АГААР МАНДАЛД УСНЫ УУРЫН ӨТГӨРӨХ НӨХЦӨЛ

1. АГААР МАНДАЛД УСНЫ УУРЫН ӨТГӨРӨХ НӨХЦӨЛ Уснь уурынбайдлаасшингэн байдалдшилжихийгусныуурынөтгөрөлтгэнэ. Уурнь шуудхатуубайдалдшилжихийгсублимацынүзэгдэл гэж нэрлэнэ. Óурыншингэнбахатуубайдлыналиндшилжихийг, тэр давхрагынусны yypханасанбайдалдхүрсэн, эсвэл хэтэрсэн байдлаасхамаарна. Өөрөөр хэлбэл e > E болно. е - Агаармандалдахьусныуурынуянхатан. E - Өгөгдсөнтемпературдахьханасанyyp. Ýíýнөхцөлдагаарыíтемпературньшүүдэр унахтемпературтай тэнцүүбуюубагаt<td болсонбайх хэрэгтэй. Тэгвэл усныyypхатуушингэнбиеийналиндшилжихнь уулбиетийнгадаргûíтемператур, шүүдэрунахтемператураасбагаүөдшийдвэрлэгдэнэ.

2. Хэрэвкондåнсацямарнэгэзэлхүүндүүссэн гэвэл усны жижигмолекулуудхоорондоо нэгдэждусалболохcyypь тавигдана. Жижигдуслуудынхэмжээнь молекулуудынхэмæээнээс онцялгагдахзөрөөбагабайна. Усныуурынөтгөрөлтèйнпроцессыглаборторыннөхцөлдтуршилтынзамааршинжлэнсудлахньтохиромжтой. Лаборторынтуршлагаасүзэхэдагаарынхольцыгцэвэрлэсэн агаардахьyypусандусалболжөтгөрөхөдусныуурынуянхатанньханасануурынхэмжээнээс 6-8 дахинихболоходявагддагболохыгтогтоожээ. Энэүедхарьцаатчийг 600-800 хувьболно. • Ердийннөхцөлдцэвэрбишагаартхарьцаатчийг 110-120 хувьбазаримтохиолдолд 100 хувиасбагаүедагаармандалдусныуурынөтгөрөлтявагдана.(Усандуслуудынтөвдямарнэгэнжижигхэмжээнийхатуубиетбайдаг.)Өөрөөр хэлбэл энэжижиг биетүүдийнгадна талааруснымолекулуудхуримтлагдсаарусандусалболжтомордог.Энэ жижиг хатуу биеийг конденсацын (өтгөрөлтèйн) цөм гэж нэрлэнэ.

3. Агаармандалдахь yypнь өтгөрөхөдөөрөөр хэлбэл үүлүүсэх, мананүүсэхэдтодорхойнөхцөл бий болíî. ¯¿íä: • 1. Агаарынтемпературшүүдэрунахтемпературхүртэлбуурсанбатүүнээсдоошорсонбайхад • 2. Агаартөтгөрөлтийнцөмбайснаас, агаарын температурынбууралтньдоорхтохиолдолдшүүдэрунахтөмператураасбагабайжболно • a. Газрынгадаргуухүйтэрчтүүндээрхиагаарньтуяаралтаархөрсөнүед • б.Агаарындулаанурсгалхүйтэнгадаргуудээгүүрнүүжөнгөрснөөс • в. Янзбүрийнтемпературтай, чийгээрханасанагаарынхоёрөөртөрлийнмасснийлснэýсбуюушүргэлцэжойрхонөнгөрснөөс • г. Агаарньадиабатаарөгсөхүедтэлжхүйтэрснээс Газрынгадаргуухүйтэрч, түүнийдээрхиүедавхаргадтуяаруулалтявагдахадусныyypөтãºðíº. Ãазрынгадарга, түундээрхбиөтүүдийнтемператур, шүүдэрунахтåмпературтойртсонүеэсэхлэнагаартбайгааусныyypгазрын гадаргуунбиетүүддээржижигдусалбайдалтайгаарбуужэхэлнэ. Газрынгадаргуунойролцоох үе давхаргадтуяаруулалтынзамаархүйтрэлтявагдажшүүдэрунах температураас бага температуртай болсон үед агаарындоодүедавхаргадycны уурынөтгөрөлтявагдажмананүүснэ.

4. Агаармандлынөндрийнүедавхаргуудадусныyypэлбэгтохиолдолдгазрынгадаргуугаастуяаруулалтявагдахадөндрийнагаартбайгааусныyypөтгөрчтэрүедавхаргадүүлүүсэхпроцессявагдана. • Хөрсөнгадаргуудээгүүрагаарындулаанурсгалөнгөрхөдусныуурынөтгөрөлтявагддаг. Энэпроцессньaraaрын дулаанурсгалхүйтэнгадаргуу дээгүүрурсанөнгөрөх, далайтэнгисийндулаанагаар, эхгазрынгадаргуудээгүүршилжих, эхгазрындулаанагаархүйтэнусангадаргуу дээгүүршилжих, далайндулаанурсгал, хөрсөнгадаргуу дээгүүршилжих гэх мэт процесстусныуурынөтгөрөлтявагдана. • Хоёрөөртөрлийнагаарынмасстайүедусныуурынөтгөрөлтявагдахадханасануурынуянхатантайбуюуханасанбайдалдойрхонагаарынмассэсрэг хоёрөөртемпературтайтохиолдолдөтгөрөлтүүснэ. • Агаарынмассыниймшилжилтнь дулаанагаарынмассынтемпературыгхурданбууруулдаг. Мөн усныуурынуянхатанагаарынтемператураасхурданбуурна.

5. Агаарынхоёрөөртөрлийнмассхолилдсоноостемпературындундажтодорхойлогдожусныуурынбайдалньбусадүеийнхээс их болíî. Жишээлбэл: хоёр өөр төрлийнагаар t1=10 t2=200температуртаймассхолилдсон гэвэл энэүеийнчийгийнхэмжээ ханасанбайдалтайбайнагэвэл агаарын масстусбүр(е1) ба (е2) ycны уур E1 E2 гэсэн ханасанбайдалтайбайхёстой. • E1 Е2-ыг таблицынтусламжтайгаартодорхойлно.  • t1=100 E112,3мб • t2=20° E2=23,4 ìááàéíàãýæ ºãºãäñºíòîõèîëäîëäýëåìåíò¿¿äèéíäóíäàæíü: • tcp= Ecp= Чөлөөт агаар мандлын усны уурын явцад адиабат өгсөлтөөр агаар хөрөх процесс онцгой чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.Агаар мàндлын аль нэг түвшинд даралт буурахад агаарын тэлэлт явагдаж агаар адиабатаар өгсөх явдал ажиглагддаг.Ийм тохиолдолд манан үүсэж болзошгүй байдаг.Агаарын температурын бууралт төдий их биш агаарын харьцангуй чийг их байгаа тохиолдолд усны уурын өтгөрөлт явагдана.

6. УСНЫ УУРЫН СУБЛИМАЦ,УСАН ДУСЛЫН ХӨЛДӨЛТ • Агаар мандалд усны уурын өтгөрөлт явагдахаас гадна уурын байдлаас шууд хатуу байдалд шилжинэ.Ийм тохиолдолд мөсөн талстууд үүснэ. Ýхлээд өтгөрөлтийн цөмийн гадна талаар усан дуслууд хуримтлагдаж агаарын температур хөрºõºд царцаж температур хасах болж хүйтэрэхýд мөсөн талст байдалд шилжинэ. • Агаарынтемператур-400батүүнээсхүйтэнбайгаатохиолдолдүүл баманангийнхэт хөрсөндуслууд ажиглагдах явдал байдаг. • Агаарын температур -12-17 0-ын үед жижиг дуслууд нь ихэвчлэн хатуу байдалд шилждэг.Уурын байдлаас хатуу байдалд шилжихэд зайлшгүй цөм шаардлагатай юм гэдгийг лабораторын ба энгийн нөхцөлд хийсэн туршлагаар тогтоосон байна. • Онолын тооцооллоор бол уураас хатуу байдалд шилжихэд агаарын температур маш их хүйтэн байх хэрэгтэй гэдгийг тооцоолсон байна

7. АГААР МАНДАЛД ДАХЬ УСНЫ УУРЫНӨТГӨРӨЛТИЙН ЦӨМ • Өтгөрөлтийнцөмгэдэгньагааруандалдахьмаш жижиг хатуухольцуудыгхэлнэ. Өтгөрөлтийнцөммашжижиг (см-ийг 100-аас саяхувааснынэгтэйтэнцэх) бөгөөд 1 шоометрт1000~1500 орчимбайна. Àгаармандалдäàõü ºтгөрөлтийнцөмèéãäàðààõ õ¿÷èíç¿éë¿¿ä á¿ðä¿¿ëíý. • Агаармандалддавñíыхольцих байдаг. Учирньнарнаасиржбайгааилчитэнергийн нөлөөгөөрусангадаргуугаасих хэмжээнийууршилтявагдажтүүнийнөлөөгөөриххэмжээнийдавсныуусмалагаармандалдгарчтэрньөтгөрөлтийн цөм бийболгохнөхцөлбүрдүүлнý. • Газрынгадаргуугаасэмхзамбараагүйхөдөлгөөнагаарынөгсөхурсгалыннөлөөгөөржижигхэмжээнийтоосонцоруудагаармандалдөргөгдөнгардаг.Энэньөтгөрөлтийн цөмболохнэгэн хүчинзүйлмөн. • Галт уулын дэлбэрэлтээс агаарт цацагдсан тоосонцор гариг ертөнцийн тоос шороо нь өтгөрөлтийн цөм болно.

8. Агаар мандалд дахь өтгөрөлтийн цөмийг тусгай багажийн тусламжтайгаар тодорхойлдог тоосонцор хэмжигч, өтгөрөлтийн цөм хэмжигч гэсэн багажууд áèé. Агаар мандал дахь өтгөрөлтийн цөм нь тухайн орон нутгийн нөхцөл байдлаас хамаарч янз бүр байх бөгөөд нилээд өргөн хязгаарт хэлбэлзэж байдаг. Далай тэнгис дээрхи 1 см3 агаарт 600-800 орчим цөм байдаг байна. Үйлдвэр, уурхай ихтэй шатах материал их хэрэглэдэг томоохон хотын дээрхи агаарт өтгөрөлтийн цөмийн тоо 1см3 агаарт хэдэн сая хүрдэг байна. • Өтгөрөлт нü тодорхой хоногийн явцтай байдаг. Хамгийн бага утга нь шөнө ба нар мандахаас урьд ажиглагддаг байхад хамгийн их утга нь өдөр 17 цагт ажиглагддаг байна. Агаар тогтворгүй, салхитай àãààðûíхөдөлгөөн ихтэй үед цөмийн тоо агаарт нэмэгдэнэ. Янз бүрийн өндрүүдэд өтгөрөлтийн цөмийн дундаж тоог харуулбал: • Өтгөрөлтийн цөмийн радиус нь янз бүрийн хэмжээтэй байдаг.Үүнд: 5-10-7-ээс 10-5 м хүртэл радиустай байна.

9. Агаар мандал дахь чийгтэй адиабат процесс • Агаарын даралт өндөрт гаргах тутам багасах учир дээш хөөрч байгаа чийглэг дулаан агаар даралт багàтай орчиíд очихдоо тэлж хөрнө.Дээш хөөрч байгаа агаар усны уураар ханалт 100м-т 10-аар хөрч байгаад усны уураар ханаж эхлэхýä100 м тутам 0,60-аар хөрдөг байна.Агаарт байгаа усны уурыг өгсүүлэхэд тодохой өндөрт хүрээд ханасан байдалд хүрдэг.Тэр өндрийг өтгөрөлийн түвшин гэдэг.Өтгөрөлтийн түвшиний өндрийг дараах томьёогоор тодорхойлно. • H=122(t τ) • t-Агаарын температур τ-шүүдэр цэг • Агаарын өгсөх хөдөлгөөний нөлөөгөөр дээш өргөдсөн агаарын даралт, усны уурын уян хатан нь буурна.Ингэхэд шүүдэр унах цэгийн температур мөн буурна. Èймээс х өндөр дэхь шүүдэр цэгийн утгыг дараах байдлаар бичиж болно.

10. Чийгтэй адиабат шатлал • Адиабат өсөлтийн үед агаарын масс нь өтгөрөлтийн түвшингээс дээш өтгөрсөн усны уурын шинжид шилжиж түүнээс нууц дулаан ялгарч өгөдсөн агаарын массыг дулаацуулна. Өтгөрөлтөөс үүссэн усан дусал ба мөсөн талстууд хэвээр үлдэж дээш хөөрөх ба зарим хэсэг нь тунадас болж унана. Õэрэв агаарын масс өтгөрөлтийн хамт доошилбол эсрэг процесс үүсэх бөгөөд адиабатаар агаарын масс нь өтгөрөлтийг ууршуулна. Ийм үед агаарын температурын өөрчлөлт адилхан өөрчлөгдөх ба ийм процессыг эсрэг гэх буюу хуурай адиабатаас явж байгаа чиглэл чийг өөрчлөлтөөрөө ялгаатай байхыг чийглэг адиабат процесс гэнэ. Õанасан агаарын температурын өөрчлөгдөх шинж тоо хэмжээг 100 м-ээс өгсүүлэх буюу уруудуулахад өөрчлөгдсөн хэмжээг чийглэг адиабат шатлал гэнэ.

11. Чийглэг адиабат шатлал нь хуурай адиабат шатлалаас ихэнх тохиололд бага байх ба чийгээр ханасан агаарын массыг өгсүүлэхэд нууц дулаан gялгарах бөгөөд адиабатаар доошлуулахад температурын өөрчлөлт нь • t= хэмжээгээр өөрчлөгдөнө. • С-Агаарын дулаан багтаамж • Тухайн агаарыг доошлуулхад усан дуслыг ууршуулахад дулаан зарцуулагдах бөгөөд температурын өсөлт нь мөн тийм хэмжээгээр удааширна. Èймээс чийгтэй аäиабат шатлалыг • гэж бичиж болно. • а-хуурай адиабат шатлал. • Чийгтэй адиабат шатлалт нь үргэлж өөрчлөгдөж байдаг тогтворгүй хэмжигдэхүүн бөгөөд температур дарадтаас ихээхэн хамаарна. Агаарын температур буурахад чийглэг багасах бөгөөд үүний үр дүнд чийгтэй адиабат шатлалт нэмэгдэнэ.

12. Агаарындаралтбуурахдутамчийгтэйадиабатшатлалтбагасахбаагаарыннягт, түүнийдулаанбагтаамжбуурна. Агаарындаралттемператураасхамаарччийгтэйадиабатшатлалынөөрчлөлтийгүзүүлбэл: Усныyypaapханасанагаарынмассыгөгсүүлэхэдагаарындаралт, температуртасралтгүйбуурдагтайхолбогдожтемпературынбууралтньчийгтэйадиабатыншатлалынхэмжигдэхүүндагаарындаралтихээхэннөлөөүзүүлнэ. Усныyypaapханасанагаарыгихөндөртөгсүүлэхэдтүүнийнууцдулаанялгаруулалтынхэмжээбагасччийгтэйадиабатшатлалтнь 100 метртутамд 1 градусаарөөрчлөгдөжболно. Усныyypaapханасанагаарадиабатаарөгсөхөдөндрийнхамаарлаартемпературынөөрчлөлтийгмуруйшугамаардүрсэлсэнийгчийглэгадиабатынмуруйгэнэ.

13. Чийглэгадиабатынмуруйньхуурайадиабатаасялгагдахонцлогтой. Хуурайадиабатаарагаарынмассыгөгсүүлэхэдтемпературньбуурдагболчийглэгадиабатнэмэгдэнэ. Газрынгадаргаорчмынагаарньүргэлжусныyypaapханасанбайдаггүй. Иймучраасусныyypaapханаагүйагаарынмассыгөгсүүлэхэдтемпературньөтгөрөлтийнтүвшинхүртэлхуурайадиабатаар, өөрөөрхэлбэл 100 м тутамд 1° -aapбуурна. Өтгөрөлтийнтүвшинээсцаашчийггэйадиабатаартемпературньбуурна. Агаарынхарьцангуйчийгхэдийчинээихтутамөтгөрөлтийнтүвшингазрынгадаргуудтөдийчинээойрхонбайна. Хэрэвгазрынгадаргууорчмынагаарусныyypaapханасанбайвалөтгөрөлтийнтүвшингазрынгадаргуудээрбайна. Иймтохиолдолдадиабатынмуруйшугамшуудчийгтэйадиабатаарөгсөнө. • Агаармандалньдээшээгээтогтвортойусныyypaapханасаннөхцөлдчийгтэйадиабатбатемпературынбосоошатлалынхарьцаагаартодорхойлогдоно. Хэрэвтемпературынбосоошатлалтньчийглэгадиабатаасбагабайхадагаармандлынбайдалтогтвортойболдог. Агаармандлынтиймтогтвортойбайдлыгүнэмлэхүйтогтвортойбайдалгэнэ. Жишээлбэл: =0,50, yа= 0,6°, = 1,0° Иймэрхүүбайдалдагаартогтвортойбайна. • Хэрэвтемпературынбосоошатлалтньчийглэгбахуурайадиабатаасихнөхцөлдагаарынбайдалньүнэмлэхүйтогтворгүйбайна.Жишээлбэл: y=1,30үа= 0,7° y= 1,0° Иймэрхүүбайдалдагаарүнэмлэхүйтогтворгүйбайдалтайбайдаг.

14. Хэрэвтемпературынбосоошатлалтхуурайадиабатаасбага, чийгтэйадиабатаасихбайвалагаармандлынбайдалньчийглэгтогтворгүйбайдалтайбайдаг. • Ханасан агаарын өгсөх гурван тохиолдолыг графикийн аргаар үзүүлбэл: • а.Агаармандлынбайдалүнэмлэхүйтогтвортой • б-Чийглэгтогтворгүй • в-Үнэмлэхүйтогтворгүйбайдлуудыгхаруулсанграфик • Агаарын өгсөххөдөлгөөнийүедөтгөрөлтийнбүтээгдэхүүнагаарынмассынхамтдээшлэх биш зарчим хэсэг нь тунадас болон хувирна.Энэ үед агаарын чийглэгийн хэмжээбагасажхаринчийглэгадиабатшатлалынхэмжээнэмэгдэнэ. Хэрэвөгөгдсөнaraapын мacc доошбуужэхэлбэлтемпөратурнь хуурайадиабатаарөөрчлөгдөхбабууралтаасаатемпературньхурданихсэнэ. Энэүедуулагаарынмассньдулаантемпературтайорчиндиржбайгаатуланхныхаасаадулаарна. Иймпроцессыгпсевдоадиабатгэж нэрлэнэ. Энэпроцессбайгальдхааяаажиглагдажболохбауулыгдавжагаарынмассдоошypcaxүедажиглагдана.

15. АДИАБАТ ПРОЦЕССИЙН ҮЕД АГААРЫН ЧИЙГИЙНӨӨРЧЛӨГДӨЛТ • Хэрэв тодорхойэзэлхүүнтзйагаарынмассыгөгсүүлэхбуюууруудуулахад агаарынMaccын усны yypньөөрчлөлтгүй, өгсүүлэх уруудуулахадэзэлхүүнээсээ хамаарахгүйтогтмолбайжболно. Иймтохиолдолдагаарынхувийнчийг тогтмолбайна.Усныуурынуянхатанагаарындаралтадпропорцианалиарөөрчлөгдөхбаагаарынхувийнчийгийн томъёоноос: • S=622e/P E=S/622P болно. • Хэрэв агаарын өгсөхбауруудахадхувийнчийгөөрчлөгдөхгүй тогтмолүлдэхэд E нь P-aacхамаарна. Дээшлэхтутамагаарын даралтбуурдагучраасусныуурынуянхатан багасна. Агаарынмассынуруудахадагаарын даралтихсэхучраас усныуурынуянхатантемператур. буурчуруудахаднэмэгдэнэ.нэмэгдэнэ.

16. ЭКВИВАЛЕНТ-ПОТЕНЦИАЛЬ БА ПСЕВДОПОТЕНЦИАЛТЕМПЕРАТУР • Хуурайбаycныyypaapханасанагаарынмассыгхуурайадиабатаарөгсүүлэхбауруудуулахадтүүнмйпотенциалтемпературньөөрчлөгдөхгүй, тогтмолэвээр үлдэнэ.Уcны yypaapханасанагаарынмассыгадиабатаарөгсүүлэхэдтүүнийпотенциалтемпературньконденсацыннууцдулааныүрдүнднэмэгдэхбачийгтэйадиабатпроцессынүедямар ч нөлөөүзүүлзхгүй. Иймучраасэквивалент, эквивалетïотåнциалбапсевдопотенциалтемпертуруудынøинжчанарыгавчүздэг. • ЭквиваленттемпературТЭ гэдэг ньчийгтýйагаарын массыг өгсүүлэхэдтүүнийусныyypнь бүрэн өтгөрчдулаанялгаранорчныагаарынмассыг халаахаддаралтынямар ч өөрчлөлтгүйүеийнтемпературыг хэлнэ. • Tt=T+... T • Т-Өгөгдсөнагаарынмассусныуурынөтгөрөлтөөс авсантемпературын харьцаа.

17. Ýквивалент температур нь үнэмлэхүй температураас хамаарах ба түүнд агуулагдаж байгаа дулааны шинж чанарыг тодорхойлно.Иймээс хуурай агаарыг бодвол чийгтэй агаар нь өтгөрөлтийн нууц дулааны нөлөөгөөр дотоод дулааны энерги ихтэй байна. Õэрэв тодорхой эквивалент температуртай агаарыг 1000 мб-ын тогтмол даралттай гадаргууд буулгахад мөн тодорхой температуртай болно.Үүнийг эквивалент-потенциаль температур гэж нэрлэнэ. Эквивалент-потенциаль температурыг Fэ-г тодорхойлохдоо Пауссоны томъёог ашиглаж гаргана.Уул томъёоны Т-ийн оронд Тэ-г орлуулбал: F буюу үүнээс эквивалент-потенциаль температурыг хураангуé байдлаар тодорхойлж болно.Эквивалент-потенциаль температур нь псевдоадиабат процессын үед өөрчлөгдөхгүй.Ж/нь • Өэ=Ө+ • Эквивалент-потенциаль температурыг 1000С –ын хуваариар тодорхойлно.

18. Газрын гадарга ба гадаргуу дээрх биетүүдэдусны уурын өтгөрөлт үүсэх • Хүйтэн гадарга ба түүний дээрхи хөрсөн бие түүнд дээгүүр шүргэлцэн оршиж байгаа агаарын температур нь шүүдэр цэгийн температур õүртэл хөрнө. Õэрэв энэ давхарга нь усны уураар ханасан бавал цаашдын хүйтрэлтийн үед чийгийн дутагдал бий болж усны уурын өтгөрөл хүитэн гадаргуу ба биетүүд дээр бий болно.Хүйтрэлтийн үр дүнд өтгөрөлтийн бүтээгдэхүүн болох хяруу,цан, шүүдэр мөсдөлт, шингэн ба хатуу наалдас бий болно. Èйм учраас өтгөрөлтийн энэ төрлүүдийг нэгтгэн нэг бүлэг болгож газар дээрхи өтгөрөлтийн бүтээгдэхүүн гэж нэрлэнэ.Өтгөрөлтийн эдгээр бүтээгдэхүүнүүд нь хоёр өөр төрлийн процессийн үр дүнд үүсч бий болно. • 1.Ãадаргуун хөрсөн биетүүд дээр өтгөрөлт ба сублимац тасралтгүй явагдсанаас • 2.Биетүүд дээр хүйтрэлтийн суултаас болж хэт хөрсөн усан дусал ба мөсөн талстууд биетүүд дээр наалдсанаасгэх мэт болно.

19. ШҮҮДЭР • Шүүдэр нь усан дуслын маш жижиг хэсгээс тогтсон шингэн бөгөөд хоорондоо нийлж газрын гадаргуун өвс ургамал дээр буусан байна.Энэ үзэгдэл нь ихэвчлэн газрын гадаргуун хөрс түүнээс дулаан туяаруулалтын замаар алдагдахад ихэвчлэн орой ба шөнийн цагт үүсч бий болно.Энэ үед агаарын температур нь шүүдэр унах температур хүртэл буурах түүнээс доош орж хүйтэрсэн байх хэрэгтэй.ийм нөхцөл бүрдэхэд газрын гадаргуу ба түүний дээрх биетүүд дээр усны уурын өтгөрөлт явагдана.Шүүдэр нь ихэвчлэн хэвтээ гадаргуу дээр үүсдэг.Газрын гадаргуу хөрөх үед хөрсний чийгийн ууршилт ба хөрсний гүний үе давхаргаас дулаан ялгаралт явагдсаны үр дүнд газрын гадаргуу дээр шүүдэр үүснэ.Ийм нөхцөлдүүссэншүүдэрньихэвчлэн газрынгадаргуундээдүедавхаргабагадаргуудээрхбиетийндоодгалөөрөөр хэлбэл газарpyyxaрcaн талднь шүүдэр үүсдэг.

20. ХЯРУУ-/Иней/ • Хярууталстбайдалтайцагаанөнгөтэйтунадасбөгөөдхөрсний температур 0 хэмээсдоошорсонүедүүснэ. Өөрөөрхэлбэлгазрынгадаргадээрусныyypньуурынбайдлаасшуудхатуубайдалдшилжижсублимацынпроцессявагдана.Хярууагаарынтемпературнэмэх харинхөрснийтемпөратурxacaxградусба 0 градусаасдоошорж хөрсөнүөдүүсчболно. Хяруушүүдэрүүсэхтохиромжтойнөхцөлньзөөлөн салхитайцэлмэгшөнөбайдаг.Цэлмэгшөнөхөрсньцацрагынзамаархүчтэйхөрөх бахөрс, ургамалбүрхүүлээсчийгялгарчбайдаг. Өөрөөрхэлбэлгазрынгадаргууорчмынхөрсөнагаарньдээдталынхаадулаанагаартайхолилдожүүний үрдүндхяруушүүдэр үүсэхбололцооүүснэ.Хүчтэйсалхитайүедгазрынгадаргууорчмынагаарнь дээдүөдавхаргынхааагаартайхүчтэйсолилцооявуулжбайгаатохиолдолдусныуурынөтгөрөлтбасублимацүүсэх нөхцөлбүрэлддэггүй. Шүүдэрбахярууньагаарынчийгих байхадявагдах. бөгөөдгазрынгадаргуундүрсхэлбэр, бүрхүүлэхээсшалтгаалжхарилцанадилгүйөөрөөрбайна. Мөнугбиетийндулаандамжуулалтынбайдлаасшүүдэрбахярууүүсэхнөхцөл өөр өөр байна. Хотгорбахөндий газарттовгоргадаргуугаасхүчтэйхяруубашүүдэр үүснэ.

21. Янзбүрийнбиетүүддээршүүдэрбахяруухарилцанадилгүйүүснэ. Хөрстүүнийдээрхбиетдулааныг муу дамжуулдагучир шөнө нь хүчтэйхөрчшүүдэрбахяруугаарбүрхэгдэнэ.Барааненгөтэйөөсэвихтзйгадаргуунхалаххөрөхчадварихбайдгаасшүүдэрхяруугаарбүрхэгдэхньтэгшгөлгөрцайвархерсийгбодволихбайна.Шүүдэрбахяруу нь ихэвчлэнзунысүүлчээрагаарчийгэлбэгтэйболжшөнийнагаарын бахөрснийхөрөлтявагдах үед үүснэ.Шүүдэр нь • ургамлынамьдралдонцгойчухалачхолбогдолтойбөгөөдургамалднэмэгдэлчийгийгбийболгоно. Шүүдэрүүсэхуедусныуурынөтгөрөлтявагдажнууцдулаанялгарчургамлынхөлдөхявдлыг тодорхойхэмжээгээрхамгаалжбайдагюм.Хяруунь газрынгадаргуудээрхүйтрэлтүүсгэдэг учир ургамалдилүүнөлөөүзүүлжзарим дулаанддуртайургамлыгхөлдөөхмууталтай. Шүүдзрбахяруушйнуснытоохэмжээгтусгайшүүлтүүрцаасбуюупластиккийнтусламтайгаартодорхойлдог.Ажиглалтаасүзэхэд шүүдэрийнycны тоохэмжээнэгхоногтдунджаар 0,1-0,3мм байдагболохыгтогтоосонбайна.

22. ЦАН • Моднысалаамөчир, утасзэрэг биетүүд дээр сэвсгэр цагаантунадастогтохыг цангэнэ. Цанньтунадасныбусадтөрлүүдээс өөрийнхөөбайгууламж, үүсэхнөхцөл зэргээрээ бусадтөрлөөсялгаатай, Цангүүслээрнь 2 үндсэн шинжидхуваадаг.Үүнд: • Үрэрхэг • Талсархаггэнэ. • Үрэрхэг цаннь цагаанмаягийн сэвсгэр мэсмоднымөчир,. утасзэрэг биет дээр агаарынурсгалугбиетийг тойронурсахадүүснэ. Үрэрхэгцаннь хэт хөлдсөнманангийнусандуслуудхоорондоонийлэхбаүүлтэй үедсалхинынөлөөгөөрүүснэ. Усандуслууд. ньхөлдсөнхүйтэн биөтэй шүргэлцэхэд түүнднаалданөөрийнхөөдүрс хэлбэрийгалдахгүйшахамхурданцарцдаг. Үүнийүрдүнд биетүүдийнгадарга дээр мөсөнүрлээстогтсонмөсдөлт үүсдэг.Нилээд ,салхитай, агаарынтемператур-2-7 градусорчимбайхадүрэрхэгцанихэвчлэнүүсдэгбайна.Агаарын температур нь буурч, салхины хүч багасахад үрэрхэг цан нь аажмаар талсархаг цанд шилжиж эхлэнэ.Үрэрхэгцаннь моднымөчирхолбооныутсандээриххэмжээгээруусчтогтволхугалах, таслахзэрэгүйлчлэлийгүзүүлнэ. Үрэлхэгцамүүсэхаятайнөхцөл ньуулархаггазардавхраатүүлугбиетийгтойроншилжихэдихээрүүснэ.Уулыноройхавьдүүссэнүрэрхэгцангийнзузааннь 1 м хүрч байсантохиолдолбий.

23. Талст цан • Нимгэнжижигмөсөнхавтгайнуудтухайнбиетдээрүүсэхийгталстцангэнэ. Талстцанагаарынтемператур -15 градусаасбагасулханхүчтэйбаогтсалхимгүйманантайүедүүснэ. Үүнээсих-температуртайүедталстцанажиглагдахнь ховорбайгаа. Энэнь • манангийнусандуслуудууршижшуудсублимацынпроцессявагдасныүрдүндталстцанүүснэ.Талстцанихэвчлэннарийн, сэвсгэрдүрсхэлбэр бүхиймөсөнталстуудаастогтохбөгөөдхөдөлгөхөд амархансэгсрэгдэнэ. Талстцангийннягтньмашбагабайна. Талстцангийнзузаанмашудааннэмэгдэхбөгөөдэнэньойролцоогоор 1цагт 1мморчим байдаг. Түүнийхөндлөногтлолынталбайньихэвчлэн 1см-ээсхэтэрдэггүйбөгөөдхааяахэдэн cм хүрдэгбайна. Агаарынтемпературнэмэгдэж, харьцангуйчийгбуурахадталстцанамарханарилна.Салхиныүйлчлэлийннөлөөгөөрамархансэгсэрэгдэжарилна. Заримтохиолдолдцан, хяруухоёрыг хольж, сольжажиглахявдалажиглагддаг.Энэ2 тунадасны хоорондмашихялгаабий. Хярууньихэвчлэн цэлмэгнамууханшөнийнцагуудадуүсчажиглагдана.Цанньхоногийналь ч хугацаандажиглагдахбөгөөдихэвчлэнбүрхэгдүүманантайүедажиглагдана. Хярууньгазрынгадаргуунтуяарааруулалтынулмаасхөрсхөрөхөдхэвтээгадаргуудээрш.өнийнцагуудадүүсэхньажиглагдана.Цанньихэвчлэнбосоогадаргуудээрүүсчбайдаг. Ихээхэнзузаанүедавхаргатайтогтсонцанньцагуурынаюултайүзэгдлийнтоондордог. Учирньзузаантогтсонүрлэнцанхарилцаахолбооныутсыгтаслах, моднымөчирсалаагхугалахзэрэгхохиролыгучруулдагмууталтай. Харинхайлахүеднэмэгдэлчийгбийболгодгоорооашигтайбайдаг.

24. Мөсдөлт /Гололед/ • Мөсдөлтньнягттунгалагбуюутунгалагбишмөсөндавхаргагазрынгадаргуудээрбуюубусадбиетүүддээрялангуяасалхинталдүүсдэг. Мөсдөлтньихэвчлэнборооныдахинхөрсөндуслаасүүсэхбагазрынгадаргуунбусадбиетүүдийнтемператур 0 градусаасдоошорсонүедбиетийнгадаргадээртолигормөсөнгадаргаүүснэ. 0 градусаасдоошоржхөрсөнгадаргуудээрхүчтэйманандоошсуухадмөсдөлтүүсэжболно.Зарим тохиолдолд хөрсөнгазрынгадаргуудээрборооорсходмөсдөлтүүснэ. Газрынгадаргадзэрмөсдөлтүүсвэлмалбэлчээрлүүлэхэдидэхөвсбайхгүйболохоосгаднахальтаргааүүснэ. Өвөлжихургамалдхөлдөхаюулдучрана. Ингэжүүссэнмөсдөлтньнимгэхэнүедавхаргатайбайхбөгөөдүргэлжлэххугацаагаарбагабайна. Хэрэвхөрсөнгадаргадээрорсонбороомөсдөлтболжхөлдөөдцаашидүргэлжлэнборооорволмөсдөлтньхайлна. Мөсдөлтньихэвчлэннамрынсүүлбахаврынэхэнсаруудадтемператур 0-5 градусболсонүедүүснэ. Мөсдөлтийнтунгалагбайдалньтүүнийгүүсгэжбайгаадуслынхэмжээагаарынтемпературзэргээсхамаарна.Усандуслынхэмжээбаагаарынтемпературньбагабайхадмөсдөлтийнтунгалагбагабайна. Усандуслынхэмжээмашбагаагаарынòемпературхүйтэнбайхадмөсдөлтийннягтбагабүдэгцайварөнгөтэйажиглагдана. Заримтохиолдолдмөсдөлтийнгадаргуудээрусныуурынсублимацынүзэгдэлажиглагдажүрдүндньнийлмэлзохионбайгуулалттайтунгалагбишмөсдөлтажиглагдана. Улсардынажахуйналь ч салбартмөсдөлтньхортой, аюултайүзэгдэлдтооцогддог.Ургамлынүндсийгхөлдөөж, ялангуяажимс, жимсгэниймодондмуунөлөөүзүүлэхэээсгаднахарилцаахолбоо, цахилгаанышугамыгтаслах, автобатөмөрзамынхөдөлгөөнийгзогсоохзэрэгмуунөлөөтэй. Ялангуяа ХАА-н үйлдвэрлэл, малажахуйдонцгоймуунөлөөүзүүлдэг.

25. ШИНГЭН БА ХАТУУ НААЛДАС • Шингэннаалдасньусархагтунадасбөгөөдбосообиетүүдэдсалхиныэсрэгталдүүснэ. Энэньхүйтэрснийдараагаардулаанчийглэгагааршилжиниржбиетүүдийнгадаргуудээгүүршүргэлцсэнээсүүснэ.Энэнөхцөлдгазрынгадаргуудээрхибиетнь 0 градусаасдооштемпературтайүеддулаанагааршилжиншүргэлцэхэдугбиетүүддээрусандусалүүснэ. Шингэннаалдасньихэвчлэнчулуунбабетононхана, босоошондээрихээражиглагдана. Хэрэвхүчтэйхүйтрэлтийндараа огцомдулааралтявагдвал, xacaxтемпературтайхөрсөнбосоогадаргуунууддээрхатуунаалдасүүснэ. • Хатуунаалдасньталстзохионбайгуулалттайхагастунгалагөнгөтэйбайдаг. Шингэннаалдасынялгаагэвэлхатуунаалдасньзөвхөн 0 градусаасдоошоржхөлдсөн , гадаргуудээрүүснэ. Хатуубашингэннаалдасньбүрхэгцагагаартайүедхоногийналь ч нөхцөлдүүсчболно. Агаарынбулингаралтынзэргээсхамаарчманан. бабуданүүснэ. Усныуурынөтгөрөлтбасублимацыннөлөөгөөргазрынгадаргууорчмынагаарбулингартажхэвтээчиглэлийналсынбарааныхарагдац 1км хүртэлбуурахыгмананүүсчбайнагэжнэрлэнэ.Усныуурынөтгөрөлтийннөлөөгөөралсынбарааныхарагдац 1 км-ээсцаашмуудахыгбудангэжнэрлэнэ. Агаарынтемпературнэмэхүедмананньмашжижигусандуслуудаастогтохбөгөөддунджаарусандуслынрадиуснь 2-5 км байдаг.

26. Xacaxтемпературтайүеддахинхөрсөнусандусалбамөсөнталстуудаастогтоно.Будангүүсгэжбайгааусандуслуудынрадиусньмашжижигбөгөөд1м-ээсбагарадиустайбайдаг. Будангийнусандусалньтомроходманандшилжихбаманангийнусанодусалньууршихадбудандшилжинэ. Ихэнхтохиолдолдагаарынтемператур -20-25 градусхүртэлхүйтэрсэнбайхаддахинхөрсөнусандуслуудньманангүүсгэдэгбайна.Агаарынтемпературнь0 градусбатүүнээсдоошоржхүйтэрхэдусныyypньсублимацынбайдалдшилжихэдмөсөнталстаастогтсонмананүүсдэгбайна. Алсыíбарааныхарагдацньманангийнфизикшинжусандуслуудынхэмжээнэгжэзэлхүүндноогдохусархагчанараасхамаарна.Манангийнусархагчанаргэдэгнь 1 метркубманангийнагаартагуулагдажбайгаауснытоохэмжээгграммаарилэрхийлснийгхэлнэ.Ажиглалтаасүзэхэдманангийнусархагчанарнь 0,02-1,0 г/м3байдагбайна. Манангийнусархагчанартагаарынтемпературихээхэннөлөөүзүүлнэ. Агаарынтемературнэмэхүедманангийнусархагчанарих, xacaxтемпературтайүедбагабайна.Нэгжэзэлхүүнманангийнусандуслынтоохэмжээньтүүнийусархаг, хэмжээнээсхамаарна. Туршлагаасүзэхэддуслынтоохэмжээньсулхүчтэймананддунджаар 1-10 дусал/см3, хүчтэймананд 400-500 дусал/см3байдаг. Хэвтээчиглэдмананбабудангийнхүчньалсынбарааныхарагдац 2-10 км.Дунд зэргийн хүчтэй будан алсын барааны харагдац 1-2 км.Сул хүчтэй харагдац 50-500м.Хүчтэй манан 50м гэсэн бадлаар үнэлнэ.Агаарын чийгшил ханах байдалд хүрч, хийн шинжтэй уур нь дусал ба талст болон хувирч манан үүснэ.

27. Агаар мандлын доод үе давхарга дахь усны уурын өтгөрөлт • 1.манан. • Газрын гадаргуу орчмын агаарын давхаргад усны уурын өтгөрөлт ба сублимац бий болж маш жижиг усан дусал мөсөн талстууд үүсэж агаарын тунгалагыг бууруулах ба алсын барааны харагдацыг муутгана.хөрсөн гадаргын нөлөөгөөр агаар доороосоо жиндэхэд үүсэх мананг цацрагийн дулаан хүйтэн нүүлтийн гэх мэтээр үүслээр нь мананг ангилна.мананг синотикийн үүслээр нь үндсэн 2 группэд хуваадаг. • 1.дотоод массын гэдэг нь нэгэн төрлийн агаарын массын дотор үүсэх манан • 2.Фронтын манан.Энэ нь фронтын үйл ажиллагаатай холбоотойгоор үүсэх мананг хэлнэ. • Манангийн үүслийг физикийн шинж чанараар нь дараах байдлаар хуваана. • 1.Хөрөлтийн ба хүйтрэлтийн манан • 2.ууршилтын манан • 3.Холимог манан гэж хуваана. • Хүйтрэлийн манан нь газрын гадаргуун ойролцоох агаарын температур нь шүүдэр унах температураас доош орж хөрсөн үед үүснэ.ийм хүйтрэлт нь: • А.Цацрагаар туяаруулалт явагдсанаас • Б.Хүйтэн гадаргуу дээгүүр дулаан агаар шилжин ирснээс • В.агаар уулын орой өөд өгссөнөөс болж хүйтрэлтийн манангууд үүснэ.Хүйтрэлтийн мананг үүсэх нөхцөлөөр нь цацрагийн нүүлтийн, уулын гэж ангилна.

28. УУРШИЛТЫН МАНАН • Ууршилтынмананньууршилтявагдажбайгааусныгадаргынтемпературагаарын температураасих болсонүедүүснэ. Хөрсөнбаөтгөрсөнагаарньусангадаргуудээгүүршилжихэдууршилтынмананүүсэх нэг нөхцөлбүрэлддэг. • Энэууршилтнь агаарынхарьцангуйчийг 100 хувьбатүүнээс ихбайхад ч явагдана. Ууршилтынмананнамрынулиралдзаримдааголбануурдээражиглагдана. Хүйтнийулмралдхөлддөггүйаралхойг, томоохонхэшкээнийхарзмөснийцоорхойгоосууршилтынмананүүсчболно.Намаг, гол мөрөнжижигнуурорчмынсулханхүйтрэлтийнүөд 2 метрээсөндөргүйгазрынгадаргадээгүүрбайрласанмананүүснэ. • Чийглэггадарга дээр ууршилтынмананзөвхөн өдрийнцагтажиглагдана.Учир ньөдрийнцагт ялангуяадулааныулиралд хөрснийтемпературагаарынтемператураасихболсонүедажиглагдана. • Шөнийнцагтхөрсньцацруулалтын замаархөрөхбаэнэүедхөрснийууршилтынмананарилж, харинүүнийорондцацрагийнманан үүсдэг.

29. ХОЛИМОГ МАНАН • Хоёр өөрагаарын температуртай усны уур ньханасанбайдалддөхсөн агаарнийлэхэдхолимог манан үүснэ.Ийммананихэвчлэндалай тэнгисийнэрэг, усанбахуурайгадаргынагаарынтемпературынзөрөөнөөсүүснэ. Харин энэүедсалхиныхүчсулбайвалхолимогмананүүсэх бүрэннөхцөлбүрдэнэ. • ФРОНТЫН МАНАН • Хоёрөөртөрлийнагаарынмананнийлэхүөдфронтынмананүүснэ. Фронтынмананнь ихэвчлэндулаанфронтөтгөрсний дараафронтынгадаргуунхэсэгтээхамтшилжижажиглагдана.Фронтынгадаргуунтунадасууршижагаарусны yypaapханахүедфронтынмананүүсэх нөхцөлбүрэлдэнэ. Дулаанфронтын урьдагаарындаралтбуурдагявдалнь агаарынтемпературадиабатаарбуурахүедфронтынмананүүсчболно.

30. ХОТЫН МАНАН • Үйлдвэр, уурхайихээхэнхөгжсөнтомоохонхотуудадагаартихээхэн хэмжзээнийутаатортог, тоосшороо, усныууршилтхийнмандалддэгдэжхотынманангэж нэрлэгдэхүзэгдлийгүүсгэдэг. Хотынманангийнтархалтих биш бөгөөдзөвхөнхотынхоотөвхэсгэзражиглагдана. • Хотынманангийнхольцодусныуурынөтгөрөлтийнцөммаших хэмжээгээр агаармандалдзөөгдөжгарна.Хотынмананньихэвчлэнөглөөний цагаарагаармандалдахьусныyypханахбайдалдхүрэх үедажиглагдана. • УтаатортогАгаарынбохирдолтих байдагучирхотынманантунгалагбиш өнгөтэй байна. Хотынманангийнхольцоднүүрснийжижиг хэсэг ихбайвалтуяаруулахчадварньихсэж манангийнхүчнэмэгдэнэ. • Хотынтөв хэсэгтмананажиглагдажбайхадзахаарньажиглагддагүй. Учир ньтомоохонхотынтөвдагаарын бохирдолт их,манан үүсэх бололцоог бүрдүүлдэгт оршино.Хотынмананутаатайхолилдожажиглагдвалалсынбарааны харагдацыгэрсбууруулна. • Мөн нарны гийгүүлэлтийгтодорхойхэмжээгээрбууруулна. Хотын мананхүмүүсийнэрүүлмэндийнбайдалд ч муугаарнөлөөлөх ньхааяаажиглагддаг.

31. МАНАНГИЙН ХОНОГ БА ЖИЛИЙН ЯВЦ • Манангийнхоногийнявцыгажиглажүзэхэдхамгийних нь шөнийнцагуудадцацрагийнмананүүсэхтаатайнөхцөлбүрэлдсэн үед ажиглагдана. Агаарынхарьцангуйчийг багаболсонүдээсхойшхамгийнбагаутганьажиглагдана. • Манангийн жилийнявцньгазарзүйнөргөрөгөөсихээхэнхамаарна. • Эхгазардээрмананихэвчлэннамрын цагт, усангадаргуудээрхавартустусүүснэ.Газрынгадаргуугбүрхэжүүссэнмананашигттуяаруулалтыгбагасгадагучирургамалбүрхүүлдчийгийн хүрэлцээ сайжруулдагсайнталтай. • Мөндулааныулиралдхүйтрэлтийгсаатуулдагашигтайталтайбайгаа. Агаарынбаусанзамтөмөр зам, xapзамынхарилцаандмананмуунөлөөүзүүлдэг. • Малажахуйд ч гэсэналсынбарааныхарагдацыгмуутгадгаараамуу нөлөөтэй.

32. Цацрагийн манан. • Цацрагийн манан нь газрын гадаргуу хөрсний улмаас агаарыг доороос нь дээш аажмаар хөргөх ба энэ хөрөлт нь цаашдаа нилээд өндрийн үе давхарга хүртэл үргэлжилдэг.үүний үр дүнд цацрагын манан үүснэ.дараах тохиолдлуудад цацрагийн манан үүсэн таатай нөхцлүүд бүрддэг.Үүнд: • Тропикийн дулаан агаар их өргөрөг руу шижсэнээс, цацрагийн манан үүснэ. Тропикийн тэнгисийн дулаан агаар их өргөрөгт шилжихэд үүсэх цацрагийн манан ихэвчлэн жилийн хүйтний улиралд үүсэх бөгөөд түүний нягт нь газрын гадарга орчим бага.Дээшлэх тутам нягт нь нэмэгдэнэ. • Зуны улиралд эх газрын дулаан агаар далай тэнгисийн сэрүүн гадаргуу дээгүүр шилжихэд үүснэ.Энэ нь ихэвчлэн далай тэнгисийн эрэг хавиар үүсэх нь ажиглагдана.үргэлжлэх хугацаа далай ба эх газрын агаарын температурын зөрөөнөөс хамаарна. • Шөнийн цагт чийглэг агаар дороосоо жиндэж хөрөх, дулаан агаар хүйтэн гадарга дээгүүр орж хөрөх, усан гадарга дээгүүр хүйтэн агаар урсан ирэх үед агаарын чийгшил байдалд хүрч манан үүснэ.Далай тэнгисийндулаанагаархүйтэнгадаргуудээгүүршилжсэнээсхүйтнийулиралддалайн эргийн ойролцоо зарим тохиолдолд эх газрын гүнд үүснэ. • 4. Усангадаргуу дээрхидулаантемпературтайагаархүйтэн эхгазардээгүүршилжихэд дулаанхүйтэн агаарынуулзварорчимүүснэ. Үүнийгтэнгисийнманангэжнэрлэнэ. Тэнгисийнмананжилийнтурш ч ажиглагдажболно. • Зуныэхэн сардагаарын температурдалайндулаанурсгалхоёрынтемпературынялгаварих болсонүедажиглагдана. Уульнбэл өөд агаарадиабатаарөгсөж хөрөхөдмананүүсчболно. Үүнийгбэлийнманангýнý.

33. УУРШИЛТЫН МАНАН • Ууршилтынмананньууршилтявагдажбайгааусныгадаргынтемпературагаарын температураасих болсонүедүүснэ. Хөрсөнбаөтгөрсөнагаарньусангадаргуудээгүүршилжихэдууршилтынмананүүсэх нэг нөхцөлбүрэлддэг.Энэууршилтнь агаарынхарьцангуйчийг 100 хувьбатүүнээс ихбайхад ч явагдана. Ууршилтынмананнамрынулиралдзаримдааголбануурдээражиглагдана. Хүйтнийулмралдхөлддөггүйаралхойг, томоохонхэшкээнийхарзмөснийцоорхойгоосууршилтынмананүүсчболно.Намаг, гол мөрөнжижигнуурорчмынсулханхүйтрэлтийнүөд 2 метрээсөндөргүйгазрынгадаргадээгүүрбайрласанмананүүснэ.Чийглэггадарга дээр ууршилтынмананзөвхөн өдрийнцагтажиглагдана.Учир ньөдрийнцагт ялангуяадулааныулиралд хөрснийтемпературагаарынтемператураасихболсонүедажиглагдана. Шөнийнцагтхөрсньцацруулалтын замаархөрөхбаэнэүедхөрснийууршилтынмананарилж, харинүүнийорондцацрагийнманан үүсдэг.

34. ХОЛИМОГ МАНАН • Хоёр өөрагаарын температуртай усны уур ньханасанбайдалддөхсөн агаарнийлэхэдхолимог манан үүснэ.Ийммананихэвчлэндалай тэнгисийнэрэг, усанбахуурайгадаргынагаарынтемпературынзөрөөнөөсүүснэ. Харин энэүедсалхиныхүчсулбайвалхолимогмананүүсэх бүрэннөхцөлбүрдэнэ. • ФРОНТЫН МАНАН • Хоёрөөртөрлийнагаарынмананнийлэхүөдфронтынмананүүснэ. Фронтынмананнь ихэвчлэндулаанфронтөтгөрсний дараафронтынгадаргуунхэсэгтээхамтшилжижажиглагдана.Фронтынгадаргуунтунадасууршижагаарусны yypaapханахүедфронтынмананүүсэх нөхцөлбүрэлдэнэ. Дулаанфронтын урьдагаарындаралтбуурдагявдалнь агаарынтемпературадиабатаарбуурахүедфронтынмананүүсчболно.

35. ХОТЫН МАНАН • Үйлдвэр, уурхайихээхэнхөгжсөнтомоохонхотуудадагаартихээхэн хэмжзээнийутаатортог, тоосшороо, усныууршилтхийнмандалддэгдэжхотынманангэж нэрлэгдэхүзэгдлийгүүсгэдэг. Хотынманангийнтархалтих биш бөгөөдзөвхөнхотынхоотөвхэсгэзражиглагдана. Хотынманангийнхольцодусныуурынөтгөрөлтийнцөммаших хэмжээгээр агаармандалдзөөгдөжгарна. Хотынмананньихэвчлэнөглөөний цагаарагаармандалдахьусныyypханахбайдалдхүрэх үедажиглагдана. УтаатортогАгаарынбохирдолтих байдагучирхотынманантунгалагбиш өнгөтэй байна. Хотынманангийнхольцоднүүрснийжижиг хэсэг ихбайвалтуяаруулахчадварньихсэж манангийнхүчнэмэгдэнэ. Хотынтөв хэсэгтмананажиглагдажбайхадзахаарньажиглагддагүй. Учир ньтомоохонхотынтөвдагаарын бохирдолт их,манан үүсэх бололцоог бүрдүүлдэгт оршино. Хотынмананутаатайхолилдожажиглагдвалалсынбарааны харагдацыгэрсбууруулна. Мөн нарны гийгүүлэлтийгтодорхойхэмжээгээрбууруулна. Хотын мананхүмүүсийнэрүүлмэндийнбайдалд ч муугаарнөлөөлөх ньхааяаажиглагддаг.

36. МАНАНГИЙН ХОНОГ БА ЖИЛИЙН ЯВЦ • Манангийнхоногийнявцыгажиглажүзэхэдхамгийних нь шөнийнцагуудадцацрагийнмананүүсэхтаатайнөхцөлбүрэлдсэн үед ажиглагдана. Агаарынхарьцангуйчийг багаболсонүдээсхойшхамгийнбагаутганьажиглагдана. Манангийн жилийнявцньгазарзүйнөргөрөгөөсихээхэнхамаарна. Эхгазардээрмананихэвчлэннамрын цагт, усангадаргуудээрхавартустусүүснэ. Газрынгадаргуугбүрхэжүүссэнмананашигттуяаруулалтыгбагасгадагучирургамалбүрхүүлдчийгийн хүрэлцээ сайжруулдагсайнталтай. Мөндулааныулиралдхүйтрэлтийгсаатуулдагашигтайталтайбайгаа. Агаарынбаусанзамтөмөр зам, xapзамынхарилцаандмананмуунөлөөүзүүлдэг. Малажахуйд ч гэсэналсынбарааныхарагдацыгмуутгадгаараамуу нөлөөтэй.

37. УНИАР • Униар гэдэг нь тоос шороо утаазэрэг жижиг хэсгүүдээсагаарбулингартахыг хэлнэ. Ойнтүймэр гарчагаартих хэмжээнийжижигхатуухэсгүүдөргөгдөнгарснаасуниарүүсчболно. Хээрталговьцөл, газарагаартиххэмжээнийэлсэнцэр, шороодэгдэнгарсныулмаасуниаражиглагдана.Ихөргөргүүдэдтропикийнагаарэхгазардайранирэхэдагаарбулингартажтоосшорооөргөгдсөнөөсуниарүүсчболдог.Томоохонхотуудадагаарбохирдожутаатоосшорооихтэйболсныулмаасуниаражиглагдана.Униарнь үүсэх нөхцөлөөрөөгазрынгадаргаорчмынбаөндрийндулааралттайхолбоотойбайдагучиргазрынба өндрийнуниаргэжангилна.Газрынгадаргаорчмын униарнь 1-2м/сексалхитайүедихээхэнхэмжээний газрыгхамрантархсан байдаг.Униарыннягтньгазарорчимөндөртбагабайна. Газрынгадаргаорчмынуниарньсалхиныхүчихсэх, конвекцийн хөдөлгөөн үүсэхэдсарнижалгаболдог.Өндрийнуниарын тархалтньихээхэноронзайэзлэнүүсдэгучиртийм ч амархансарнидаггүй. Өндрийн униарньихэвчлэнхүйтний улирлуудад ажиглагдахбөгөөдэнэньөдрийнулааралтүүсдэгнөхцөлтэйхолбоотойбайна.Униарынхүчнээсхамаарчалсынбарааныхарагдацнь 1-10 км-ийндоторхзлбэлзэжбайдаг.Униартайүедxapдэвсгэртэйбиетүүдхэховтөртуяатайхарагдана. Hap багаөндөртбайхадихэвчлэн униартаж ажиглагдана.

38. ХИЙН МАНДАЛ ДАХЬ УСНЫ УУРЫН ӨТГӨРӨЛТ,ҮҮЛ • Газрынгадаргаастодорхойөндөртусныуурын өтгөрөлтбасублимацынпроцессүүссэнээс ерөнхийшинжчанараарааманантайтөсөөтэй. Гэхдээүүсчбайгааөндөр, дотоодбүтэц, физик шинжчанараарааэрсялгаатай.Үүлгэдэгнь усныөтгөрөлт, сублимацынүрдүнд хийн мандалдүүсчбийболсонбүтээгдэхүүнюм. Үүлүүсэхүндсэн нөхцөл ньагаарадиабатаархөрөх, мөнцацруулалтынхөрөлтявагдахадбүрэлдэнэ.Хийнмандалдявагдажбайгааянзбүрийнүзэгдлүүдэдүүлньонцгойчухал нөлөөүзүүлдэг. Үүлнзээс тунадасунадаг.Нарнаасиржбайгаадулааныэнерги, агаарбагазрынгадаргынтемпературын горим гэх мэтолонхүчин зүйлдүүлньнөлөөүзүүлнэ.

39. ҮҮЛНИЙ ҮҮСЭЛ БҮТЭЦТЭЙ ХОЛБОГДСОН ХИЙНМАНДАЛ ДАХЬ ҮНДСЭН ТҮВШИНГҮҮД • Үүлнийөндөрбүтэц нь агаармандалдахьхэдхэдэнүндсэн түвшингүүдтэйхолбоотой. Үүнд: • Өтгөрөлтийн түвшин. • 0°-ын изотермын түвшин • Хөлдөлтайнтүвшин. • Конвекцынтүвшинзэрэгболно. • Үүлнийдоодталынтүвшинньөтгөрөлтийн түвшинтэйбарагдавхцажбайдагньпрактакаарнотлогдсонбайна.Өтгөрөлтийнтүвшин, 0 градусынизотермынтүвшинхоёрынхоорондохүүл нь усан дуслаастогтохбөгөөдзарим тохиолдолдхайлжбайгаацасан ширхэгүүдээс тогтоно.0 градусынизотермынтүвшинээсдээш орчимбайгааүүлньихэвчлэндахинхөрсөнусандуслуудаастогтоно. Дахинхөрсөнусандуслуудаастогтсонүүлньхөлдөлтийнтүвшинхүртэлүргэлжилнэ.Хөлдөлтийнтүвшинньагаарынтемпературдунджаар 12°-аас-17° болжбуурсантэрөндөртажиглагдана. Энэтүвшинэýсдээшсублимацбахэтхөлдсөнусандусалмөсөнталстуудаасүүлньбүрдэнэ. • Шингэнбамөсөнталстуудаастогтожбайгааүүлншхязгаарыгтодорхойнарийнтогтоохболомжгүйбайдаг. Үүлньнэгбүтцээс нөгөөдшилжихдээаажмааршилжинэ. Дахинхөрсөнусандусал, мөсөн талстньнэгээс нөгөөд шилжихдээтодорхойүедавхаргадамжиншилждэгбайна. Үүлний дээдхил нь конвекцийнтүвшинээр тодорхойлогдоно.

40. Энэ түвшиннь ихэвчлэнсаатуулагч. үедавхаргатайдавхцажбайдаг. Ийм үе давхаргадинверсийнүедавхаргабатемпературынбосоошатлалбагатайих үедавхаргадньагаарынөгсөххөдөлгөөнийурсгалыгсаатуулжбайдаг.Үүнийгсаатуулагчүедавхарга гэж нэрлэхявдалбий.Үүлийгбүрэлдүүлжбайгааэлементүүдньтогтмол нэг хэвийнбайдаггүй. Агаарынөгсөххөдөлгөөнийүйлчлэлззрүүлнь дээшөргөгдөнө. Өгсөххөдөлгөөнийурсгалынхүчсуларсны нөлөөллөөр үүлньхүндийнхүчнийхээүйлчлэлээр доошилно. Үүндгазрынгадаргынтаталцаххүчнөлөөлнө.Үүлнийөгсөх уруудаххөдөлгөөнийүрдүндагаарын температур, харьцангуйчийг өөрчлөлторсноосүүлний бүтэц өөрчлөгдөнө.Салхинынөлөөгөөр үүлньхэвтээ чиглэлдшилжижбайдагбөгөөдүүнийнөлөөгөөрэмхзамбараагүйхөдөлгөөнхөгжинө. Үүлийгхүрээлэн байгааагаарньтэрбүрусныyypaapханаагүйбайдагбөгөөдүүлнмйхязгааруудаарууршилтявагдажбайхаасгаднаагаарынөгсөххөдөлгөөн нөлөөллөөр үүлнь нэмэгдэлчийгээрхангагдажбайдаг. Иймучраасүүлньоршинтогтнож 'байдагюм. Үүлний нэг хзсэгнь хөгжижбайхаднөгөөхэсэгньсарниж ( хайлж) үгүйболжбайдаг.Үүлнь тохиромжтойнөхцөлбүрэлдсэнүедудаанхугацаагаароршинтогтножбайхбөгөөдхэрэвүүлүүсэхнөхцөлнь бүрдээгүйүедсарнижүгүйболжбайдаг.

41. Àíõààðàëòàâüñàíäáàÿðëàëàà