Leanúnachas cealla

1. Leanúnachascealla An Mhiotóis & An Mhéóis

2. Leanúnachascealla Tágachcillbeo in anndeighilt. • Tosaíonngachorgánaighilcheallach mar aon chill amháin. • Chilldeighiltthábhachtach in orgánaighilcheallachchunceallanua a dhéanamh. Leanúnachascealla: an cumasatáagcealladeighilt& maireachtáil ó ghlúin go glúin.

3. Crómasóim • Ábhairoidhreachtúil(DNA)sa__________. • Crómasóim- píosabeag DNA. (déantaas próitéin& DNA) • Crómatín- ainmnacrómasóim, seachas I rithcilldeighilte. • Líonseastacrómasóm i núicléasnagceallmaidir le gachaonorgánach I daoinebíonn: ____ Is féidirnacrómasóim a fheiceáil go soiléir i gcealla a bhíonnagdeighilt.

4. Crómasóim- Haplóideacha/Diplóideacha • Bíonndháchóip de gachcrómasóm i núicléasnagceallasómacha (gnáthchealla) in orgánach. Cealladioplóideacha (2n)- bíonnan dáchóip de nacrómasóimsnachealla go léirseo. CromasóimDiplóideach CromasóimHaplóideach

5. Crómasóim-Haplóideacha/Diplóideacha • Tagann 2 ghnéaschillle chéilenuaira tharlaíonntoirchiú, ACH bheadhan iomarcacrómasóimsanúicléasdágcuirfí an 46 crómasómóndáthuistearaghaidh. • Mar sin le linncilldeighilteníchuirtear ach ceannamháin de gachpéirecrómasómisteach i núicléasnagaiméití/gnéaschille. Ceallahaplóideacha (n)-cheallainambíonncóipamháin de gachpéirecrómasóm.

6. TimthriallnaCille: An dtréimhse ó fhoirmiúcille go dtí go ndéanannsícilldheighilt. 3 Chéimsatimthriall: • 1. Idirphás:Cosúil le tréimhsesosa ach go mbíonn an chill agmacasamhlú a cuidcrómasóimagullmhú do chilldeighilt. • 2. Miotóis:An tréimhse le linn don núicléasdeighiltagusinascartarnacrómasóimisteachsadánúicléasnua. • 3. Cytokinesis:An tréimhseinascoilteann an cíteaplasmainadháchuidchundhá chill nua a fhoirmiú.

7. % Am inambíonn an Ceallagdeighilt* I rith a ‘saol’.

8. Tarlaíonndháchineálcilldeighilte do chealla – Miotóis & Méóis. Miotóis: Cilldeighiltinagcuireanncillamháindhá chill arfáil a bhíonndíreachcosúilléi go géiniteach& bíonnan líoncéannacrómasóm a bhísa chill bunaidh. Méóis: Cilldeighiltinagcuireanncillamháinceithre chillarfáilinambíonnleathlíonnagcrómasóm a bhísa chill bunaidh.

9. Miotóis: • Nuair a dhéananncillmiotóiscuireannsíarfáildhá chill inambíonnan líoncéannacrómasóim. FEIDHM: Is le linnfáisagus le linndeisiú an choirp is mó a tharlaíonnmiotóis. CONAS: Ceithrestáitse a bhíonnsamhiotóis – própas, meiteapas, anapas& teileapas

11. 1. Própas: (árd) SnáithíníFéarsaide ScannánNúicleach • crómasóimmar phéirecrómaitidíceangailteag an ceintrimír. • Imíonnnúiclínas radharc. • Déantarsnáithidíféarsaide • Bíonnceintrínagdhácheannnafearsaide, agnapollaí. • Briseann an scannánnúicléachsíos& tosaíonnmeiteapas. Ceintrín Cromasóim Ceintrimír 1.Snáithíní Fearsaideagforbairt 2.Crómasóm le fheicáil go soiléir 3.Tosaíonn scannán Núicléasachagbriseadhsíos 4.Briseann an núiclín síos. http://www.youtube.com/watch?v=DY9DNWcqxI4

12. 2. Meiteapas: • Gluaiseannnapéirícrómaitidí go meánlínenacille. • Ceanglaíonnceintrimírgachpéirecrómaitid leis an bhfearsaid. SnaithíníFéarsaide 1. Crómasóm ag lárlíne na cille 2.Snáithíní nasctha le gachcrómasómsacentrimir Cromasoim Meánlíne

13. 3.An tAnapas 1.Crapann nasnáithíníféarsaide Ag tús an t-anapasscoilteann an cheintrimír. • Péirícrómaitidí ó chéile & tarraingíteargachleathphéire go dtí an poilurchomaireach. • Crapannsnáithínínafearsaide & tarraingíonnsiadnacrómaitidí go dtínapoil. Críochnaíonn an t-anapasnuair a shroicheannnacrómasóimnapoil. • 2.Tarraingítear nagcrómasóm • go dtínapoil

14. 4.An Teileapas • Bristearnabhfearsaid ó chéile. Fabhraíonnscannánnuaar an núicléas& tagann núiclíníarais. • Crómasóimcaol & meascann le chéile • Scoilteann an cíteaplasmainadháleathansin. 1. ath-táirgaíotarscannán núicléasach 2. Fásannnagcrómasómchuncrómatín a dhéanamh.

15. Claoisscoilteach Cytokinesis Ceallaainmhí:tríchúngú an chill scannánsalárlíne. Scoilteann an chill idhá chill nua. Ceallaplandaífásannballaar a dtugtar an chill phlátafásann chill bhallanuaceallalóisargachaontaobh den chill phláta Saicín Chill bhalla nua

16. An Mhiotóis- íomhánna ó micreascóipleictrónach

17. TábhachtnaMiotóise OrgánaighAoncheallach(Amoeba & Baictéir): do Atáirgeadh OrgánaighIlcheallach(plandaí, ainmhí..): Fás http://www.youtube.com/watch?v=Q6ucKWIIFmg&feature=related

18. Ailse- (cancer) • Rialaíonnpáirteannaáirithe de DNA nacillepróiseasnacilldeighilte. • Oncagéinte- an DNA a dhéanann an rialúseo. • Uaireantatarlaíonnsóchán (mutation) do DNA nacille a chuireannisteacharna h-oncagéinte. Sa chásseotarlaíonncilldeighiltgansrian/teorann. Ailse= fás & chilldeighiltnagceallagansrian. • Cuirtearmeall (tumour), grúpamórcealla, arfáil. • Uaireantagluaiseannnaceallaónmeall go háiteannaeilesachorp& bunaítearmealltanua.

19. Tarlaíonnnasócháin is cúis leis nahathruithei DNA na n-oncagéinte de bharrcúiseannaéagsúla. • I meascnagcúiseanna: aois, carcaiginí& aistebia.

20. Carcaiginí: • Ceimiceáináirithe:Bíonn a lán de na ceimiceáinseo le fáilingaltobacagus is iad is cúis le 90% de nahailsíscámhóg. • Radaíochtaíáirithe: mar gathannaUV na gréine, X-ghathanna & gathannaradaighníomhacha α, β agus γ. (cúiseannale sócháin in oncagéinte an DNA) • Víris: Nuair a théannvírisisteachsachorp, téannsiadisteachsanúicléas& úsáideannsiad DNA an óstaighchuncóipeannanuadá DNA féin a chruthú. Uaireantadéantarathruithei DNA nan-oncaigéinte .

21. Méóis: Suíomh: snahorgáinghnéis Táirge: gaiméití achuirarfáil. • Ceallasnahorgáinghnéisdioplóideach tarlaíonnméóischunspeirmeacha& uibheachaa churarfáil. • Cuireanngachcilldioplóideach (2n) ceithre chill haplóideacha (n) arfáil.Cuirtearceannde gachpéirecrómasómisteachsaghnéaschill. Tabhacht: Meascáinéagsúla de chrómasóim a bheithingachubhnóspeirm.

22. Nuair a tharlaíonntoirchiú, déantarsiogót. • Bíonnéagsúlachtmhóridirnagéinte a bhíonnsnasiogóitíéagsúlaseo. Táséseotábhachtachchun go gcuirfíarfáilsliochtinambíonnéagsúlachtaí & a thugannseansmaireachtálaníosfearr do chuidacu. Is é seobunúsnahéabhlóide.

24. ObairRanga: I ngrupaí do 4 déanpóstéirchungachstáitse don méóis a léiriú!