AŞILAMA VE AŞILAMA TEKNİKLERİ

1. AŞILAMA VE AŞILAMA TEKNİKLERİ

2. BİTKİ ÜRETİM METOTLARI: Bitkilerin üretimi iki şekilde yapılmaktadır. Birincisi generatif (Tohumla) üretim, İkincisi vejetatif ( Çelik, aşı ve doku kültürü) üretimdir. Aşılama bir bitki üretim metodudur. Vejetatif üretimin de iki tipi vardır. • 1-Autovejetatif üretim, • 2- Heterovejetatif üretim. • Autovejetatif üretim:Bir bitkinin sürgün veya kök parçalarının yenilenerek yeni bir bitki elde edilmesidir. • Heterovejatatif (Aşı ile) üretim:İki ayrı bitki parçasının kaynaştırılmak suretiyle tek bir bitki olarak geliştirilmesidir. Anaçlık; kök sistemini geliştirirken, kalem de gövde ve tacı geliştirmektedir. Aşı İle elde edilen fidanlar, tohum ile elde edilen fidanlarla karşılaştırıldığında, tohumdan elde edilen fidanlardan daha hızlı gelişmektedirler. • Aşılama, fidanlardan erken yaşlarda nitelikli çiçek, meyve ve kozalak vermesi amacıyla yapılır.

3. Vejetatif üretim ile ilgili bazı terimler (Bu terimler genellikle ormancılıkta kullanıldığı için buraya alınmıştır): DONÖR AĞAÇ: Kendisinden aşı kalemi veya çelik gibi, vejetatif üreyebilir materyalin alındığı ağaçtır. Buna ORTET’ de denir. RAMET:Belirli bir ortet’den alınan aşı kalemi veya çeliklerin köklendirilmesi yoluyla elde edilen ferttir. KLON:Belirli bir ortet’den aşı veya çelik yoluyla üretilen ve aynı genotipik yapıya sahip olan fertlerin ait olduğu tüm gruptur.

4. Aşı yaparken nelere dikkat etmeliyiz; 1-Anaçlık tohumdan yetiştirilmelidir. Altlık ile aşı kalemi arasındaki gelişme farklılıkları, aşı uyuşmazlığına neden olabilir. Onun için Aşılanacak altlıklar genç, sağlıklı ve mümkünse aşı kalemi orijinine uygun olmalıdır. 2-Aşı yapılacak anaç ile aşı kalemi veya göz alınan bitki arasında tür ve cins olarak benzerlik bulunmalıdır. Ör: Ters dut üretimi yapılacaksa, anacın dut olması, süs kirazı üretimi yapılacaksa anacın mahlep veya yaban kirazı olması gerekir. 3-Anaç ile kalem alınan ortet’lerin orijinleri birbirine uygun olmalıdır. 4-Aşı kalemleri vejetasyon mevsimi dışında, Aşı gözleri ise vejetasyon mevsimi içinde temin edilmelidir. 5-Aşı gözü alınacak kalemler pişkin, hastalıksız ve canlı olmalı, kalemler sürgün halinde bütün olarak sabah erken saatte alınmalı, serin ve gölge bir yerde muhafaza edilmelidir. Aşı işlemi, öğleden sonra güneşin çekildiği bir sırada yapılmalıdır. Aşı’da kullanılacak gözler ise, aşının yapılacağı esnada kalem veya sürgünden alınmalıdır. 6-Aşı yapılacak anaç ile aşı kalemi alınacak bitki bir hafta önceden bol su ile sulanmalıdır.

5. 7- Aşılanacak anaç ile aşı kaleminin kombiyumlarının itinalı bir şekilde çakıştırılması, 8-Aşıyı usta elin yapması ve aşının zamanında yapılması, 9-Aşılamada kullanılacak alet ve edevatlar temiz, bakımlı ve keskin olması, 10-Açılan yaranın düzgün ve temiz olması, 11-Kalem aşılarında yara yerlerinin açıkta kalmaması, 12-Aşı bağının düzgün ve sıkı sarılması, başarıyı arttıran konulardır.

6. Aşılar yapılış şekilleri itibariyle kalem aşısıve göz aşısıolarak iki metot da olmaktadır. Kalem aşısı metotları:Bir sürgünden alınan ve üzerinde tomurcuk bulunan kalemler ile yapılan aşılara kalem aşısı denir. Kalem aşı metotları şunlardır. Yanaştırma,yarma, bindirme ( kopulasyon)ve kakmaaşıdır. Yanaştırma aşı metotları: Normal yanaştırma aşı metodu:Aşı kaleminin ince, anaçlığın ise kalın olduğu hallerde uygulanır. Burada anaçlığın tepesi kesilmez, hazırlanan aşı kalemi, gövdede yandan açılan bir yüzeye yanaştırılarak, aşı sıkı bir vaziyette aşı bağıyla bağlanır.

7. Yalancı servi (chamaecyparisspp), Ardıç (juniperusssp), Akçaağaç (Acerspp), Ladin (Piceaspp)ve Çam (pınusspp) türlerinde başarılı görülmektedir. Çam ve ladinlerde tohum bahçeleri tesisi için yanaştırma aşı metodu ile yapılan tepe aşısı öngörülmektedir. • Aşı kaleminin hazırlanması ile aşının yapılmasında vakit geçirilmemelidir. Bilhassa ibreli tür aşıları sera ortamında yapılmalıdır. İbreli tür bitkilerden bilhassa çam türlerinde çok geç yaşlarda kozalak verdikleri için, aşılama yöntemiyle bu zaman çok kısaltılmaktadır. Aşılı bitkiler daha çabuk büyümekte ve daha kısa sürede kozalak vermektedir. Yalnız burada anaçlık ile kalem aynı kalınlıkta olması gerekir. İbreli bir fidanda aşı yapılması için,önce aşı kalemi temin edilmesi gerekir. • Aşıda kullanılan aşı kalemleri anaçlıktan alınırken ağaç taç uzunluğu beş eşit parçaya bölünür, üstten aşağıya doğru ikinci ve üçüncü parçalardan aşı kalemlerinin alınması gerekir.

8. Büyüme yoğunluğu her bölümde farklıdır. Şekilde görüldüğü üzere büyüme yoğunluğu üst kısımda en fazla, orta bölümde orta, en altta en az derecededir.

9. Aşı kalemi; aşıya elverişli olan uç sürgünleri ile yıllık büyüme boğumundan çıkan son yılın yan sürgünlerinden alınır. Bu bölgedeki dallar, uçtan itibaren 40-50cm. Uzunluğunda kesilerek aşağı atılır Dallar üzerinde 1 ila en fazla 3 yıllık dalların uç ve yan sürgünlerinden alınan aşı kalemleri iyi sonuç vermektedir. Beher daldan 10 cm.-15 cm. uzunluğunda aşı kalemi hazırlanır. Aşı kalemi olarak daldan kesilecek sürgün ucu ,sadece aşı kalemi olarak kullanılacak boyda olmalıdır. Yani 10-12 cm. kadar olması yeterlidir.Aşı çalışması kısa zamanda tamamlanacak ise, aşı kalemleri soğutucular içerisinde bekletilir. Ancak çalışma uzun süreli ise aşı kalemlerinin soğuk hava depolarında bekletilmesi gerekir. Aşı torbaları depolardan tek tek çıkarılmalıdır.

10. Aşı ile İbreli fidan üretimi, sera ortamında yapılmalıdır. Önce altlıklar sera ortamına alınarak 15-20 gün 20-25 Ċ sıcaklıkta uyanmaları ve sürgün vermeleri sağlanır. Henüz latent halindeki aşı kalemleri 5-6 cm. boyunda kesilerek, uç tomurcuk çevresinde yaklaşık olarak 4-8 çift iğne yaprak kalacak şekilde diğer ibreler uzaklaştırılır. Kalemler ibrelerin 7-8 mm. altından keskin bir aşı bıçağıyla bir seferde kesilir. Altlıkta da bir önceki yılın sürgününde, aşı kalemine uygun ebatta bir yer açılır ve aşı kalemi buraya yerleştirilir,

11. Aşı kalemi ile altlığın son yıl sürgününe ait kambiyumları sıkı bir şekilde birbiriyle çakışması sağlanmalıdır. • Aşılamadan sonra aşı yeri lastik, plastik veya rafya ile sıkıca sarılarak üzeri süratle bir aşı macunu ile kapatılır.Aşının daha iyi beslenebilmesi için , altlık fidanın üzerindeki sürgünler kademeli olarak alınır. İyi gelişmiş aşılı fidanlarda eylül sonuna kadar gövdedeki dallar tamamen alınmış olması gerekir.

12. 2+1 yaşlı batı ladini fidanına mavi ladin aşı kalemi yanaştırma aşısının nasıl yapıldığı, aşama aşama sırasıyla görsel olarak anlatılmaya çalışılmaktadır.

13. Yandan sivriltme aşı metodu:Anaçlık gövdesinde kabuk 3-4 cm. uzunluğunda, yukarıdan aşağı baston şeklinde çizilir. Aşı kalemi de alt tarafından 3-4 cm. uzunluğunda üçgen şeklinde sivriltilir. Anaçlıkta çizilen çizgiden kabuk, kambiyomdan kaldırılarak, hazırlanan aşı kalemi buraya oturtulur ve sıcakta çözülebilen bir lastik bant ile bağlanarak aşı macunu sürülür.

14. Beslemeliyandan yanaştırma aşı metodu:Anaçlığın üzerinde 3-4 cm. boyunda yay şeklinde bir kesit yüzeyi açılır. Anaçlıktan açılan yayın ortasından aşağı doğru bir dilcik açılar. Aşı kaleminde ise ters taraftan bir dilcik açılarak kalem anaçlık üzerine dilcikler birbirine geçecek şekilde oturtulur. Bir taraftan da kambiyumlar çakıştırılarak aşı bağlanır ve macunlanır. Ayrıca aşı kaleminin beslenmesi için altına su konur. Bunun için de aşı kaleminin biraz uzun olması gerekiyor.

15. Bindirme aşı metotları ( Kopulasyon ):Aşı kalemi ile anaçlığın aynı kalınlıkta olduğu hallerde uygulanır. Anaçlığın tepesi, aşı kaleminin kalınlığına uygun bir yerden kesilerek aşı kalemi buraya bindirilir.

16. Bindirme aşı anaçlık ve aşı kalemi arasındaki bindirme yüzeylerinin durumuna göre; -Eğik bindirme aşı -Dilcikli bindirme aşı -Semerli bindirme aşı -Omega bindirme aşı

17. Aşı makinesi ile aşı kalemlerinin hazırlanması ;

18. Yarma aşı metodu: Anaç ile aşı kalemi kalınlıklarının aynı veya az farklı olduğu durumlarda uygulanır. Anaçlığın tepesi, aşı kaleminin kalınlığına uygun bir yerden kesilir, sonra anaçlıkta yukarıdan aşağı 3-4 cm. uzunluğunda, ibreler veya yapraklar temizlenir. Anaçlıkta, getirilen kesitin ortasından 3-4 cm. derinliğinde aşağıya doğru yarılır. Aşı kalemi de kesit kalınlığına eşit olduğu anda, üzerinde 2-3 çift yaprak veya tomurcuk(yapraklı fidan aşılamada) bırakılmış haliyle ucu kama şeklinde sivriltilerek anaçlıkta açılan yarığa yerleştirilir. Her iki tarafının kambiyumları çakışacak şekilde oturtulup aşı bandı ile bağlanarak, macunlanır.

19. Kakma aşı metodu:Yapraklı türlerde uygulanan bir aşılama metodudur. Aşı kaleminin ince, anaçlığın kalın kalın olduğu durumlarda uygulanır. Anaçlığın tepesi hafif eğimli ve pürüzsüz bir kesit oluşturacak şekilde kesilir. Kesit yüzeyinden başlamak üzere aşağıya doğru 3-4 cm. uzunluğunda üç köşeli bir kama oyuğu açılır. Aşı kaleminde de bu oyuğa uygun üç köşeli bir kesit yüzeyi oluşturulur. Aşı kalemi, anaçlıkta bu oyuğa kambiyumlar çakışacak şekilde sokulur ve aşı bağlanarak macunlanır.

20. Göz aşısı:Bir tomurcuğun anaçlıkta gövde üzerindeki, kabuğun altına yerleştirilerek, tomurcuğun kambiyumla teması sağlanır.Geniş yapraklı türler için daha uygundur. Genellikle meyve fidanı, süs bitkisi ve aşılı gül fidanı seri üretimi için idealdir.

21. Gövdeye tatbik yeri amaca göre ayarlamak mümkündür. Göz aşısı yapılış zamanlarına göre ; a-Durgun göz aşısı (Ağustos-Eylül aylarında), b-Sürgün göz aşısı (Mayıs-Haziran aylarında) yapılır. Göz aşısının yapılış şekillerine göre; T göz aşısı, yarmagöz aşısı ve yongalı göz aşısı olarak ayrılır.

22. Bunlardan en çok bilineni ise T göz aşısıdır. Aşılı fidan üretiminde ve anaç kalınlığı fazla olmayan (2-5 cm. civarında) aşılamalarda tercih edilir. Anaç gövdesi T şeklinde 2-3 cm. uzunluğunda bir çizginin açılması şeklindedir. Açılan çizgilerden kabuk kambiyumunu zedelemeden dikkatlice kaldırılarak kalemden çıkartılan ve üzerinde odunlu veya odunsuz göz bulunan kabuk buraya yerleştirilerek aşı bağıyla sıkıca bağlanır. Daha sonra aşı macunuyla kapatılır. Aşı 15 gün sonra açılabilir.

23. Yarma göz aşısı:Kalın kabuklu bitkilerde uygulanır. Dikdörtgen şeklinde bir kabuk parçasının anaçtan kesilip çıkarılması ve bunun yerine üzerinde bir veya birkaç göz bulunan aynı büyüklük ve şekildeki bir kabuk parçasının anaç üzerine yerleştirilmesidir. Genellikle T göz aşısının başarısız olduğu ( Ceviz ) tür ve çeşitlerde uygulanır. Bu aşıda başarılı olunması için gece ve gündüz ısı farklılığının az olduğu dönemler seçilmelidir.

24. Yongalı göz aşısı:İlkbaharda büyüme başlamadan önce veya yaz aylarında su noksanlığı veya başka bir sebeple büyümenin durduğu zamanlarda, kabuğun odundan kolayca ayrılamadığı hallerde yapılır. Önemli nokta anaçta açılan bölüme yongalı gözün çok iyi yerleştirilmesi ve çok iyi bağlanmasıdır.

25. Aşılamada kullanılan aşı macunlarıtamamen organik olup, üretim esnasında oluşan yaraların kapatılmasında ve açıkta kalan soyulmuş kısımların atmosferik etkilerden koruma amacıyla kullanılır . İki çeşittir. • Soğuk aşı macunları: 2 kg. ham reçine, 2 çorba kaşığı bezir yağı, 100 gr. Balmumu, 300 gr. İspirto karışımından, • Sıcak aşı macunu: 2 kg. ham reçine, 80 gr. İç yağı ve 200 gr. Balmumu karışımından elde edilir.

26. A R Z E D E R İ M MART- 2010 İ s m a i l E R S O Y O r m a n Mü h e n d i s i -9 0 5-

27. YARARLANILAN KAYNAKLAR: • 1-Park ve Bahçe peyzaj Mimarlığı • İstanbul üniversitesi orman fakültesi, orman mühendisliği bölümü ders notları • Prof.Dr. Adnan UZUN • 2-Park – Bahçe ve Peyzaj Mimarlığı • İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Yayın no: 264 • Prof. Dr. Besalet PAMAY • 3-Orman mühendisleri odası dergisi, • Olgun haldeki peyzaj ağaçlarının budanmasında dikkat edilecek hususlar. • Yrd. Doç. Dr. Emrah ÇİÇEK Yrd. Doç. Dr. Haldun MÜDERRİSOĞLU • 4-Peyzaj Uygulama Tekniği • İstanbul üniversitesi orman fakültesi yayınları. Yayın no: 453 • Prof. Dr. Öznur Bülent SEÇKİN • 5-Orman Ağaçları Islahına giriş • Ormancılık Araştırma Enstitüsü yayınları , Temmuz 1993, Muhtelif yayınlar serisi No: 65 • Doç. Dr. Yaşar ŞİMŞEK • 6-Orman Ağaçları ve tohumları ıslah araştırma müdürlüğü internet sitesi. • 7-Orman genel müdürlüğü 291 sayılı tebliğ ve Muhtelif internet siteleri