Duurzame ontwikkeling in het HGZO

1. Duurzame ontwikkeling in het HGZO Marijke De Prins Duurzaamheidscoördinator EHSAL - HUB

2. Duurzame ontwikkeling in het HGZO Overview • Duurzame ontwikkeling • Educatie voor duurzame ontwikkeling (EDO) • Internationaal kader • Competenties voor DO • EDO in het Hoger Gezondheidszorgonderwijs

3. Duurzame ontwikkeling • World Commission on Environment and Development (Brundtland Commissie, 1987): “Sustainable development is development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs”

4. Duurzame ontwikkeling (2) • 2 belangrijke kernideeën: • tegemoetkomen aan alle (basis)behoeften: ieder mens heeft recht op een acceptabele levenstandaard. (hier en daar) • “de aarde is niet van ons, we hebben ze enkel geleend van onze kinderen”: ook de toekomstige generaties hebben recht op een aarde die hen voluit kansen geeft. (nu en later)

5. Duurzame ontwikkeling (3) • Het gaat dus niet alleen om ‘milieu’, maar ook om economische en sociale belangen (zoals welzijn, een goede concurrentiepositie, voldoende werk, een rechtvaardige verdeling van hulpbronnen, veiligheid en zorg voor de leefomgeving). • De vereniging van bovenstaande belangen op verschillende schaalniveaus (mondiaal, nationaal, lokaal) is de centrale uitdaging van het streven naar duurzame ontwikkeling.

6. Duurzame ontwikkeling (4)

7. Duurzame ontwikkeling (5) • Koopkracht

8. Duurzame ontwikkeling (6) • Ecologische voetafdruk (2003)

9. Duurzame ontwikkeling (7) • Huidige consumptie- en productiepatronen: sociaal en ecologisch niet duurzaam

10. Duurzame ontwikkeling (8) • Rechtvaardige consumptie- en productie: niet noodzakelijk duurzaam

11. macht en inspraak levenskwaliteit draagkracht rechtvaardigheid Duurzame ontwikkeling (9) • Duurzame productie en consumptie:sociaal rechtvaardig, ecologisch houdbaar

12. Educatie voor duurzame ontwikkeling (1) • Definitie UNECE (2005): “Educatie voor duurzame ontwikkeling ontwikkelt en versterkt de capaciteit van individuen, groepen, gemeenschappen, organisaties en landen om oordeelkundige keuzes te maken ten voordele van duurzame ontwikkeling. […].”

13. Educatie voor duurzame ontwikkeling (2) Internationaal kader (1) • Verklaringen inzake HO en DO • 1972: Stockholm Declaration - UN Conference on Human Environment • 1990: Talloires Declaration - Assocation of University Leaders for a Sustainable Future • 1992: Agenda 21: Chapter 36 - UN Conference on Environment and Development (“Rio”) • 1994: Copernicus Charter - Association of Universities • 1999: Handvest Duurzaam HBO - Nederlandse Vereniging van Hogescholen (HBO-Raad) • 2001: Lüneburg Declaration on Higher Education for Sustainable Development - GHESP partners • 2002: UN Decade of Education for Sustainable Development (DESD) 2005-2014, Johannesburg, bevestigd door de UN General Assembly, 57th session december 2002. • 2005: UNECE: Regionale Strategie voor Educatie voor Duurzame Ontwikkeling

14. Educatie voor duurzame ontwikkeling (3) Internationaal kader (2) • Copernicus Charter van de Association of Universities (CRE), mei 1994 • uitvloeisel van de Conferentie over Milieu en Ontwikkeling van de VN in Rio de Janeiro in 1992. • beoogt het streven naar een duurzame samenleving als concept te implementeren in het onderwijs, het onderzoek en de bedrijfsvoering van de universiteiten in Europa.

15. Institutioneel engagement: écht engagement tonen Milieubewustzijn promoten bij medewerkers, studenten en publiek De medewerkers opleiden in DO Educatieve programma’s ontwikkelen inzake milieubewustzijn Interdisciplinariteit aanmoedigen Kennis inzake duurzaamheid ontwikkelen en verspreiden naar het grote publiek Interdisciplinaire netwerken promoten zowel lokaal, regionaal en internationaal tussen experten Partnerschappen opzetten met andere bezorgde actoren in de samenleving Educatieve programma’s gericht op bedrijven, overheidsorgansiaties, NGO’s en de media. Technologische overdracht Copernicus Charter: 10 principes

16. Educatie voor duurzame ontwikkeling (4) Internationaal kader (3) • Handvest Duurzaam HBO van de Nederlandse Vereniging van Hogescholen (HBO-Raad), 19/12/99 gewijzigd op 13/04/04 • Doelstelling • Studenten op te leiden die de competentie bezitten om ongeacht hun discipline of werkterrein vraagstukken op het gebied van duurzame ontwikkeling te hanteren en daarvoor oplossingen aan te dragen. • Een effectieve bijdrage te leveren aan de integratie van het perspectief van duurzame ontwikkeling door hogescholen in hun opleidingen, onderzoek alsmede in hun eigen huisvesting en bedrijfsvoering. • Een structuur en een instrumentarium te ontwikkelen en in stand te houden om dit proces te ondersteunen.

17. Educatie voor duurzame ontwikkeling (5) Internationaal kader (4) • Lüneburg Declaration on Higher Education for Sustainable Development van de GHESP partners 08-10 oktober 2001 • “Higher education has a catalyst role vis-à-vis education for sustainable development and the building of a Learning Society” • De Verklaring roept de onderwijsinstellingen op om in al hun activiteiten reflectie m.b.t. DO te integreren (punt d.) en de integratie van aspecten van DO verder in het onderwijsaanbod op te nemen (punt f.).

18. Educatie voor duurzame ontwikkeling (6) Internationaal kader (5) • Verklaringen inzake HO en DO  4 rollen/ mogelijkheden voor integratie • Curricula • Bedrijfsvoering • Onderzoek • Maatschappelijke dienstverlening

19. Educatie voor duurzame ontwikkeling (7) Competenties (1) • Omgaan met duurzaamheidsvraagstukken • Hoge graad van complexiteit (ecologische, sociale en economische aspecten met mekaar verweven) • Effecten op systeemniveau • Lange-termijn effecten (toekomstige generaties)

20. Educatie voor duurzame ontwikkeling (8) Competenties (2) • Competenties Forum for the Future (2004) • Understand the need for change to a sustainable way of doing things, individually and collectively • Have suffucient knowledge and skills to decide and act in a way that favours sustainable development • Be able to recognise and reward other people’s decisions and actions that favour sustainable development

21. Educatie voor duurzame ontwikkeling (9) Competenties (3) • Competenties Forum for the Future (2004) • Understand the need for change • Lange termijn denken • Kritisch en analytisch denken • Luisteren en reflectie • Knowledge and skills • Omgaan met hoeveelheid informatie • Geduld, onderhandelingsvaardigheden, diplomatie • Participatieve beslissingstechnieken • Recognise and reward other people • Empathie • Teamwerk • Omgaan met diversiteit

22. Educatie voor duurzame ontwikkeling (10) Competenties (4) • Competenties Stichting DHO (2006) • Disciplinair • Transdisciplinair • Intercultureel • Maatschappelijk belang • Lange-termijnaspecten • Systeem • Persoonlijk leiderschap

23. Educatie voor duurzame ontwikkeling (11) Competenties (5) • Een duurzame professional... • draagt verantwoordelijkheid voor het eigen werk. (Verantwoordelijkheid) • leeft zich in in waarden en gevoelens van anderen. (Emotionele intelligentie) • denkt en werkt vanuit een systeemvisie. (Systeemgerichtheid) • denkt en werkt vanuit een toekomstperspectief. (Toekomstgerichtheid) • zet zich persoonlijk in voor duurzame ontwikkeling. (Persoonlijke inzet) • treedt besluitvaardig en handelingsbekwaam op. (Actievaardigheid) • Plus: Disciplinaire competenties voor duurzame ontwikkeling

24. EDO in het hoger gezondheidszorgonderwijs • Relatie tussen gezondheid/welbevinden & DO • Leven met minder dan 1 $/dag • Levensverwachting (1999): • 49,2 j in minst ontwikkelde landen • 61,4 j in ontwikkelingslanden • 75,2 j in ontwikkelde landen • Kindersterfte: • 156/1000 in minst ontwikkelde landen • 81/1000 in ontwikkelingslanden • 11/1000 in ontwikkelde landen • ...

25. EDO in het hoger gezondheidszorgonderwijs (2) • Relatie tussen gezondheid/welbevinden & DO Van den Hazel & Jans

26. EDO in het hoger gezondheidszorgonderwijs (3) Literatuur • Artikels: • Jameton, A., McGuire, C. (2002). Toward sustainable health-care services: principles, challenges, and a process. International Journal of Sustainability in Higher Education, 3(2), 113-127. • Kirk, M. (2002). The impact of globalization and environmental change on health: challenges for nurse education. Nurse Education Today, 22, 60-71. • Rapport, D. J., Howard, J., Lannigan, R., McCauley, W. (2003). Linking health and ecology in the medical curriculum. Environment International, 29, 353– 358. • Vakreview Health & Sustainable Development:Barten, F., & van der Gulden, J. (2002). Health and Sustainable Development: Visions on Health and Sustainable Development. Amsterdam: DHO. • Handleiding Milieuzorg in de gezondheidszorg: De Prins, M., Dewettinck, T. & Stassen, S. (2005). Milieuzorg in de opleidingen gezondheidszorg: docentenhandleiding. Brussel: Vlaamse Overheid, Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid.http://www.lne.be/doelgroepen/onderwijs/ecocampus/milieuzorg-in-de-curricula/gezondheidszorg

27. EDO in het hoger gezondheidszorgonderwijs (4) Actie (1) • Acties: • Kenniskring Duurzame Ontwikkeling • Studiedagen rond EDO • DO als competentie • Diversiteit • Vakoverschrijdend samenwerken • ...

28. EDO in het hoger gezondheidszorgonderwijs (5) Actie (2) • Onderneem zelf actie... • Eigen lessen • Eigen onderzoek • Bedrijfsvoering van de instelling • Maatschappelijke dienstverlening

29. EDO in het hoger gezondheidszorgonderwijs (6) Actie (3) ... en weet dat je ondersteund wordt • Vlaanderen: • Associaties • Lerend Netwerk DOEN!www.mvovlaanderen.be Hoger Onderwijs/DOEN!7 december • Nederland: • Stichting DHOwww.dho.nl