet jego urazu (dyskopatia, przepuklina jądra miażdżystego). Przeciążeniem układu ruchu nazywamy zespół zjawisk, w którym działanie mechaniczne przekracza wytrzymałość fizyczną lub wydolność czynnościową elementów statyczno-dynamicznych. Może ono dotyczyć mięśni i ich przyczepów, ścięgien, pochewek ścięgnistych, kaletek maziowych, łękotek i kości. Wiele chorób narządu ruchu ma etiologię wieloczynnikową. Niektóre z nich (z punktu widzenia medycyny pracy) znajdują się w grupie chorób parazawodowych- chorób o złożonej etiologii, w których powstaniu warunki pracy stanowią jeden z możliwych czynników ryzyka, wpływających na ujawnienie, przyspieszenie choroby bądź pogorszenie stanu chorego.

8. Zaliczamy do nich m.in. zespoły bólowe kręgosłupa. Choroby te dotyczą szczególnie odcinka szyjnego i lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa i ze względu na rozpowszechnienie w populacji ogólnej, nadaje im to rangę chorób społecznych. Zespoły bólowe kręgosłupa obserwuje się w grupach zawodowych, w których ze względu na sposób wykonywania pracy kręgosłup podlega różnorodnym obciążeniom. Do zawodowych czynników ryzyka zespołów bólowych kręgosłupa zalicza się: • Nadmierne obciążenia statyczno-dynamiczne; • Nadmierny długotrwały nacisk na ograniczone odcinki kręgów; • Długotrwałą pracę w pozycji jednostronnie obciążającej kręgosłup; • Długotrwałą pracę siedzącą lub stojącą w pozycji niefizjologicznej; • Niedostosowanie ergonomiczne stanowiska pracy do wykonywanych czynności zawodowych; • Pracę w niekorzystnych warunkach mikroklimatycznych (chłód, wilgoć)

9. Do czynników pozazawodowych choroby zalicza się: • Niewydolność mięśni brzucha i niewydolność mięśniowo-więzadłowa okolic kręgosłupa związana z: • czynnikami chorobowymi • stylem życia (nadwaga, bierność ruchowa) • Wrodzone wady kręgosłupa (kręgozmyk, sakralizacja, lumbalizacja wyrostków stawowych); • Wrodzone choroby układowe (dysplazje chrzęstne i łącznotkankowe); • Wady postawy i wady ustawienia miednicy; • Uszkodzenia pourazowe; • Uszkodzenie krążka międzykręgowego związana z biologicznym zużyciem tkanki (naturalne starzenie się organizmu); • Zmiany pozapalne; • Procesy chorobowe struktur kostnych (np. osteoporoza, zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych, ) • Ciasnota kanału kręgowego i międzykręgowego; • Obciążenia kręgosłupa związane z aktywnością pozazawodową.

10. Wydaje się, że istotnym zawodowym jak i pozazawodowym czynnikiem ryzyka zespołów bólowych kręgosłupa jest długotrwałe obciążenie kręgosłupa związane z podnoszeniem i/lub przenoszeniem ciężarów. Reguły bezpiecznej pracy związanej z dźwiganiem ciężarów: • Należy unikać długotrwałego obciążenia kręgosłupa . Nie należy podnosić ciężarów zbyt dużych ani poddawać się niepotrzebnemu obciążeniu posturalnemu, związanemu ze skręconą lub pochyloną na boki pozycja ciała; • Podnosić tylko wtedy, gdy pozycja ciała jest stabilna, tzn. rzut środka ciężaru ciała nie wykracza poza powierzchnię ograniczoną stopami; • Podnoszone ciężary powinny znajdować się jak najbliżej ciała;

11. Praktyka lekarska wskazuje na następujące rodzaje bólu pleców • pierwszorzędowy- pochodzący bezpośrednio ze skóry, mięśni, ich powięzi i ścięgien, torebek stawowych, więzadeł i okostnej kręgów, • drugorzędowy- powstający z podrażnienia lub uciśnięcia nerwów rdzeniowych, • przeniesiony- jego źródłem są narządy jamy brzusznej lub miednicy, ale może być odczuwany w plecach (np. kamica pęcherzyka żółciowego) • psychogenne- występujący bez żadnej przyczyny somatycznej, najczęściej u pacjentów z zaburzeniami psychiatrycznymi.

12. Objawy kliniczne chorób kręgosłupa zależą od rodzaju patologii i jej umiejscowienia: • bóle okolicy lędźwiowo-krzyżowej • głęboki e, tępe, rozlane, o zmiennym natężeniu • nerwobóle- rwa kulszowa, bóle korzeniowe ( tzw. zapalenie korzonków ) • ostre, gwałtowne, trwające długo • bóle promieniujące do kończyny dolnej- pośladka, uda, bocznej powierzchni podudzia, kostki, stopy, palucha • nasilanie dolegliwości przy zmianie pozycji ciała, chodzeniu, przeciążeniu, kaszlu, kichaniu • bóle i kurcze łydek po przejściu pewnego odcinka lub podczas stania • zaburzenie czucia skóry, osłabienie siły mięśniowej kończyn, uczucie mrowienia • ograniczenie ruchomości kręgosłupa

13. Objawy towarzyszące wymagające niezwłocznej konsultacji lekarskiej; • opadanie stopy przy chodzeniu • opadanie na piętę przy próbie chodzenia na palcach • niezamierzone uginanie się kończyny w kolanie • pociąganie całej kończyny (uczucie pozostawania całej kończyny w tyle) • zaburzenia w oddawaniu moczu lub stolca W/w objawy świadczą o powikłaniach neurologicznych i są odwracalne przy wczesnym podjęciu właściwego leczenia.

14. Leczenie i profilaktyka zespołów bólowych kręgosłupaSkuteczność leczenia zależy od precyzyjnej diagnozy i musi być kompleksowe, ze względu na istotę choroby i towarzyszących jej powikłań. Zdecydowana większość przypadków dolegliwości kwalifikuje się do postępowania zachowawczego polegającego na: • właściwym ułożeniu spoczynkowym • stosowaniu leków • przeciwzapalnych i przeciwbólowych • rozluźniających układ mięśniowy • czasami preparatów uspakajających • fizykoterapii po wyciszeniu ostrych objawów (ultradźwięki, pole magnetyczne, prądy interferencyjne i inne) • kinezyterapii, czyli leczeniu ruchem • edukacja ruchowa – gimnastyka profilaktyczna i lecznicza prowadzona w każdych warunkach (nie tylko w domu, ale także w pracy). • nauka poprawnego wykonywania czynności dnia codziennego zarówno w pracy jak i w domu

15. Najprostsze elementy gimnastyki kręgosłupa: • przeciąganie się • przeprost pleców z założeniem obu rąk na kark • napinanie mięśni brzucha (nawet w pozycji siedzącej) • wykonywanie ruchów kolistych tułowia • przysiady z zachowaniem właściwych krzywizn kręgosłupa • obracanie głowy ba boki

24. Piśmiennictwo 1. Jóźwiak Z. Obciążenie układu ruchu w praktyce pielęgniarskiej IMP, Łódź 2000; 2. Marek K. Choroby zawodowe PZWL, Warszawa 2001; 3. Wągrowska-Koski E. Zespoły bólowe kręgosłupa u kierowców pojazdów silnikowych IMP Łódź 2002 4. Krasuski M. materiały informacyjne dla Gedeon Richter Ltd.

25. Dziękuję za uwagę