شاخص‌هاي اپيدميولوژيك

1. شاخص‌هاي اپيدميولوژيك در دندانپزشكي دکتر مجتبی صداقت متخصص پزشکی اجتماعی علوم پزشکی تهران

2. مهمترين شاخصي كه نشان دهنده ميزان ابتلاء مردم به پوسيدگي است ميانگين DMFT است. • از 4 كلمه Decayed (پوسيده) • Missed (از دست داده شده به علت پوسيدگي) • Filled (پر شده) Teeth(دندان‌ها) اقتباس شده است

3. براي محاسبه DMFT يك جامعه، تعداد دندان‌هاي پوسيده، پرشده و كشيده شده تك تك افراد آن جامعه را شمرده و ميانگين آنرا محاسبه مي‌نمايند. ميانگين DMFT شاخصي ساده، سريع و قابل بكارگيري در دندانپزشكي است كه چندين دهه است مورد استفاده قرار گرفته است. • اگر هدف نشان دادن وضعيت دندان‌هاي شيري باشد، اين شاخص به صورت dmft نمايش داده مي‌شود ولي راه محاسبه آن به صورت قبلي براي دندان‌هاي شيري است. در صورتي كه به جاي يك دندان، 4 سطح هر دندان از نظر پوسيدگي، تخريب و پر شدن مورد ارزيابي قرار گيرد شاخص DMFSdmfs) براي دندان‌هاي شيري) محاسبه مي‌شود.

4. ميانگين DMFT • معمولا ميانگين DMFT در گروه سني 12 سال در 5 سطح به صورت زير گروه بندي مي‌شود • بين صفر تا 1/1 به عنوان خيلي كم • ، ميانگين بين 6/2-2/1 كم، • 4/4-7/2 متوسط، • 5/6-5/4 بالا • و بيش از 6/6 خيلي بالا.

5. Caries free • يكي ديگر از شاخص‌هايي كه براي گروه سني كودك و نوجوان كاربرد دارد درصد افراد بدون پوسيدگي (Caries free) است. Percent of edentulousness • شاخص ديگر كه براي گروه هاي سنّي بالاتر (44-35 و 65 سال به بالا) ارزيابي مي‌شود درصد بي دنداني (Percent of edentulousness) است كه منظور از آن درصد افرادي از جامعه است كه كليه دندان‌هاي خود را از دست داده اند.

6. Periodontal Index of Treatment Needs • رايج ترين شاخص ارزيابي وضعيت لثه افراد جامعه (Community Periodontal Index of Treatment Needs=CPITN) است كه در سال 1980 توسط كارشناسان WHO و FDI معرفي شد. اين شاخص بيماري‌هاي انساج نگاهدارنده دندان (پريودنتال) را از پنج نظر مورد بررسي قرار مي‌دهد. Periodontal Index of Treatment Needs • Score 0 ـ سالم • score 1 ـ خونريزي از لثه (gingival bleeding) • score 2 ـ وجود جرم (Calculus) • score 3 ـ وجود پاكت كم عمق (Shallow periodontal pocket) • score 4 ـ وجود پاكت عميق (deep periodontal pocket

7. اهداف سازمان جهاني بهداشت سازمان جهاني بهداشت به كشورهاي جهان توصيه نموده است كه بررسي‌هاي اپيدميولوژيك خود را در مورد وضعيت دهان و دندان جامعه شان با استفاده از دستورالعمل‌هاي يكسان و فرم پيشنهادي آن سازمان انجام دهند و داده هاي به دست آمده را به بانك داده هاي ملل متحد (United - Nations Bank) ارسال دارند تا در سيستم (Global Oral Data Bank) GODB ذخيره گردد. به اين ترتيب روند جهاني وضعيت دهان و دندان مشخص مي‌گردد. از طرف ديگر ارزيابي 5 سال يكبار DMFT كودكان 12 ساله به منظور تعيين روند پوسيدگي در آنها نيز مورد تاكيد WHO قرار گرفته است.

8. اهداف براي سال 2010 • در سال 1981 سازمان جهاني بهداشت و فدراسيون بين المللي دندان پزشكي (FDI) اهدافي را براي سلامت دهان و دندان توصيه نمودند. • هدف 1 : 6-5 سال : 90% بدون پوسيدگي باشند. • هدف 2 : 12 سال : DMF بيش از 1 نباشد. • هدف 3 : 15 سال : حداقل 5 ناحيه يا (6/5 Sextant هر دو فك) از نظر وضعيت لثه سالم بوده و بقيه آن‌ها CPITN 1 يا 2 داشته باشد. • هدف 4 : 18 سال : 100% افراد همه دندان‌هاي خود را حفظ كرده باشند. • هدف 5 : 44-35 سال : بيش از 2% افراد بي دندان كامل نباشند، 90% افراد حداقل 20 دندان قابل استفاده داشته باشند و كمتر از 25/0 ناحيه ها (Sextant) امتياز 4 =CPITN داشته باشد. • هدف 6 : 65 ≥ سال : كمتر از 5% بي دندان كامل باشند و 75% افراد اين گروه سني حداقل 20 دندان قابل استفاده داشته باشند و كمتر از 5/0 ناحيه (sextant) امتياز 4 = CPITN داشته باشد

9. وضعيت موجود در جهان و ايران • آمار سال 1995 بانك اطلاعات جهاني در WHO نشان مي‌دهد كه از 178 كشور كه اطلاعات در دسترس داشتند، 25% DMFT در حد بسيار پايين 42 درصد در حد پايين، 30% در حد متوسط، 13% بالا و 5/0% بسيار بالا بوده اند. • در كشور ايران بطور كلي ميانگين DMFT از سال 1336 تا كنون رو به افزايش بوده است. طبق گزارش سازمان جهاني بهداشت كشور ما در سال 1993 از نظر ميانگين DMFT كودكان 12 ساله در وضعيت متوسط قرار داشته است .در سال 1368 (1989) در بررسي دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكي تهران شهرهاي بوشهر و يزد با ميانگين DMFT 12 سالگي برابر 5/1 و 4/1 كمترين ميزان پوسيدگي را داشته اند شهرهاي بندرعباس و اروميه به ترتيب ميانگين DMFTبرابر 74/2 و 56/2 داشته و در سطح متوسط قرار گرفته اند و شهرهاي زنجان و شهركرد با متوسطDMFT 27/4 و 05/6 بالاترين حد را داشته اند .

10. بررسي بر روي 1340 كودك 12 ساله در كشور انجام شد و ميانگين DMFT برابر 02/2 با انحراف معيار 07/2 اعلام شد. در كل 83% كودكان مشكل دنداني داشتند و فقط 17% فاقد پوسيدگي دندان بودند. از اين ميان (83%)، 93% دندان‌هاي پوسيده پر نشده، 4% دندان‌هاي كشيده شده 3% دندان‌هاي پر شده داشتند. ضمنا در بررسي ديگر در سال 1377 از طرف دفتر بهداشت دهان و دندان، وضعيت بهداشت دهان و دندان كودكان ايراني در چهار رده سني 3، 6، 9 و12 سال مورد سنجش قرار گرفت و مشخص شد كه ميانگين DMFT (دندان‌هاي دائمي) كودكان 6 ساله برابـر 2/0، 9 سالـه معادل 9/0 و 12 ساله 5/1 مي‌باشد. همچنين dmft كودكان 3 ساله برابر 8/1 و 6 ساله 8/4 به دست آمد. • ميانگين دندان‌هاي پر شده در 12 ساله ها 2/0، كشيده شده 1/0 و پوسيده 2/1 بود. يعني به طور متوسط كودكان 12 ساله ايران 2/1 دندان پوسيده داشتند در حاليكه ميانگين دندان‌هاي پر شده 2/0 بود يعني از هر 5 نفر يك نفر دندان خود را پر كرده بودند.

11. وضعيت لثه • در ايران آخرين بررسي كشوري در مورد وضعيت لثه جامعه در سال 1380 توسط اداره سلامت دهان و دندان انجام شد (22). • طبق گزارش اين تحقيق، در گروه سني 44-35 سال، در كل كشور 9/9 درصد سكستانت‌ها (Sextants) سالم و بقيه به درجاتي از بيماري‌هاي لثه مبتلا بوده اند .

12. برنامه هاي كشوري الف ـ طرح ادغام بهداشت دهان و دندان در سيستم شبكه • در سال 1374 و در راستاي ادغام فعاليت‌هاي بهداشتي درماني در سيستم شبكه، طرح ادغام بهداشت دهان و دندان در PHC با هدف ارتقاء سلامت دهان و دندان جامعه از طريق افزايش آگاهي مردم و بهبود كمّي وكِيفي وضعيت ارائه خدمات اوّليه بهداشت دهان و دندان مطرح و به صورت آزمايشي در چند شهر كشور به اجرا درآمد. از آنجايي كه امكان پوشش دادن به كليه گروه هاي سني وجود نداشت، گروه هايي از افراد كه احتمال ابتلاء به بيماري‌هاي دهان و دندان در آنان بالاتر و نيز امكان دسترسي به آنان طبق برنامه هاي موجود بيشتر بود به عنوان

13. گروه هدف 1) زنان باردار و شيرده • 2) كودكان از بدو تولد تا 6 سالگي • 3) كودكان 12-6 ساله

14. نيروهاي درگير در طرح ادغام عبارتند از: • الف) سطح يك ـ خدمات بهداشت دهان و دندان • 1) بهورزان • 2) رابطين بهداشتي • 3) كاردان‌هاي بهداشت خانواده • ب)سطح دو ـ خدمات بهداشت دهان دندان • 1) بهداشت كاران دهان و دندان • 2) دندانپزشكان

15. اهداف • 1) افزايش آگاهي مردم در زمينه بهداشت دهان دندان • 2) بهبود كمي وضعيت ارائه خدمات اوليه بهداشت دهان و دندان • 3) بهبود كيفي وضعيت ارائه خدمات اوليه بهداشت دهان و دندان راهكارها (استراتژي‌ها) • 1) آموزش • 1ـ1ـ آموزش مادران باردار 2ـ1ـ آموزش مادران شيرده • 3ـ1ـ آموزش كودكان از بدو تولد تا 6 سالگي • 4ـ1ـ آموزش كودكان 11ـ6 ساله

16. شرح وظايف بهورزان و رابطين بهداشتي و كاروان‌هاي بهداشتي در رابطه با بهداشت دهان و دندان • 1) آموزش بهداشت دهان و دندان به زنان و كودكان • 2) معاينه و ثبت وضعيت دهان و دندان زنان باردار و شيرده و كودكان • 3) ارجاع بيماران به مراكز بهداشتي درماني • 4) پيگيري افرادي كه به موقع مراجعه نمي‌كنند • 5) مراجعه به مدارس تحت پوشش بيماري‌ها و ارجاع

17. شرح وظايف دندان پزشك يا بهداشتكار در مراكز بهداشتي درماني روستايي و شهري • 1) شناسايي منطقه تحت پوشش مركز بهداشتي درماني • 2) پايش و نظارت بر عملكرد بهورزان • 3) ارائه خدمات بهداشتي درماني • 4) آموزش چهره به چهره • 5) همكاري با آموزش و پرورش جهت اجراي طرح بهداشت دهان و دندان دانش آموزان • 6) مشاركت در طرح‌ها و تحقيقات كشوري

18. وظايف دندان پزشكان شاغل در مراكز بهداشتي درماني در راستاي طرح دانش آموزي 1) تنظيم اطلاعات آماري مورد نياز • 2) تكميل شناسنامه دندانپزشكي دانش آموزان تحت پوشش • 3) ارائه خدمات ترميم، كشيدن ريشه هاي عفوني و درمان با فلورايد در دانش آموزان • 4) كنترل آموزش‌هاي معلم داوطلب در مدرسه با توجه به ميزان آگاهي و رعايت نكات بهداشت دهان و دندان توسط دانش آموزان مراجعه كننده و انتقال مواردي كه نياز به تكرار و تمرين بيشتر دارد به معلم داوطلب • 5) ارتباط مستمر با معلمين داوطلب و تهيه برنامه هفتگي براي درمان دندان‌هاي پوسيده دانش آموزان هر مدرسه در روز خاص

19. خلاصه • با توجه به ديدگاه هاي جديد در دندانپزشكي، پيشرفت‌هاي زيادي در كشورهاي صنعتي در راستاي پيشگيري از بيماري‌هاي دهان و دندان و جايگزيني انساج از دست رفته صورت گرفته است. بيماري شايع دهان و دندان يعني پوسيدگي و بيماري‌هاي لثه در زمره بيماري‌هاي عفوني هستند كه با توجه به مثلث اپيدميولوژيك از طريق كنترل عوامل مربوط به شخص و محيط مي‌توان گام‌هاي موثري در پيشگيري از آن‌ها برداشت.