1 / 47

URBANA GEOGRAFIJA

URBANA GEOGRAFIJA. Literatura. M. Vresk: Grad i urbanizacija, 5. dopunjeno izdanje, Školska knjiga, Zagreb, 2002. M. Vresk: Razvoj urbanih sistema u svijetu, 2. prerađeno izdanje, str. 1-98, Školska knjiga, Zagreb, 2002. M. Pacione: Urban Geography: A Global Perspective, Routledge.

penelope-mcdowell
Download Presentation

URBANA GEOGRAFIJA

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. URBANA GEOGRAFIJA

  2. Literatura M. Vresk: Grad i urbanizacija, 5. dopunjeno izdanje, Školska knjiga, Zagreb, 2002. M. Vresk: Razvoj urbanih sistema u svijetu, 2. prerađeno izdanje, str. 1-98, Školska knjiga, Zagreb, 2002. M. Pacione: Urban Geography: A Global Perspective, Routledge

  3. Razvoj urbane geografije • mlada geografska disciplina • prvi važniji radovi o gradovima – 2. polovica 19. st. • Ratzel, Hettner, Richthofen... • prva opća urbana geografija – Hassert, 1907. • intenzivniji razvoj nakon 2. svjetskog rata

  4. Što je urbana geografija? • Urbana geografija je geografska znanstvena disciplina koja s aspekta međusobnog djelovanja prirodnih i društvenih čimbenika proučava pojavu i prostornu raširenost gradova, njihovu fizionomsku, funkcionalnu i socijalnu strukturu te važnost i utjecaj grada u prostoru

  5. Proučavanje gradova • gradovima se bave i druge znanstvene discipline  ispreplitanje i dopunjavanje  interdisciplinarni rad

  6. Pristupi geografskom proučavanju gradova • 4 razdoblja : 1. do 1900. - počeci 2. do 1. svjetskog rata – morfogenetska (fizionomska) faza 3. između dva svjetska rata – funkcionalna faza -Hans Bobek (1927. i 1938) - tri varijable za određivanje gradova: veličina, kompaktnost i gradski način života 4. poslije 2. svjetskog rata – kompleksan pristup – određivanje gradova na temelju Bobekovih varijabli

  7. Veličina naselja • veličina naselja – najčešći kriterij • najčešće između 2000 i 5000 st., ali, može i manje i više, od 500 – 30 000 st. • primjeri: Danska - 500 Švedska, Finska, Kanada, Australija, Venezuela – 1000 SAD, Meksiko - 2500 Nizozemska, Belgija, Pakistan – 5000 Španjolska, Turska – 10 000 Italija - 20 000 Japan - 30 000

  8. Kompaktnost naselja • kompaktnost – najčešće gustoća zgrada ili stanovništva na jedinici površine • primjeri: Švedska – međusobna prosječna udaljenost zgrada do 200 m VB - međusobna prosječna udaljenost zgrada do 20 m (gustoća zgrada najmanje 25 na jednom hektaru) minimalna gustoća naseljenosti: Francuska 500 st/km2, SAD 800, VB 2500

  9. Gradski način života • gradski način života – najčešće odnos između poljoprivrednog i nepoljoprivrednog stanovništva

  10. Centralitet naselja • Klöper (1956) dodao varijablu centralitet naselja – manje se primjenjuje jer određeni centralitet mogu imati i seoska naselja

  11. Odnos grada i sela • ranije geografske definicije grada počivale na stajalištu o dihotomiji grada i sela – gradske funkcije i način života mogli su postojati samo u gradovima • danas, sve veće smanjivanje razlika između grada i sela – stajalište o odnosu grada i sela kao kontinuumu

  12. Tri grupe relevantnih obilježja za geografsko poimanje grada: • socijalna (populacijsko-demografska) • funkcionalna • morfološka (fizionomska) • njihov uzročno-posljedični odnos

  13. Geografska definicija grada • Grad je kompaktno izgrađeno veće naselje u čijim sekundarnim i tercijarnim djelatnostima radi veći dio aktivnog stanovništva i to ne samo za vlastite potrebe, nego i za potrebe stanovništva šireg prostora.

  14. Formalni, funkcionalni, administrativni grad • formalni grad – kompaktno izgrađen prostor s urbanim sadržajem • funkcionalni grad – kompaktno izgrađen prostor + urbanizirana i funkcionalno integrirana okolica • administrativni grad – dobio status grada administrativnim putem

  15. Odnos formalnog i administrativnog grada • često postoji razlika između formalnog i administrativnog grada

  16. Urbanizacija • lat. urbs = grad • a) pojava i razvoj gradova – primarna urbanizacija • b) promjene u rurisu kojima se smanjuju razlike između grada i sela – sekundarna urbanizacija

  17. Primarna i sekundarna urbanizacija • primarna urbanizacija - postanak i razvoj formalnog grada  urbana područja s velikom koncentracijom stanovništva i gradskih aktivnosti • sekundarna urbanizacija – promjene kojima ruralne sredine pod utjecajem grada poprimaju urbana obilježja  urbanizirana područja

  18. Stupanj urbanizacije • najčešće se mjeri udjelom gradskog u ukupnom stanovništvu • nedostatak: ne uzima se u obzir stanovništvo koje živi izvan gradskih međa, a radi u gradu i živi gradskim načinom života, kao ni stanovništvo koje živi i radi u urbaniziranim područjima

  19. Stadiji urbanizacije • 1. predindustrijski (primarni) • 2. industrijski (sekundarni) • 3. postindustrijski (metropolitanski, tercijarni)

  20. Stupanj i dinamika urbanizacije svijeta • Većina gradova osnovana do 19. stoljeća, prije industrijske revolucije (u Europi u sr. vijeku, u Latinskoj Americi od 1521. do kraja 16. stoljeća, drugdje uglavnom u merkantilističkoj fazi) • Ipak, broj i udio gradskog stan. u ukupnom stan. svijeta neznatan sve do 20. st.

  21. 1800. g.: u gradovima s 20 000 i više stan. - 2,4% uk. stan. svijeta (22 milijuna) • 1950: više od 20% • danas preko 50%

  22. 1800: samo jedan milijunski grad • Osim velikih metropola moćnih država, gradovi su uglavnom bili mali • Do 19. stoljeća porast grad. stan. uglavnom uvjetovan podizanjem novih gradova, a nakon toga širenjem postojećih • Velika koncentracija stan. u gradove posljedica je industr. faze urbanizacije

  23. Dinamika porasta gradskog stan. sve veća u odnosu na porast ukupnog svjetskog stanovništva

  24. Dinamika porasta grad. st. u skladu je s općim stupnjem razvoja: • Sve do 1900. Europa ima najveći udio, nakon toga ju prestigle Australija i Amerika

  25. Među slabije razvijenim dijelovima svijeta, Latinska Amerika se počela najranije pojačano urbanizirati: 1920. imala je 15% gradskog stan. (Azija 7%, Afrika 5%) – to je posljedica različitog društveno-ekon. razvoja uslijed ranije dekolonizacije i industrijalizacije • Od 1950-ih godina najjača urbanizacija Afrike

  26. u drugoj polovici 20. st. u slabije razvijenim zemljama snažna imigracija sa sela u gradove (“ruralni egzodus”) + visoki prirodni priraštaj • posljedica: -veliki porast broja stan. u gradovima i stvaranje “divljih” naselja na njihovim rubovima

  27. Razvijene zemlje – slabiji rast gradskog stanovništva • Uzrok: prestale su migracije selo-grad, nizak prirodni priraštaj, preseljavanje iz grada u rubne i prigradske zone  procesi decentralizacije

  28. Porast stanovništva gradova s 500000 i više stanovnika (1920-1960. g.): • Svijet 231% • Europa 60% • druge razvijene zemlje 241% • slabije razvijene zemlje 861%

  29. Urbanizacija Hrvatske • Duga tradicija urbanog razvoja (od antike) • Unatoč tome, Hrvatska spada među najslabije urbanizirane europske zemlje • Razlozi: -slabiji intenzitet industrijske urbanizacije od 19. st.  dugo zadržan karakter agrarne zemlje, iako je postojala relativno gusta mreža malih gradova iz ranijih razdoblja  zaostajanje u gospodarskom razvoju i socijalnom prestrukturiraju -politički: Hrvatska je od 1102.-1991. bila u sastavu drugih državnih tvorevina pa se najveći gradovi razvijaju izvan nje

  30. Dinamika urbanizacije • 1948: samo 25% stanovništva živjelo u gradovima • Pojačana industrijalizacija i urbanizacija tek od 1950-ih • Najdinamičnije između 1961. i 1981. (sa 32,6 na 52% gradskog stan.) – prosječni godišnji porast gradskog stan. više od 3%, a ukupnog ispod 1%) • Porast gradskog stanovništva uvjetovan snažnim preseljavanjem sa sela  posljedično smanjenje udjela poljoprivrednog stanovništva sa 63,4% (1948) na 15% (1981) te 9,1% (1991); danas oko 5%

  31. Dinamika urbanizacije • Nakon 1981. smanjena stopa rasta gradskog stanovništva zbog smanjenog ruralnog egzodusa, niskog prirodnog priraštaja i pojave dnevnih migracija zaposlenih i suburbanizacije te jačanja sekundarne urbanizacije • Preobrazba seoskih naselja: socio-ekonomska, fizionomska i funkcionalna  jače ili slabije urbanizirana naselja

  32. Dinamika urbanizacije • Između 1991. i 2001. smanjen broj stanovnika najvećih naselja; porast broja stanovnika u njihovim okolicama, posebno u satelitima  ulazak u tercijarnu fazu urbanizacije

  33. Stupanj urbanizacije • 1981: 47,8% gradskog stanovništva • 1991: 51,3% • 2001: 53,6% • Nejednaka urbanizacija po makroregijama • Riječka • Splitska • Zagrebačka • Osječka

  34. Određivanje gradova u Hrvatskoj 1961. i 1971. godine • u bivšoj Jugoslaviji 1961. i 1971. naselja se izdvajala na bazi kombinacije veličine naselja i udjela nepoljoprivrednog stanovništva – tri tipa naselja: seoska, mješovita i gradska

  35. Određivanje gradova 1961. i 1971. godine • status grada imala su naselja s više od 2000 stanovnika i s većim udjelom nepoljoprivrednog stanovništva • 1971: 103 grada

  36. Određivanje gradova 1981. i 1991. godine • 1981. i 1991. napušten taj model – primjena isključivo admin. kriterija (određivanje statusa prepušteno samim općinama; nema više mješovitih) • 1981: 212 gradova, 1991: 204 grada (gotovo polovica s manje od 2000 st.)

  37. Model izdvajanja gradova u Hrvatskoj • 1997. su gradska naselja izdvojena pomoću modela s četiri varijable

  38. Gradovi u Hrvatskoj • 1991: 117 gradova (1,7% od svih naselja) s ukupno 2 452 453 st. (51,3% od uk. stan.)

  39. Gradovi u Hrvatskoj • 2001. (po prethodnim kriterijima): 139 gradova s uk. 2.393.746 st. (53,9%) • nedostatak većih gradova (samo 3 iznad 100 000 stanovnika) • nepravilan red veličine gradova • prevlast malih naselja i disperzne naseljenosti (više od 6500 naselja)

  40. Model diferencijacije urbanih, ruralnih i prijelaznih naselja u Republici Hrvatskoj, Metodološke upute 67, DZS RH, 2011. • 4 varijable: 1. upravni status naselja (sjedište upr. grada) 2. veličina naselja (broj stanovnika) 3. soc.ek. struktura stan. i funkcija rada naselja (udio zap. mještana koji rade u mjestu stanovanja u sek. i terc. sektoru) 4. morf.-fizion. obilježja naselja (udio nepoljopr. kuć.)

  41. Urbanim (gradskim) naseljima smatraju se: • 1. sva naselja sjedišta upr. gradova • 2. sva naselja s više od 10000 stan. • 3. naselja od 5000-9999 st. s 25% i više zaposl. u naselju stanovanja, i to u sek. i terc. djel. (u odnosu na uk. broj zaposl. stan. naselja) • 4. naselja od 2000-4999 st. s 25% i više zaposl. u naselju stanovanja, i to u sek. i terc. djel. (u odnosu na uk. broj zaposl. stan. naselja) te s udjelom nepolj. kućanstava od 50% i više

  42. primjena tog modela za popis 2001. (s uvažavanjem naknadno proglašenih upr. gradova: • 143 grada s 2.379.047 st. (53,6% uk. St. RH)

  43. Hvala na pažnji!

More Related