Árangur í háskólarannsóknum

1. Árangur í háskólarannsóknum Rúnar Vilhjálmsson, prófessor Erindi flutt á Ráðstefnu um málefni háskólanna, Hátíðarsal Háskóla Íslands, miðvikudaginn 10. apríl

2. Inngangur – Háskólum er gjarnan skipt í kennsluháskóla (college, community college) og rannsóknaháskóla (Research university). – Kennsluháskólar leggja megin áherslu á kennslu í styttri námsleiðum og kennslu til fyrstu háskólagráðu. Kennarar hafa takmarkað rannsóknahlutverk, en sinna aðallega kennslu, stjórnun og annari þjónustu. – Rannsóknaháskólar eru ýmist sérhæfðir (t.d. á tæknisviði eða heilbrigðissviði) eða almennir (Universitas) og spanna þá helstu svið vísinda og fræða.

3. – Virkni og árangur háskólakennara í rannsóknum er meginmarkmið í rannsóknaháskólum (Universitas, Research University) – Samkvæmt alþjóðlegum viðmiðum ráðast gæði slíkra skóla einkum af rannsóknunum (Guardian, 2010; Rúnar Vilhjálmsson, 2012) – Kennsla í slíkum háskólum (fyrirlestrar, leiðbeining umræður og þjálfun) er samofin rannsóknum, ekki síst í framhaldsnáminu. Kennslan byggir á fræðilegum og vísindalegum grunni og miðlar nemendum vísindalegum viðhorfum, þekkingu og þjálfun

4. Fjölmargir þættir hafa verið tengdir virkni háskólakennara og vísindamanna í rannsóknum: – Starfsaldur (Levin og Stephan, 1991) – Kynferði (Kyvik og Teigen, 1996; Suitor og fl., 2001) – Menntun (Lelievre og fl., 2011) – Akademísk staða (Bland og fl., 2005; Teodorescu, 2000) – Kennsluálag (Braxton, 1996; uz Zaman, 2004) – Umfang stjórnunarstarfa (Bland og fl., 2005) – Rannsóknarvirkni og -menning í háskóladeildinni (Allison og Long, 2001) – Fræðigrein (Inga Dóra Sigfúsdóttir og Þórólfur Þórlindsson, 2000) – Tengslanet í rannsóknum (Stvilia og fl., 2011) – Rannsóknastyrkir (Jacob og Lefgren, 2007; Teodorescu, 2000)

5. Háskóli Íslands Hefur haft sérstöðu meðal íslenskra háskóla. Sérstaðan byggist á eftirfarandi þáttum: – Lang fjölmennasti háskólinn (14.000 nemendur og 570 fastráðnir kennarar). – Hefur yfirburðastöðu meðal íslenskra háskóla þegar athugaðir eru algengir gæðavísar sem tengjast kennurum og rannsóknum (t.d. fjöldi prófessora, kennarar með doktorsmenntun, árangur gagnvart rannsóknasjóðum og alþjóðlegar birtingar kennara). – Er eini alhliða rannsóknaháskólinn (Universitas) í landinu með grunn- og framhaldsnám á öllum helstu sviðum vísinda og fræða.

6. Háskóli Íslands (frh) EN … þetta þýðir ekki að rekstur og starfsemi Háskóla Íslands sé í góðu lagi. Vandi háskólans hefur einkum verið talinn þessi: 1. Of litlar kröfur eru almennt gerðar við inntöku nemenda í skólann. 2. Fjöldi nemenda á hvern fastráðinn kennara er allt of hár. 3. Námsleiðir í framhaldsnámi eru of margar og veikburða. 4. Mikið og vaxandi umsýslu- og stjórnunarálag fastráðinna kennara. 5. Fjárveitingar til skólans eru allt of lágar, m.a. í samanburði við OECD. 6. Reiknilíkan fjárveitinga er ónýtt og skortir réttmæti (tekur ekki tillit til eðlilegs raunkostnaðar við kennslu og rannsóknir). 7. Launakjör háskólakennara eru óviðunandi og ekki í samræmi við launakjör þeirra í nágrannalöndum eða launakjör sérfræðinga á frjálsum markaði. 8. Formlegar menntunarkröfur til kennarastarfa hafa verið of lágar. 9. Rannsóknakröfur við nýráðningar og framgang kennara hafa verið lægri en í alþjóðlegum rannsóknaháskólum.

7. Rannsóknin Árangur í háskólarannsóknum – Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna hvaða þættir tengdust helst árangri háskólakennara í rannsóknum – Rannsóknin tók til allra lektora, dósenta og prófessora Háskóla Íslands sem voru í föstu starfi við skólann haustið 2003, samtals 403 kennara. – Rannsóknin tók til 6 ára og var tilkynnt Persónuvernd (Tilkynning S4416/2009) (Rúnar Vilhjálmsson, 2010) – Heimtur voru 100% – Rannsóknavirkni kennara var metin útfrá: 1. Heildarstigum hvers kennara fyrir rannsóknir (samkvæmt vinnumati) 2. Alþjóðlegum rannsóknastigum hvers kennara 3. Fjölda alþjóðlegra tímaritsgreina hvers kennara

8. Niðurstöður rannsóknarinnar • Almenn fylgni (correlation) reyndist milli rannsóknavirkni • kennara og eftirfarandi þátta (Í svigum merkir + jákvæð • tengsl og - merkir neikvæð tengsl. Ef ekki er merkt í sviga er sambandið ekki línulegt): • Starfsaldur (-) • Starfshlutfall (+) • Menntun (+) • Staða (Lektor, Dósent, Prófessor) (+) • Vísindasvið (Verk-Raunvís., Heilb.vís., Fél.vís., Hugvís.) • Kennsluyfirvinna (-) • Rannsóknasamstarf (+) • Rannsóknastyrkir frá RHÍ og Rannís (+) • – Óveruleg eða engin tengsl voru milli skorar- og deildarforystu og • rannsóknavirkni. • – Kynferði tengdist ekki rannsóknastigum og aðeins að litlu leyti • fjölda alþjóðlegra tímaritsgreina (heldur fleiri greinar hjá körlum)

9. Niðurstöður rannsóknarinnar (frh) Mikilvægustu þættir tengdir rannsóknavirkni kennara voru (samkvæmt marghliða aðhvarfsgreiningu): – Staða (lektor, dósent, prófessor) – Starfsaldur – Menntun – Vísindasvið – Kennsluyfirvinna – Rannsóknastyrkir

10. Ályktanir • Niðurstöður rannsóknarinnar benda til að efla megi háskóla- • rannsóknir með því að … • Viðhalda eðlilegri nýliðun (fáir fastráðir kennarar og öldrun • kennaraliðs veldur alvarlegum vanda) • Gera doktorspróf að almennu ráðningarskilyrði • Ráða kennara í heilt starf fremur en hlutastarf • Ráða kennara með staðfestan rannsóknaferil • Styrkja rannsóknasjóðakerfið • Hækka föst laun kennara og lækka kennsluyfirvinnu • Stuðla að auknu innlendu og alþjóðlegu rannsóknasamstarfi

11. Umræða Skilyrði fyrir öflugu starfi í íslenska háskólakerfinu til framtíðar eru: 1. Róttæk endurskoðun fjárveitinga, m.ö.o. nýtt reiknlíkan sem hvetur til gæða fremur en magns kennslu og rannsókna, viðurkennir eðlilegan raunkostnað í grunn- og framhaldsnámi og fjármagnar nauðsynlega aðstöðu til verkþjálfunar og rannsókna. 2. Fjölgun fastráðinna kennara í fullu starfi. 3. Auknar menntunarkröfur til kennara. 4. Auknar rannsóknakröfur við nýráðningu og framgang kennara. 5. Efling rannsóknasjóða. 6. Hækkun grunnlauna háskólakennara og frekari lækkun kennsluyfirvinnu. 7. Stjórnun háskólanna verði á akademískum forsendum (fagræðisskipan) og unnið gegn stjórnsýslu- og fyrirtækjavæðingu háskólanna. 8. Hugað verði að sameiningu háskóla, verkaskiptingu (College, University) og auknu samstarfi.