Biosafety در آزمایشگاه

1. Biosafety در آزمایشگاه دکتر امیرهوشنگ مهرپرور گروه طب کار دانشگاه علوم پزشکی یزد

2. تقسیم بندی پاتوژنها از نظر بیماریزایی • Biohazardها از نظر بیماریزایی در انسان به چهار گروه تقسیم می شوند: • Risk group I: خطر بیماریزایی در انسان ناچیز است، مثل باسیلوس سابتیلیس • Risk group II: خطر بیماریزایی در انسان وجود دارد، اما خطر انتقال کم است و روش درمان و پیشگیری مؤثر دارد.(اکثر باکتریها، ویروسها و قارچها) • Risk group III:خطر انتقال و آلودگی در انسان زیاد است، اما روش پیشگیری و درمان مؤثر دارد.(سل، سیاه زخم، هاری، ایدز و...) • Risk group IV:خطر انتقال و آلودگی در انسان زیاد است، و روش پیشگیری و درمان مؤثر ندارد. (فقط برخی ویروسها)

3. برای کاهش خطر عفونت در آزمایشگاهها سه فعالیت ضروری است: • اقدامات مهندسی • روشهای صحیح انجام کار • وسایل حفاظت فردی

4. اقدامات مهندسی (engineering controls) • از بین بردن میکروارگانیسم در محل ایجاد یا هدایت آن به محیطی کم خطر • تمام فعالیتهایی که احتمال ایجاد bioaerosol دارند، باید در محیطی بسته، ترجیحا کابینتهای biosafety انجام شوند. • انواع biosafety cabinets: • نوع I • نوع II (شامل type AI, II و type BI, II) • نوع III

6. BSC کلاس I • جریان هوای non-recirculated دور از اپراتور • خروجی از فیلتر HEPA به محیط ازمایشگاه یا بیرون • محافظت خوب برای اپراتور برای میکروارگانیسمهای کم خطر یا با خطر متوسط • محافظتی برای مواد مورد آزمایش ایجاد نمی کند.

7. BSC کلاس I

8. BSC کلاس II • هوا از فیلترHEPA عبور می کند و وارد کابینت می شود. • هوا داخل کابینت recirculate می شود، بنابراین برای کار با مواد سمی و فرار مناسب نیست. • محافظت خوب برای اپراتور و مواد مورد آزمایش • برای عوامل عفونی گروه 2 و 3 مناسب است.

9. کلاس IIA1

10. کلاس IIB1

11. BSC کلاس III • هوای ورودی از فیلتر HEPA عبور می کند و هوای خروجی از دو فیلتر HEPAعبور می کند. • محیط آن کاملا بسته است (tightly enclosed) • کار با دستکشهای آستین بلند که به دستگاه متصل است انجام می شود. • بیشترین میزان محافظت برای اپراتور و مواد مورد آزمایش • برای میکروارگانیسمهای گروه 4 مناسب است.

12. کلاس III

13. مقایسه مشخصات انواع کابینتها

15. محل قرارگیری کابنیت • دور از رفت و آمد و جریان هوا (نزدیک پنجره و...): به علت تغییر ورود جریان هوا به داخل کابینت • 30 سانتیمتر فاصله در چهار طرف • 30 تا 35 سانتیمتر فاصله در بالا

16. روش کار اپراتور کابینت • وارد کردن و بیرون آوردن دستها آرام انجام شود. • وارد کردن و بیرون آوردن دستها عمود بر کابینت انجام شود. • بعد از وارد کردن دستها تا 1 دقیقه دستها بدون حرکت باشد. • تعداد حرکات دست به داخل و خارج کابینت به حداقل برسد. • موادی که داخل کابینت گذاشته می شوند با الکل 70٪ ضدعفونی شوند.

17. مواد تا انجا که امکان دارد در انتهای کابینت قرار داده شوند. • دستگاههایی که آئروسول ایجاد می کنند (مانند سانتریفوژ، میکسر و...) باید رو به پشت کابینت قرار داده شوند. • کابینت باید 5 دقیقه پیش از شروع کار و پس از اتمام کار روشن باشد (برخی کابینتها 24 ساعته روشن هستند) • پس از اتمام کار کلیه تجهیزات و سطوح داخلی و خارجی کابینت باید با محلول ضدعفونی کننده (وایتکس یا الکل 70٪) تمیز شوند. • لباس محافظ: برای BSL 1 و 2روپوش آزمایشگاه کافی است. برای BSL 3 و 4 گان جلو بسته لازم است. • دستکش باید روی آستین لباس قرار گیرد.

18. تکنیکهای صحیح در آزمایشگاه • فراوانترین علل آسیبها و عفونتهای آزمایشگاهی: • خطای انسانی • تکنیکهای غلط آزمایشگاهی • استفاده غلط از تجهیزات • برخی فعالیتهای خطرناک در آزمایشگاه: • بازکردن ظروف محتوی نمونه ها • کار با پیپت دهانی • سانتریفوژ کردن • حرارت دادن لوپها

19. رعایت موارد زیر لازم است: • آموزش کارکنان در مورد مخاطرات و همچنین روشهای پیشگیری از آنها و روش درست انجام فعالیتها • کنترل ورود و خروج افراد • استفاده از دستکش مناسب • انجام کل مراحل آزمایشگاهی که با موجودات زنده یا مواد خطرناک در تماس است، در کابینت ایمنی • عدم خوردن، آشامیدن، سیگار کشیدن و دستکاری لنز در آزمایشگاه • ضدعفونی کردن سطح کار • رعایت اصول حمل نمونه ها • رعایت اصول دورریزی مواد (ضد عفونی کردن پیش از دورریزی) • شستشوی دستها هنگام خروج از آزمایشگاه

21. استفاده از پیپتهای دهانی ممنوع است. • موی بلند افراد باید طوری بسته شود که با دست اپراتور، نمونه ها و سطوح تماس نداشته باشد. • در آزمایشگاه نباید باز گذاشته شود. • زخمهای باز و بریدگیها باید پوشانده شوند. • توجه به طرز صحیح نگهداری مواد و نمونه ها • استفاده از پوشش حفاظتی مناسب • شستشوی دستها پس از درآوردن دستکش • تمیز کردن سطوح کار پس از اتمام هر کار • توجه به عملکرد درست دستگاهها

23. اجتناب از بلع یا تماس پوستی با ماده عفونی: • استفاده از دستکش • عدم لمس دهان، چشم و صورت حین کار • عدم مصرف غذا یا نوشیدنی در محیط آزمایشگاه • عدم استفاده از وسایل آرایشی در محیط آزمایشگاه • استفاده از سایر وسایل حفاظت فردی مناسب • اجتناب از تلقیح مواد عفونی: • جایگزینی ظروف شیشه ای با پلاستیکی تا حد امکان • به حداقل رساندن استفاده از سوزن و سرنگ • عدم recap کردن سرسوزن • انداختن سرسوزنهای استفاده شده داخل ظروف سفت

25. جلوگیری از انتشار مواد عفونی: • استفاده از لوپهای یک بار مصرف یا استفاده از incinerator های بسته (enclosed) • دقت در هنگام خشک کردن نمونه های خلط برای جلوگیری از ایجاد آئروسل • قرار دادن ابزارها و محیطهای کشت استفاده شده در ظروفی که نشت نکند. • تمیز کردن محیط کار با ضدعفونی کننده مناسب در پایان کار

26. استفاده از کابینتهای ایمنی: • در هنگامی که کابینت در حال کار است، شیشه جلویی باز نشود • استفاده از حداقل تجهیزات و مواد در داخل کابینت • عدم استفاده از Bunsen burner در کابینت (استفاده از incinerator برقی یا لوپهای یک بار مصرف) • کاهش رفت و آمد پشت اپراتور • عدم حرکات مکرر دست به داخل و بیرون کابینت • تمیز کردن سطوح کابینت پس از هر بار استفاده و در انتهای روز کاری

27. وسایل حفاظت فردی • استفاده از وسایل حفاظت فردی تا زمانی که کارگر به طور کامل آموزش داده نشود، اطمینانی برای حفاظت ایجاد نمی کند. • به عنوان سدی برای کاهش خطر مواجهه با آئروسلها، تلقیح تصادفی و... • انتخاب هر وسیله محافظتی بسته به نوع کاری که انجام می شود. • پیش از ترک آزمایشگاه وسایل حفاظت فردی باید درآورده و دستها شسته شوند.

28. وسایل و پوششهای حفاظت فردی، شامل: • روپوش، گان و سایر پوششها • عینک محافظ، گاگل، face shield • رسپیراتور • دستکش

29. پوشش محافظ (روپوش، گان و...) • گان و پوششهایی که از پشت بسته می شوند برای آزمایشگاه میکروبیولوژی مناسبترند. • در صورت استفاده از روپوش باید آستین بلند باشد و دکمه های آن به طور کامل بسته شوند. • مواقعی که خطر پاشیده شدن مواد خطرناک وجود دارد، بهتر است روی روپوش یا گان، apron پوشیده شود. • پوشیدن روپوش، گان یا apron خارج از محیط آزمایشگاه ممنوع است.

30. محافظ چشم • انتخاب نوع وسیله محافظتی چشم بسته به نوع کار متفاوت است. • عینک ایمنی (قاب عینک معمولی همراه با مواد ضد شکستن روی لنز و صفحه جانبی): محافظت خوبی در موارد پاشیده شدن مواد نمی دهد. • Goggles: می توان از آنها روی عینک یا لنز طبی استفاده کرد • Face shield: معمولا از جنس پلاستیک نشکن که روی صورت قرار می گیرد.

32. رسپیراتور • رسپیراتور در مواردی که فعالیتهای خطرناک انجام می شود و احتمال ایجاد آئروسل زیاد است، لازم است. • نوع رسپیراتور بستگی به نوع فعالیت دارد. • ماسکهای پارچه ای معمولی و ماسکهای جراحی حفاظت خوبی نمی دهند. • رسپیراتور باید برای هر فرد به طور مجزا انتخاب و تست شود. • برای bioaerosolها باید از رسپیراتورهای مخصوص particulateها استفاده کرد. این رسپیراتورها گازهاو بخارات را جذب نمی کنند.

34. Particulate respirators • رسپیراتورهای particulate بسته به میزان مقاومت نسبت به چربی به سه نوع تقسیم می شوند: • N: شامل N-95، N-99 و N-100(به ترتیب 95٪، 99٪ و 7/99٪ ذرات را جذب می کنند) • R • P

35. دستکش • دستکشهای لاتکس، وینیل و نیتریل یک بار مصرف در آزمایشگاه کاربرد فراوانی دارد. • از دستکشهای چند بار مصرف هم می توان استفاده کرد. • احتمال حساسیت به دستکش لاتکس وجود دارد. • در مواردی که خطر مواجهه با ابزارهای برنده وجود دارد باید از دستکشهای شبکه ای فولادی استفاده کرد.

38. برای BSL III: • استفاده از گانی که جلو بسته است. • ورود به آزمایشگاه با دستکش یک لایه • کار در کابینتهای ایمنی و کار با نمونه ها با دستکش دولایه • استفاده از پوشش کفش • استفاده از گاگل • استفاده از رسپیراتور (در صورت نیاز)

39. اصول ضدعفونی کردن و استریلیزاسیون • Antimicrobial: عاملی که میکروارگانیسمها را از بین می برد یا رشدشان را متوقف می کند. • Antiseptic:ماده ای که رشد میکروارگانیسمها را مهار می کند (لزوما سبب مرگ آنها نمی شود). معمولا در سطح بدن مصرف می شود. • Biocide: ترم کلی برای هر عاملی که سبب مرگ یک ارگانیسم شود. • Germicide: ماده ای که سبب مرگ میکروارگانیسمها می شود. • Microbicide: ماده ای که سبب مرگ میکروارگانیسمها می شود. • Decontamination: هر فرایندی که برای از بین بردن میکروارگانیسمها، مواد شیمیایی خطرناک یا مواد رادیواکتیو به کار می رود. • Disinfection: فرایند از بین بردن میکروارگانیسمها (نه لزوما هاگها)، معمولا روی سطوح غیرزنده. • Sterilization: فرایندی که تمام انواع میکروارگانیسمها و هاگها را از بین می برد.

40. ضدعفونی کردن با مواد شیمیایی • مرحله اول: تمیز کردن (برداشتن کثیفیها، لکها و... از روی سطح) • برای انجام ضدعفونی، این مرحله حتما باید انجام شود، زیرا مواد آلی برخی از مواد ضدعفونی کننده را خنثی می کنند. • Chemical germicide: • ترکیبات کلر (هیپوکلریت سدیم، وایتکس، ...): • هر چقدر ماده آلی موجود بیشتر باشد، لازم است غلظت ضدعفونی کننده بالاتر باشد. • خطر تولید گاز کلر (نگهداری در اتاقهایی که تهویه خوب دارند، اجتناب از مخلوط شدن با اسید) • کلرامینها: میزان کلر کمتر، نیاز به تمیز کردن اولیه ندارند. • فرمالئید: تمام میکروارگانیسمها را از بین می برد • به دو فرم:‌ پارافرمالدئید (پلیمر) و فرمالین • گاز فرمالدیئد (حرارت دادن فرمالین) برای ضدعفونی کابینتها و اتاقها به کار می رود. • گاز محرک و احتمال سرطانزایی • گلوتارلدئید: تمام میکروارگانیسمها را از بین می برد • اثر سریعتر از فرمادئید • برای ضدعفونی وسایل و ابزارها • گاز محرک برای دستگاه تنفسی و پوست

41. الکلها (اتانول و پروپانول): هاگها را از بین نمی برند. • بهترین اثر در غلظت 70٪ • برای ضد عفونی پوست، کابینتها، سطوح و همچنین غوطه ور کردن ابزارها مناسب است. • ید و یدوفورها:‌ • به علت رنگی که ایجاد می کند، بیشتر به عنوان antiseptic به کار می رود تا disinfectant • اثرش تقریبا مانند کلر است. • پراکسید هیدروژن: اکسیدان قوی (مانند کلر) • مناسب برای ضد عفونی کردن سطوح و کابینتها، و همچنین ابزاهایی که به گرما حساس هستند. • Corrosive برای فلزات • می تواند سبب رنگبری از مو و پوست شود.

42. ضدعفونی کردن محیط آزمایشگاه • ضد عفونی کردن سطوح با استفاده از محلول هیپوکلریت سدیم (در آزمایشگاه سل محلولهای غلیظتر،‌ g/l5 مورد نیاز است) • برای این کار می توان از محلول پراکسیدهیدروژن 3٪ نیز استفاده کرد. • ضد عفونی کردن اتاق و تجهیزات با استفاده از گاز فرمالدئید • توجه به بسته بودن تمام منافذ حین کار • دمای هوا باید حدود 21 درجه و رطوبت نسبی حدود 70٪ باشد. • پس از ضد عفونی، پیش از ورورد کارکنان: تهویه مناسب اتاق • برای خنثی کردن فرمالئید می توان از بیکربنات آمونیم استفاده کرد. • برای ضدعفونی کردن فضاهای کوچک (مانند کابینتها) می توان از بخار پراکسید هیدروژن نیز استفاده کرد.

43. ضدعفونی کردن دستها • شستشوی دستها با آب و صابون پس از تماس با biohazards و پیش از ترک آزمایشگاه • در موارد پرخطر بهتر است از صابونهای آنتی سپتیک استفاده شود. • دستها حداقل باید 10 ثانیه با کف صابون مالش داده شوند، سپس زیر آب گرفته و بعد خشک شوند. • بهتر است شیرهای دستشویی با پا یا آرنج باز و بسته شوند.

44. ضدعفونی کردن با گرما • جوشاندن نمی تواند تمام میکروارگانیسمها را بکشد • استفاده از گرمای خشک • حرارت دادن ابزارها در دمای 160 درجه یا بالاتر به مدت 2 تا 4 ساعت • سوزاندن • استفاده از گرمای تر (اتوکلاو): حرارت تر همراه با اعمال فشار مؤثرترین راه ضدعفونی تجهیزات است. به چند روش می توان این کار را انجام داد: • 3 دقیقه در حرارت 134 درجه • 10 دقیق در حرارت 126 درجه • 15 دقیقه در حرارت 121 درجه • 25 دقیقه در حرارت 115 درجه

46. ضدعفونی کردن با اشعه • اشعه گاما و UV نیز برای ضدعفونی کردن فضاها به کار می روند.

47. حمل و دورریزی مواد زائد آزمایشگاهی

48. انواع زباله های آزمایشگاهی • زباله های جامد و غیربرنده • تجهزیات پلاستیکی (محیطهای کشت، لوله های پلاستیکی، ویالها و...) • سوابها و نمونه ها • بافتها یا اجزای موجودات زنده • دستکشها یا روکشهای یک بار مصرف • زباله های مایع • مایعات محیطهای کشت، aspirates • سرم، مایعات بدن موجودات زنده • زباله های برنده یا تیز • هر جسمی که بتواند سبب بریده شدن بدن فرد شود، از قبیل • سوزن، سرنگ، اجسام شیشه ای، پیپتها، لوله های آزمایشگاه

49. روشهای صحیح حمل و دورریزی • استفاده از ظروف و مواد مناسب • بهتر است ظروف و کیسه های حمل زباله های بیولوژیک رنگ خاص (معمولا قرمز) و همچنین علامت خاص biohazard داشته باشد. • برای دورریزی اجسام تیز حتما از ظروف سفت استفاده شود.