Mësimi I tretë Metodat e mësimit Vështrim historik Rilindja shqiptare dhe shkolla

1. Mësimi I tretë Metodate mësimit Vështrimhistorik Rilindjashqiptaredheshkolla Njëvështrimmbimetodat e mësimdhënies

2. Tëmësuaritnganjeri - tjetri • Me krijimin e civilizimit, rreth 12. 000 vjetë më parë (me krijimin e komuniteteve) u zhvilluaedhetë mësuarit. • Fillimishttëmësuarit (e njohurivedheaftësive) merrej nëpërmjet jetës së përditshme, duke vëzhguar dhe përvetësuar sjelljet e njeri – tjetrit(atoqë konsideroheshin të miradhetëpërdorshme). • Mbikëtë metodë (tëmësuaritnganjeritjetri)mbaheshinqëndrimedhepërpunoheshinkonceptee qëndrime të reja. • Përveçnjerëzve, edhedisagjitarëdisponojnëpotencialetdhekanëaftësinëpërtëmësuar. Çështje, qëështëtrajtuargjerësishtngabihevioristët (mendimpsikologjik, që u shtriedhenëfushatëtjera, praedhenëpedagogjidheqëgjetizbatimfillimishtnëShBAnëgjysmën e parëtëshek. 20).

3. Tëmësuaritnëshkolla • Shkolla si institucion u shfaq në Egjiptin e lashtë dhe Babiloni, fillimishtsi një instrument për të mësuar shkrim dhe kryerveprime matematikore. • Sokrati, në antikitetin grek përpunoi metodën maieutike(mamisë shpirtërore) pasi kishte konceptin se e vërteta fshihet në mendjen e njeriut dhe mund të shfaqet nëpërmjet dialogut dhe pyetjeve(të studjuara). • Sokrati në rolin e mësuaesit u drejtonte pyetje nxënësve, duke respektuaredhe intervalin e përshtatshëm kohor që u duhejnxënësvepër të menduar, reflektuar dhe përgjigjur. • Gjithashtu ai mendonte se atributin për të fituar dije e kanë të gjithë njerëzit, duke përfshirë edhe skllevërit. • Sofistët, një drejtim tjetër filozofësh,përpunuan retorikën (artin e të folurit), duke e ndarë atë nga përmbajtja lëndore, sepse e konsideronin një instrument që duhet ta zotëronin fëmijët e shtresave të pasura, të cilët do ta shpërfaqninnëpolemikatme kundërshtarët për çështje politike.

4. Rrjedhojat e metodëssofiste • Gjithsesi metoda sofiste e rregullimit të fjalëve në fjali pati rëndësi për shkollën. • Por, nga ana tjetër, e zbatuarnëmënyrëshabllone,ndikoi për shkëputjen e metodës së mësimit nga përmbajtja lëndore dhe të shkollës nga veprimtaritë praktike jetësore. • Senekanë Romë ishte i shqetësuar për karakterin rutionor që po merrte shkolla, gjë që shprehej në metodat shabllonetëmësimit, studimit dhe të shprehjes së përmbajtjes lëndore. • Ai vnte në dukje se fëmijët duhet të mësojnë për jetën, jo thjesht për të përmbushur detyrimet shkollore. • Lidhja e mësimit me jetën shprehet edhe në termin latin educere, që ka kuptim jo vetëm arsimimin zyrtar që bëhet në shkollë, por edhe edukimin informal, që merret me mënyra të shumtanë jetë, qënëlindje.

5. Tëdhënatarkeologjike &shkolla • Nëantikitetinilir, sikurse del ngatëdhënatëshumtaarkeologjike, janëgjeturshkrimenëdru e pergamenëdhemjeteshkrimi, qëhedhindritëmbifaktin se nëshkollatilirendiqeshinpërgjithësishtatorregulladhepraktikaedukimisikurseedhenësistemetantiketëvendevetëzhvilluaramesdhetare. • Vendbanime të shumta ilire hedhin dritë edhe për organizimin dhe përmbajtjen e arsimit sikurse analizohen nga arkiologët tanë dhe të huaj. • Kështu evidentohet se të rinjtë ushtroheshinnëmënyrëtëorganizuar, edukoheshin, zhvilloninpërgatitjenfizike e ushtarakenëinstitucioninarsimortëgimnasiarakut. • Tëdhënatdatojnëprejshekujvetëtretëdhetëdytë p.e.re dhejanëgjeturnëdisaqendrakërkimoresinëkështjellëniliretëKlositnëMallakastër, nëAntigonea, nëqytetinOropostëGreqisë, etj.

6. Ciklet e shkollimitnëarsiminIliri • Prejgjetjevearkeologjikeargumentohetse, arsimiilirishteiorganizuarnëdisafaza (cikleshkollimi). • Nëfazën e parëpërfshiheshinfëmijëtnga 7-11 vjeç, dheikushtohejrëndësishkrimit • Faza e dytë, përfshintemoshën 12-16 vjeçare, dheikushtohejrëndësiedukimitnëpalestër. Kjofazëka qenëmë e vështirëpërt’udokumentuarme tëdhënatëardhuranëmënyrëtëdrejtpërdrejtëngaqytetetilire. • Faza e tretë, përfshintemoshën 17-18 vjeç, kudjemtëedukoheshinnënkujdesin e drejtpërdrejtëtëbashkësisësëqytetitnëgimnazet e drejtuaranganëpunësitshtetërorëtëquajturgimnasiarkë.

7. ShkollatIlire, Apolonia • Kulturagreko-romake u përhapedhenëshkollatnëIliri, kudallohetshkolla e Apolonisë. • Shkollaapolonianee artevetëbukura, ishte me famënëtëgjithëbotënantike. • Po ashtu, ishteAkademiaUshtarake, kuÇezari e dërgoipërtëmësuarnipin e tij, Oktavianin. • AtjestudioiAgripa, icili do tëbëhejnjëngagjeneralëtmëtëshquartëperandorisëaugustiane, • AtjestudioiMecena, që do tëbëhejkëshilltarimëingushtëiOktavianitgjatëjetëssëtijsikonsulldhesiperandor.

8. Rëniadheringritja e shkollës • Me rënien e Perandorisë Romake u vu re edhe një rënim i jetës qytetare. • Kjo bëri që të bjerë shkollimi dhe edukimi të zhvillohej kryesisht brenda familjesdhenëpërmjet veprimtarive të përditshme. • Në periudhën e ringjalljes urbane (rreth vitit 1000) u zhvillua prodhimi dhe tregtia, që mundësoi që familjeve e reja aristokratike dhe tregtarët e pasur ti çonin fëmijët nëpër shkolla, ku merrnin njohuritë e nevojshme dhe aftësoheshin për jetën,përtupërgatiturpërprofesione të ndryshme. • Nëmesjetënevropianearsimiashtu, sikursedhekulturanëtërësiishinnëdomenin e klerit. Shkollakonceptohejdhezhvillohejnëkuadrin e rregullavetëskolastikësdheorientohejngakonceptet e mendimitfilozofiktëantikitetitgreko-romak.

9. Shkollanëesjetënevropiane • Nëmesjetën e hershmekishakishtekompetencat e njështetimbiarsimindhekulturëndheikushtonterëndësipërgatitjessëinteligjenciesdheelitëssëkohës në profesione si mjekë, jurist, klerik, etj. • Nëshkollatrajtoheshinpikëpamjetfilozofiko-pedagogjike e fetaretëThomaAkuinitdhemendimtarëvetëtjerëtëfesë. Mësimetdrejtoheshinngaklerikëndërsatekstet e shkruaraashtusivepratnëtërësikishinpërmbajtjekryeshitfetare. • Si doktrinëarsimoreskolastikaijeptepërparësibashkimitnënjësistemarsimortëdijessëantikitetitgreko-romak me besiminkristiandhenëkëtështratzhvillohejedhefutjanëshkollë e njohurivetëreja. • Skolastikasimetodëshprehejnëmënyratklishetëstudimit, tëmbylljessëshkollës, tëautoritarizmitdhedominontenëshkollatdheuniversitetet e evropësngamesiishekullittë 11-të derinëmesin e shekullittë 15-të. • Nëshkollatkatedralearsimimiitërinjvepërqendrohejnëtrajtimit e përmbajtjeslëndorenëleximin (lecito) dhekomentin e tekstit (question).

10. Shkollanëmesjetënarabe • Edhenëkulturën e vendevetëLindjes, nëshkollat, tëcilatngriheshinpranëxhamivepredominontebindjandajautoritetevedhejozhdërvjelltësia e mendimit • Edhenëvendetarabemësimetorganizoheshinpranëinstitucionevefetaredhefilozofia e teologjiakonsideroheshinlëndëprioritare. • NdërkohëqëEuropaMesjetarepopërjetontenjëpërgjumjenëLindjenArabevihej re njëlulëzim. Kjosirrjedhojë e rolittëProfetitMuhamet (562-632), përtëbashkuardhefrymëzuarpopujtarabrrethIslamit. • Periudhae lulëzimitëpërgjithshëmarabpërfshiuedheshkollën. • Shkollate arsimitfillor, maktab-et, ngriheshinpranëxhamive. Ndërsastudimetnëfazën e dytëndiqeshinnëshkollat e quajturamedrese. • Rëndësitëmadhepatifutjanësistem e numravearabe, qëzëvendësuansistemin e rëndëtënumraveromak.

12. Revolucioni industrialdheshkolla • Me rrjedhojat ekonomiko-sociale që solli revolucioni industrial (dherevolucionet e mëdhapolitike e sociale)lindi nevoja për shkollimin shtetëror. • Në shkollimin shtetëror u përfshin masa të gjera të fëmijve, duke konkuruar për dije e një të ardhme më të mirë në profesionin e tyre, duke kapërcyer barrierat pasurore, qëpengoninshumëfëmipërtëmësuar. • Revolucioni industrial, me rendimentin e prodhimit krijuan mundësi për një jetë më të mirë të shtrirë në kohë. • Në atë periudhë shkollat u zgjeruan, duke përfshirë në to masa të gjera të fëmijve, duke konkuruar për dije e një të ardhme më të mirë në profesionin e tyre • Konkurimibëriqëedhefëmijëtështresavetëvarfëratëshfaqnintalentin e tyre, duke përbërëedhenjëkapital social.

13. II. Rilindjadheshkolla • Rilindjaevropiane, me idetëpëparimtarehumanisteidhanjështysëtëmadhereformimittëarsimit. Kontributtëveçantënëkëtëfushëkishinreformatorët e mëdhej, qëngaErazmitekRusoi, qënjihetedhesibabaiipedagogjisëmoderne. • Shkollate ngriturapranëinstitucionevefetareshërbyensibazëpërngritjen e universitetevetëpara, sikurseishinatotëParisit, Bolonjës, Oksfordit, Kembrixhit, etj., qëushqyen me idepërparimtareRilindjenEuropianedhedhanëkontributtëçmuarnëriorganizimin e arsimitparauniversitar. • Daljae shoqërivengaprincipatatmesjetaredheorganizimiishtetevembibazën e tërësisëterritorialedhegjuhës, I dhashtysëfrymëskombëtare, qëishtenjëçështje e madhepërshqiptarët. Çkanëmënyrëorganike do tëthoshte: njëkomb – njëshkollë! • Idetësekulariste, qëilininkishësvendinqëitakontefrymëzuanedhehumanistëtshqiptarësidurrsaku Andrea Aleksi, Marin Barleti, Marin Biçikemi, PjetërBogdani, GjonGazuli, LeonikTomeu, MikelMaruli, etj. qëpërpunuanidenëfushën e artit, shkencës, filozofisë, etj, tëcilatmësoheshinnëshkollë.

14. Pushtimidhemetodika e mësimit • Nëkushtet e pushtimit, shqiptarët u ambjentuanme politikatdhesituatënantishqiptare, qëkrijonintëhuajtpërmosarsimimin e brezittëri. • Sami Frashërishkruan: shqiptariështëmësuartënxërëshkronjaedhe pa shkollë. • Mësimimerrejnëmënyrëilegalenëpërqendra: nështëpi, klube, nëhijepemësh, e gjetkë. Qendrat e mësimitshpeshndryshoninpërshkaktëpërndjekjeve, që u bënteregjimi. Nëto shtjelloheshinditurimbinatyrën, historinë, luftrat, tëparët, edukatën, etj. • Nëaspektindidaktiknjohuritështjelloheshinnëpërmjetkëngëve, përrallave, tregimeve, poemave, baladave, fjalëvetëurta, fabulave, metaforave, gjëzave me domethëniepatriotike e kulturore, legjendave, qëpërcjellishinbrez pas brezidhenxisninfantazinë e mendjevearsimdashëse. • Karakteristikë e mësimitasokohe, ishtezbatimiiedukatësdhepedagogjisëpopullore, sikursevininnëdukjeedhestudjuesit e huaj: shqiptarëtjanënjëpopullqëmëson pa shkolladhe pa kartë. • Por, atdhetarëtshqiptarë e kishintëqartë se pa hapurmëparëshkollatshqipepëredukimin e tërinjvenukmundtërealizoheshinaspiratatkombëtare. AshtusikurseBismarku, nëshekullin e XIX do t’urekomandontepërfaqësuesveshqiptarë, qëtanisninveprën e tyrengashkolla, kurthotë: "Kenishkronja, libra e shkollashqip? -Jo! –Realizonimëparëkëto, mandejvinëtëtjerat! PërndrysheShqipëria do tëmbetetnjëshprehjegjeografike!"

15. KontributiiRilindasveshqiptar • Rilindasit, pa marrëparasyshpengesat, mallkimetnëshekullin e XIX jupërveshënpunëspërhartimindhebotimin e abetares, gramatikës, letërsisëdhetekstevetëtjeranëgjuhënshqipe. • Paralelme këtë u rritndërgjegjësimikombëtarpërpërdorimin e shqipesnëshkolla, institucionefetaredheadministratë. • Formimiigjuhësletrarekombëtaretënjësuar(gjuhastandarte), sivariantimëipërpunuarigjuhëssëpopullitshqiptar, ka qenënjëprocesigjatë, që ka filluarqënëshekujt XVI-XVIII, porpërpunimiisajhyrinënjëperiudhëtë re, nëshekullin XIX, gjatëRilindjesKombëtare.Nëvitin 1824 NaumVeqilharxhifilloipunënpërtëkrijuaralfabetinshqipdhenëvitin 1844 dhe 1845 u botua “Evetar”-i. Vaqilharxhiishteipariqëshprehuqëllimet e RilindjesKombëtareShqiptarenëpërmjettraktatittëtij, parathëniessë “Evetar”-it tëparëdheshumëshkrimevetëtjera. • Nëprogramin e Rilindjes, mësimidhelëvrimiigjuhësamtare, përpjekjetpërpasurimin e sajdhepastriminngafjalët e huajadhetëpanevojshme, zininnjë vend qendror.Gjatëkësajperiudhe, u zhvilluanjëveprimtari e gjerëletrare, kulturoredhegjuhësore.

16. Vepra e rilndësve • Shpallja e parvarësisëishterrjedhojë e njëvargpolitikashkombëtare. Ndërmëkryesoretmundtëpërmendim: • KuvendiKombëtariLidhjessëPrizrenit, 1878, ështënjëpërpjekjestrategjike e patriotëveshqiptarpërtuorganizuardheluftuarpërliridhepavarësi. • Hapja e MësonjëtoressëparëshqipenëKorçë, ( 7 mars 1887), dhe e mësonjëtoretëtjera • Dervish Hima, nëBukureshtmë 1898 themelongazetën “Pavarësia e Shqipërisë” • KongresitiManastirit, 1908, kumiratohetalfabetishqip • KongresiArsimoriElbasanit, 2-9 shtator 1909, ku u miratuanvendimepërarsiminkombëtar • Çelja e shkollësnormaletëElbasanitmë 1 dhjetor 1909, si e parashkollë e mesmekombëtarenëShqipëri • Më 1899, u botualibrii Sami Frashërit, “Shqipëriaç’kaqenë, ç’ështëdheç’dotëbëhetqënjihetsitraktatipolitikiRilindjes • Shtetishqiptar , shkolladhemetoda…

17. III. Metodatëmësimdhënies • Mësimdhënia është shkencë dhe art. Pedagogjia është shkenca që studjon edukimin, ndërsa didaktika është arti i të shpjeguarit. Krahas rëndësisë së informacionit, përmbajtjes lëndore ka rëndësi edhe metoda. • Rousoi, babai I pedagogjisë modern, nëlibrin Emilio se përedukiminshpalliparimin e alteritetittëfëmijës, kufëmijanukduhettqtrajtohetsi I vogëlaposi I rriturnëminiaturë, porsinjëqenie e paisur me mënyrën e vetëpërtëkrijuarmarrëdhënie me botën. Në shkollë janë aplikuar dy metoda: • metoda tradicionale e përqendruar tek mësuesi, teksti, shtërngimi i nxënësit për tu sjellë mirë dhe për të mësuar • metoda progresive, e fokusuarteknxënësi, ështëzhvilluarmbibazën e tëdhënavetëshkencavesociale: tëpsikologjisë, sociologjisë, antropologjisë, etj.

19. Metodatëmësimit • Zhvillimi I shkencavesociale, studimetmbitëmësuarit, krijimi I teorivearsimore, sidomos I biheviorizmit, konjitivizmitdhekonstruktivizmitmundësuanzbatimin e shumëmetodave, qasjevemësimore, sikursejanë: • Metodamontesorie përqendruar tek nxënësi (Maria Montessori) • Metoda e Herbartit, qëu aplikuagjerësishtnëshkollëntonë, kryesishtnëNormalen e Elbasanitnëpërmjetstudentëveqëstudjuannëvendetgjermanike • Metoda e Djuitfokusohet në aspektetdemokratikedhetë mësuarit duke bërë • Metodatëtjera: të lirë nga detyrimi dhe disiplina e vrazhdë (AS Neill dhe përvoja e Summerhill)., • Etj.

20. IdetëBrunerit • Tëmësuaritkonstruktivist • Tëmësuarit me zbulim Nxënësikrijonkonstruktinsubjektivisttërealitetit , bazohetnëintuitëndhehamendësiminfilozofik Krahasimi: ndërsatëmësuaritbihevioristdhekonjitivistjanë realist, bazohennëtëmësuarit me objektiva

21. Mësimi me zbulim (Discovery learning) • Metoda e tëmësuarit • Tëmësuaritështëmëefikaskurarrihetnëpërmjetprocesittëzbulimit Avantazhet: Përfshirjaaktive, motivimi, zhvillonkreativitetin, aftësitëproblemzgjidhëse , fitonpërvojënëtë mësuarit, etj. Kritika • Shumëinformacionkrijonmbingarkesënëaspektinnjohës • Shpeshkërkonburimetëmëdhapadisponueshmenë klasënqëështëtradicionale. • Mungesa e kontrollittëmësuesve • Keqkuptimetëmundshme • Mësuesitmundtëdështojnënënjohjen e idevetëgabuara

22. Nivelet e mësimit • Nëslajdetmëposhtëjepetnëmënyrëskematikenevoja e aplikimittëmetodave, teknikavedhestrategjivenëprocesinmësimor, rëndësiaqëkanëatonëmësimdhënie (përmësuesin) dhenëmësimnxënie (përnxënësin) • Po ashtu, nëpërmjetskemavetrajtohetedhezhvillimi I mësimitnëtrenivele, duke rekomanduarkonceptetbazëqëduhettëzbatohennëpunën me nxënësit (siindividtëndryshëm), tëcilëtkanëkarakteristikaindividualite; puna me grupetëvogla; dhepunanënivelin e klasës. • Çdokoncepttrajtohetngapikëpamjakuptimoredhe e zbatimittëtij. Sikursepasqyrohennëslajdetmëposhtë.

24. Metodologjiae mësimdhënies në tre nivele: Metodaprogresive ( bazohetnëprogresin e nxënësve) aplikohetnëtrerafshe, (sikurseparaqitetedhenëslajdetmëposhtë): a. Metodologjia e mësimit me individët. Konceptetbazëjanë: Studimi i pavarur, të mësuarit ekperimental, shkrim gazete, raporte speciale, tregimeve, hulumtime të nxënësit, mësime (udhëzime) individuale, problemzgjidhje, projekte dhe bashkëpunime, krijim shkrim, qasja konstruktiviste, qasja zbuluese, teoria e inteligjencës shumëfishe b. Metodologjia e mësimit me grupe të vogla. Konceptetbazëjanë: Qasja e të mësuarit bashkëpunues,qasje kërkimore, loja me role, sociodrama, të lexuarit,qasje integruese, ndjekja e dialogimit, eksperimentimi, mikroteaching, udhëzime direkte, këshilla të drejtpërdrejta c. Metodologjia e mësimit me klasën. Konceptetbazëjanë: Diskutime, leksione, mësimi reflektues, simulimi (përsëritja), koncepti i mësimdhënies, të ftuarit e specialistëve, të nxënit me në qendër nxënësin, studimi sipas fushës (lëndës), ekipi (stafi) i mësimdhënies, demonstrimi, eskursione.