KAZDAĞI’NIN FAUNİSTİK ve FLORİSTİK ÖZELLİKLERİ

1. KAZDAĞI’NIN FAUNİSTİK ve FLORİSTİK ÖZELLİKLERİ ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİFEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİBİYOLOJİ BÖLÜMÜ Prof. Dr. C. Varol TOK

2. İçerdiği Biyolojik Çeşitlilik nedeniyle seçilmiş Türkiye’deki Önemli Doğa Alanları [ÖDA-Doğa Derneği]

3. Kazdağı içerdiği biyolojik çeşitlilik bakımından Önemli bir Doğa Alanıdır [Önemli Doğa Alanları Projesi ÖDA-Doğa Derneği]

4. Ayrıca Kazdağı içerdiği Türkiye’ye hatta sadece kendine özgü bitki türleri nedeniyle Önemli bir Bitki Alanı olarak da kabul edilmektedir. Önemli Bitki Alanları Projesi [DHKD (ÖBA 15)]Önemli Doğa Alanı Projesi [Doğa Derneği (MAR 008)]

5. KAZDAĞI’NIN BİTKİLERİ

6. Kazdağı yeterince araştırılmadığı için bitki çeşitliliği tam olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte içerdiği otsu ve odunsu endemik bitki türlerinin varlığı ve bunların korunması amacıyla bir kısmı Milli Park ilan edilmiştir. Yapılan çalışmalarda Kazdağı’ndan olan bitki kayıtlarının neredeyse tamamı Balıkesir olarak verilmiştir. Bu nedenle Çanakkale’ye dahil olan dağın kuzey kısmı yeterince tanınmamaktadır.

7. Endemik Kazdağı Göknar’ı ormanları kuzeye bakan yamaçlarda daha yoğun ve yer yer 400 m ye kadar inmektedir. Doğu kayını ormanları da genellikle daha nemli olan gölge yerleri ve daha verimli toprakları tercih eder. Doğu kayını dağın kuzey yamaçlarında 600-1400 m arasında görülür. Ayrıca endemik tür sayıları karşılaştırıldığında zirveler ile birlikte dağın kuzey tarafının daha zengin olduğu anlaşılmaktadır. Kazdağı’nın hemen kuzeyinde bulunan Ağı Dağı’nda yapılan bir çalışmada 530 bitki türünün bulunması bu düşünceyi doğrular niteliktedir

8. . Kazdağı’nda yapılan çalışmalar sonucunda yaklaşık 790 bitki türü tespit edilmiştir. Bu bitkilerden 82 tanesi kazdağı ve yurdumuza özgüdür.

9. Yurdumuzda 11017 bitki yaşamaktadır. Bunlardan 3711’i ülkemize özgüdür.

10. Kazdağı’nda bulunan endemiklerin Türkiye endemiklerine oranı

11. Endemik 82 bitki türünden 30 tanesi sadece dağın kuzeyinde, 9 tanesi sadece güneyinde, 40 tanesi dağın her iki kısmında da yayılış göstermektedir. 3 bitki türünün ise dağın hangi tarafındantoplandığı tespit edilememiştir.

12. Kazdağı’nda endemik olan bu 82 türden 37 tanesi dünyada ve Türkiye’de sadece Kazdağı’nda bulunmaktadır. Bunların dağılışına baktığımız zaman 12 tanesi sadece Kuzeyde, 6 tanesi sadece Güneyde, 17 tanesi de her iki tarafta da yayılış göstermektedir.

13. Koruma statüsü: Tehlike altına girebilir (NT) KAZDAĞI GÖKNARI(Abies nordmanniana (Stev.) Spach subsp. equi-trojani (Aschers. & Sint. ex Boiss.) Coode & Cullen) Kazdağı Göknarı Dünya üzerinde sadece Kazdağı’nda bulunur ve 1200-1400 m’ler ve daha yukarılarda, bazen saf, çoğunlukla da kayın ve karaçamla karışık ormanlar oluşturur. Ancak yayılışının Ağı Dağı’nda 400 m’lere kadar indiği gözlenmiştir.

14. Özellikle Gürgen Dağı’nın kuzey kesimlerinde ve Yenice üzerinde bol yayılış göstermektedir. Yer yer karaçam, meşe ve kayınlar ile karışık ormanlar oluşturmaktadır.

15. KARANFİL (Dianthus erinaceus Boiss. var. alpinus Boiss.) Kazdağı’nda bulunanan ve sadece ülkemizde yayılış gösteren bu cüce karanfil bitkisi kaya bahçelerinin düzenlenmesinde kullanılabilir. Koruma statüsü: Zarar görebilir (VU)

16. ASLAN PENÇESİ (Alchemilla hirsutiflora (Buser) Rothm.) Dünya üzerinde sadece Kazdağı ve Uludağ’da bulunur. Ateş düşürür, vücuda kuvvet verir ve anne sütünü artırır. Koruma statüsü: Zarar görebilir (VU)

17. YABANİ GÜL (Rosa sicula Tratt.) Dünya üzerinde farklı bölgelerde yayılış gösteren ancak Türkiye’de sadece Kazdağı’nda bulunan dekoratif görünümlü yabani bir gül. Koruma statüsü: Veri yetersiz (DD)

18. SIĞIR KUYRUĞU (Verbascum scamandri Murb.) Bu bitkinin gen merkezi Türkiye’dir ve dünyadaki en fazla türe sahiptir. Latince ismini, antik çağda adı Scamandris (Kara Menderes) olarak bilinen akarsudan alan iki yıllık bir sığırkuyruğu türü. Dünya üzerinde sadece Kazdağı’nda yayılış gösterir. Koruma statüsü: Tehlikede (EN)

19. YÜKSÜK OTU (Digitalis trojana Ivanina) Dünyada sadece Kazdağı’nda bulunan bu bitkiden kalp güçlendirici olarak yararlanılmaktadır. Ancak zehirli bir bitkidir. Koruma statüsü: Zarar görebilir (VU)

20. PEYGAMBER DİKENİ (Centaurea odyssei Wagenitz) Dünya üzerinde sadece Kazdağında yayılış gösteren bir peygamber dikeni türü. Adını Homerosun ünlü destanı Odysse’den alır. Koruma statüsü: Tehlikede (EN)

21. ARAP SÜMBÜLÜ (Muscari latifolium Kirk) Arap sümbülü denmesine rağmen dünyada sadece Türkiye’de bulunan bir sümbül türü. Kazdağı dışında da yayılış gösterir. Uygun şartlar sağlanırsa topluluklar halinde peyzajda kullanılabilir. Koruma statüsü: En az endişe verici (LC)

22. YABANİ BİR SOĞAN TÜRÜ (Allium kurtzianum Asch.& Sint. ex F.Kollmann) Dünya üzerinde sadece Kazdağı’nda bulunan ve yurt dışında kaya bahçeleri dekorasyonunda kullanılan bir yabani soğan türümüzdür. İlk defa P.E. Sintenis tarafında 1883 yılında Susuz Dağ’dan toplanmış ve ünlü botanikçi Kurtz’un adı verilmiş, ancak 100 yıl sonra 1983 yılında F.Kollmann tarafından dünyaya tanıtılmıştır. Koruma statüsü: Tehlikede (EN)

23. TERS LALE, AĞLAYAN LALE (Fritillariabithynica Baker) Dünya üzerinde sadece Türkiye’de yayılış gösteren, çalılıklarda yetişen bir ağlayan lale türü. Koruma statüsü: Koruma önlemi gerektiren (CD)

24. SÜSEN, NAVRUZ (Iris kerneriana Asch. & Sint. ex Baker) Dünya üzerinde sadece Kazdağı’nda bulunan güzel görünüşlü, sarı çiçekli bir süsen türü. Koruma statüsü: En az endişe verici (LC)

25. AK SAFRAN (Crocuscandidus Clarke) Dünya üzerinde sadece Çanakkale’de yayılış gösteren ve Kazdağı’nda da bulunan bir safran türüdür. Şehir şartlarına uyum sağlayabildiğinden dolayı kaya bahçelerinde gruplar halinde dekorasyonda kullanılabilir. Koruma statüsü: Koruma önlemi gerektiren (CD)

26. Crocus gargaricus Herbert subsp. gargaricus KAZDAĞ SAFRANI (Crocus gargaricus Herbert subsp. gargaricus) Dünya üzerinde sadece Kazdağında yayılış gösteren sarı çiçekli bir safran türü. Adını Kazdağı’nın antikçağdaki isimlerinden biri olan Gargaro’dan alır. Koruma statüsü: Tehlike altına girebilir (NT)

27. KAZDAĞI’NDA YAŞAYAN HAYVANLAR

28. Türkiye’de 183 tür iç su balığı yaşadığı kabul edilmektedir. Kazdağ’ında yapılan çalışmalarda 11 türün yaşadığı tespit edilmiştir. Bu Türkiye genelinin yaklaşık %6’sını oluşturur.

29. YILAN BALIĞI(Anguilla anguilla) Bu balık türü yurdumuzun Karadeniz, Ege ve Akdeniz kıyıları boyunca dağılış gösterir. Vücut yılan şeklinde olup kalın bir deri ile örtülüdür. Pelvik yüzgeçler bulunmaz, dorsal, kaudal ve anal yüzgeçler birleşerek tek bir yüzgeç halini almıştır. Eti lezzetli bir türdür.

30. DAĞ ALABALIĞI (Salmo trutta macrostigma) Çanakkale ili, Akdeniz bölgesinin özellikle güney kısımları, Güneydoğu Anadolu bölgesinin kuzeyi ve Doğu Anadolu’nun batı kısımlarında yayılış gösterir. Yanal çizgi üzerinde 10-12 adet iri benek bulunur. En fazla 30 cm. boydadırlar. Özellikle hızlı akan bol oksijenli soğuk dağ sularında yaşarlar. Lezzetli eti nedeniyle avlanır.

31. TATLISU KEFALİ (Leuciscus cephalus) Yurdumuzun her yerinde yayılış gösterir. Vücudu kalın yapılı ve yanlardan çok hafif basıktır. Baş büyük, geniş ve üstten bakıldığında yuvarlağımsı görünüştedir. Temiz ve nispeten hızlı akan çaylarda yaşasa da bazen göllere hatta acı sulara girerler. Eti lezzetli ama çok kılçıklı olması nedeniyle tercih edilmez.

32. TATLISU KEFALİ (Petroleuciscus borysthenicus) Trakya ve Batı Anadolu’nun kuzeyi ile Karadeniz’in doğu kısımlarında yayılış gösterir. Vücut yuvarlak ve cüce yapılıdır. Boy en fazla 40 cm., ağırlığı ise 1 kg. kadar olabilir. Genellikle tatlı sularda yaşar, akarsu ve göllerde de bulunur. Genellikle su bitkileri, omurgasız hayvanlar ve balık yumurtaları ile beslenir.

33. TATLISU KOLYOZU (Chalcarburnus chalcoides) Trakya’nın kuzeyi, Marmara, Kuzey Ege ve Doğu Karadeniz’in kuzeyinde yayılış gösterir. Vücut ince uzun yapıda olup orta büyüklükte pullarla örtülüdür. Alt çene üst çeneden daha uzun ve ağız yukarıya yöneliktir. Akarsu ve göllerin parlak yüzeylerinde gruplar halinde yaşarlar. Tatlı suda yaşamakla birlikte acı sulara da geçtikleri olur. Genellikle kurtlar mollusklar, küçük krustaseler ve böcek larvalarıyla beslenirler.

34. BIYIKLI BALIK (Barbus plebejus escherichi) Trakya hariç Türkiye’nin batı kısımlarında dağılış gösterir. Baş uzun yapılı ve üst tarafı hafif kubbemsidir. Boyu en fazla 20 cm. kadardır. Küçük balıklardan olduğu için gıda olarak ekonomik bir değeri yoktur.

35. İN BALIĞI-ABDAL BALIĞI (Capoeta bergamae) Trakya hariç yurdumuzun her yerinde yayılış gösterir. Vücudu yuvarlak ve iğ şeklindedir. Ağız köşelerinde yer alan ve uzunluğu ırklara göre değişen bir çift bıyık bulunur. Yurdumuzda 6 alttürü yaşamaktadır. Lezzetli eti nedeniyle avlanır.

36. YAĞLICA (Gobio gobio) Marmara, Ege, Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinde yayılır. Boyu en fazla 20 cm. kadar olabilir. Genellikle zemini kumlu ve çakıllı olan hızlı akan nehirlerin yukarı kısımlarında yaşar. Genellikle balık yumurtaları, böcek larvaları, küçük krustaseler ve kurtlarla beslenir.

37. TAŞISIRAN (Cobitis taenia) Türkiye’nin batısı ve İç Anadolu bölgelerinde yayılış gösterir. Vücut yanlardan yassılaşmış ve küçük pullarla örtülüdür. Dorsal ve kaudal yüzgeçler üzerinde enine sıralar halinde dizilmiş siyah renkli küçük benekler bulunur. Çoğunlukla tek yaşarlar. Boyu en fazla 14 cm.’ye ulaşabilir. Balık yumurtası ve çeşitli böcek larvaları ile beslenir.

38. TATLISU KAYA BALIĞI (Neogobius fluviatilis) Karadeniz kıyıları ve Marmara’nın güneyinde yayılış gösterir. Birinci dorsal yüzgeç yüksek, ikinci dorsal yüzgeç daha alçaktır. Boyu en fazla 20 cm. kadardır. Genellikle dipte yaşayan bu balık zemini kumlu veya hafif çamurlu nehir ve göllerde bulunur. Başlıca besinlerini mollusklar, çeşitli böcekler, kurtlar ve daha küçük balıklar oluşturur.

39. Yurdumuzda 21 kurbağa, yaklaşık 100 sürüngen türü yaşamaktadır. • Kazdağı kurbağa ve sürüngenler açısından ayrıntılı araştırılmamış olmakla birlikte yapılan bir Yüksek Lisans çalışması bu konuda bize fikir vermektedir. Yüksek Lisans tezinde 31(8 kurbağa, 23 sürüngen) kurbağa ve sürüngen türü tespit edilmiştir. • Kazdağı’nda tespit edilememiş, burada yaşaması olası diğer kurbağa ve sürüngen türleri de eklendiğinde toplam sayı 41’i bulmaktadır. Bu da yurdumuzda yaşayan kurbağa ve sürüngen türlerinin yaklaşık 1/3 ü kadardır.

40. KÜÇÜK SEMENDER(Triturus vulgaris) Ülkemizde Trakya, Marmara, Batı Anadolu Bölgelerinde yayılır. Vücut boyu 7-11cm. arasında değişir. Erkek bireylerde üreme zamanında serbest ucu tırtıklı bir sırt yüzgeci meydana gelir.Üreme zamanında güneş gören, çok derin olmayan, durgun veya yavaş akan sularda yaşar. Diğer zamanlarda karada; az bitkili, nemli ve taşlık kısımlarda yaşar.

41. ŞERİTLİ SEMENDER(Triturus vittatus) Ülkemizde Hatay ve Gaziantep civarında bir alt türü, Adana ve Mersin civarında bir başka alt türü, Kuzey Anadolu ve Batı’da Bursa ve Adapazarı civarında yayılan diğer alt türü ile dağılış gösterir. Vücut boyu 12-13 cm kadardır. Üreme zamanı erkeklerde meydana gelen sırt yüzgeci ile kuyruk yüzgeci arasında açıklık bulunur. Vücut yanlarında boyuna birer gümüş renkli şerit uzanır. Üreme zamanı bol bitkili sığ, durgun veya yavaş akan sularda yaşarlar.

42. OVA KURBAĞASI (Rana ridibunda) Ülkemizde uygun olan bütün biyotoplarda yaşar. Vücut boyu 15 cm. kadar olabilir. Kulak zarları barizdir. Erkeklerde dış ses kesesi mevcuttur. Sırt zemin renklenmesi çok çeşitlidir.Bol bitkili durgun yada ağır akan suları tercih ederler, bazen hızlı akan sulara da girerler. Sudan çok uzaklaşmazlar.

43. ÇEVİK KURBAĞA (Rana dalmatina) Ülkemizde Trakya ve Kuzey Anadolu’da yayılmıştır. Vücut boyu 5-6 cm., nadiren 9 cm.’dir.Temporal şerit mevcuttur. Arka bacakları diğer türlere nazaran daha uzundur. Sırt tarafın zemin rengi sarımsı, pembemsi veya grimsi kahverengidir. Yaprak döken ağaçların ağırlıkta olduğu orman ve koruluklarda yüksek bitkili ıslak çayırlarda yaşar.

44. GECE KURBAĞASI (Bufo viridis) Ülkemizde uygun olan bütün biyotoplarda yaşar. Vücut boyu 9 cm. kadardır. Parotoid bezleri barizdir.Derileri pürtüklüdür. Sırt tarafın zemin rengi genellikle gri, yeşil veya beyazımsı olup kenarları genellikle siyah olan iri yeşil lekelidir.Gündüzleri bahçe veya açık arazide taş altlarında yada topraklardaki deliklerde yaşar. Gece aktiftirler.Yalnız üreme için suya girerler.

45. SİĞİLLİ KURBAĞA (Bufo bufo) Ülkemizde Orta Anadolu, Trakya’nın güneyi ve Batı Anadolu’da yayılmıştır. Vücut boyu 10-15 cm. kadardır. Parotoid bezleri oldukça büyük ve belirgindir. Erkeklerde ses kesesi bulunmaz. Sırt tarafın zemin rengi kahverengidir.Az bitkili veya ormanlık alanlarda nemli taşlık bölgelerde yaşar. Gündüzleri taş altlarında, oyuk ve kovuklarda gizlenir, gece aktiftirler.

46. AĞAÇ KURBAĞASI (Hyla arborea) Ülkemizde Batı ve Kuzey Anadolu’da bulunur. Vücut 5 cm. kadardır. Parmaklarının ucunda yapışma diskleri bulunur. Erkeklerde Sırt tarafın zemin rengi genellikle parlak yeşildir. Baş altında bir ses kesesi bulunur. Gözün önünden başlayan temporal şerit kasık bölgesinde bir çıkıntı yapmıştır. Yalnızca üreme zamanında suya girer.

47. ÇİZGİLİ KAPLUMBAĞA (Mauremys rivulata) Ülkemizde Trakya, Batı, Güney ve Güneydoğu Anadolu’da yayılmıştır. Kabuk uzunluğu 25 cm. veya biraz daha fazla olabilir. Üst ve alt kabuk birbirine kemik bir bağlantı ile kaynaşmıştır.Baş boyun yanları ve bacaklar sarımsı çizgilidir. Göl, akarsu, hendek vb. tatlı sularda yaşarlar. Besinlerini balık, kurbağa ve diğer sucul hayvanlar teşkil eder.

48. BENEKLİ KAPLUMBAĞA (Emys orbicularis) Ülkemizin hemen hemen her yerinde yayılmıştır. Kabuk uzunluğu 19 cm. kadar olabilir. Üyeler ve boyun yanlarında küçük sarı lekeler bulunur. Üst kabuk siyahımsı veya kahverengimsi renktedir ve üzerinde sarımsı küçük noktalar veya çizgiler bulunur. Durgun ve yavaş akan sularda yaşarlar. Deniz kenarları ile acı sularda da bulunurlar.

49. YILAN KERTENKELE (Anguis fragilis) Vertikal dağılışı 2000 m ye çıkar. Ülkemizde Kuzeybatı Anadolu ile Karadeniz sahil kesiminde yayılış gösterir. Vücut boyu 50 cm kadar olabilen silindir şeklinde bacaksız bir kertenkele türüdür. Dış görünüşü yılanı andırır. Serbest gözkapakları bulunur. Vücudu örten keratin pulların alt tabakası kemiktir. Sırt rengi mavimsi yada sarımsı gri veya kahverengidir. Sırt ortasında boyuna, ince siyah bir çizgi bulunabilir. Yan taraflar siyahımsı veya kırmızımsı kahverengidir. Orman, maki ve çayırlıklarda taş altı veya toprakta yaşarlar.

50. OLUKLU KERTENKELE (Ophisaurus apodus) Ülkemizde Doğu, Kuzey, Batı ve Güney Anadolu ve Trakya’da yayılış gösterir.Genel görünüşü yılanı andıran, silindir şekilli, bacaksız bir kertenkele türüdür. Vücudunun yanlarında birer adet boyuna girinti bulunur. Erginlerde sırt rengi sarı veya kahverengi olup lekesizdir. Fundalık bol bitkili taşlık yamaçlarda yaşar.