201 3

1. 2013

2. Sadržaj • Metodologija • Stavovi o Konvencijama UN-a • Upoznatost sa Paraolimpijskim i Specijalnim olimpijskim igrama • Interakcija sa djecom sa smetnjama u razvoju • Inkluzija djece sa smetnjama u razvoju • Stavovi građana o Dnevnim centrima i Grupnim kućama • Vidljivost kampanje „Govorimo o mogućnostima“ • TV kampanja • Ključni događaji realizovani u okviru kampanje • Imidž kampanje • Socijalna distanca prema djeci sa smetnjama u razvoju • Pozitivne promene stavova prema djeci sa smetnjama u razvoju • Zaključak

3. Metodologija • Ad hoc f2fanketa u kući ispitanika • Prikupljanje podataka na uzorku reprezentativnom za populaciju građana Crne Gore starih 18+ godina • Veličina ciljne populacije: 474 655 • Veličina uzorka: 1045 (sa 132 uzoračke tačke) • Tip uzorka: stratifikovani troetapni uzorak verovatnoće sa sledećim etapama: • Jedinica prve etape - teritorija biračkog mesta – približna veličina oko of 200 HH (PPS sa verovatnoćom proporcionalnom veličini) • Jedinica druge etape - domaćinstva odabrana metodom slučajnog koraka počev od datih adresa (SRSWoR) • Jedinica treće etape – članovi domaćinstva izabrani sa istom verovatnoćo (SRSWoR) – Kish tablice • Stratifikacija se vrši po: • Tipu naselja – urban/rural • 3 geo-ekonomska regiona • Post stratifikacija se vrši po: polu, starosti, tipu naselja i geo-ekonomskim regionima • Kontrola terenskog rada obuhvata 12% od ukupnog broja anketiranih u svim stratumima proporcionalno veličini uzorka, alogička kontrola i kontrola konzistencije se vrši u 100% slučajeva • Period prikupljanja podataka: od 03. do 12. decembra 2012. • 95% interval pouzdanosti za pojave sa incidencom od 05% je +/- 1.35% • 95% interval pouzdanosti za pojave sa incidencom od 20% je +/- 2.5% • 95% interval pouzdanosti za pojave sa incidencom od 50% je+/- 3.1%

4. Uzorak

5. Stavovi o Konvencijama UN-a

6. POZNATOST KONVENCIJA UJEDINJENIH NACIJA Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Konvencija Ujedinjenih Nacija (UN) o osobama sa invaliditetom Konvencija Ujedinjenih Nacija (UN) o pravima djeteta • Baza: ukupna ciljneapopulacija • Da li ste čuli za Konvenciju Ujedinjenih Nacija (UN) o pravima djeteta? • Da li ste čuli za Konvenciju Ujedinjenih Nacija (UN) o osobama sa invaliditetom?

7. Upoznatost sa Paraolimpijskim i Specijalnim olimpijskim igrama

8. Upoznatost sa Paraolimpijskim igrama Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Ko učestvuje na Paraolimpijskim igrama? Da li ste čuli za Paraolimpijske igre? Baza: Oni koji su čuli za Paraolimpijske igre (2012: 72%; 2013: 67% od ciljne populacije) Ko učestvuje na Paraolimpijskim igrama? Baza: Ukupna ciljna populacija Da li ste čuli za Paraolimpijske igre?

9. Upoznatost sa Paraolimpijskim igrama Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Da li znate koje godine su organizovane posljednje Paraolimpijske igre? Da li znate u kom gradu su organizovane? 38% od svih građana Crne Gore 20% 43% od svih građana Crne Gore 24% Baza: Oni koji su čuli za Paraolimpijske igre (2012:72% ; 2013:67% od ciljne populacije) Da li znatekojegodine su organizovaneposljednjeParaolimpijskeigre? Da li znate u komgradu su organizovane?

10. Upoznatost sa učešćem Crne Gore na Paraolimpijskim igrama Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Da li ste ispratili na televiziji, pročitali u novinama ili na Internetu bilo koju vijest o rezultatima naših sportista sa posljednjih Paraolimpijskih igara? Da li je Crna Gora učestvovala na posljednjim Paraolimpijskim igrama? Baza: Oni koji su čuli za Paraolimpijske igre (2012:72%; 2013:67% od ciljne populacije) Baza: Oni koji su čuli za Paraolimpijske igre i potvrđuju da je Crna Gora učestvovala na posljednjim Paraolimpijskim igrama (2012:57%; 2013:44% od ciljne populacije) (27% od svih građana Crne Gore) (39% od svih građana Crne Gore) (44% od svih građana Crne Gore) (57% od svih građana Crne Gore)

11. Upoznatost sa Specijalnim olimpijskim igrama Da li ste čuli za Specijalne olimpijske igre? Ko učestvuje na Specijalnim olimpijskim igrama? Baza: Oni koji su čuli za Specijalne olimpijske igre (2012:22%; 2013:20% od ciljne populacije) Ko učestvuje na Specijalnim olimpijskim igrama? Baza: Ukupna ciljna populacija Da li ste čuli za Specijalne olimpijske igre?

12. Upoznatost sa Specijalnim olimpijskim igrama Da li znate koje godine su organizovane posljednje Specijalne olimpijske igre? Da li znate u kom gradu su organizovane? 1.7% Baza: Oni koji su čuli za Specijalne olimpijske igre (2012:22%; 2013:20% od ciljne populacije) Da li znate koje godine su organizovane posljednje Specijalne olimpijske igre? Da li znate u kom gradu su organizovane?

13. Upoznatost sa učešćem Crne Gore na Specijalnim olimpijskim igrama Da li ste ispratili na televiziji, pročitali u novinama ili na Internetu bilo koju vijest o rezultatima naših sportista sa posljednjih Specijalnih olimpijskih igara? Da li je Crna Gora učestvovala na posljednjim Specijalnim olimpijskim igrama? Baza: Oni koji su čuli za Specijalne olimpijske igre i potvrđuju da je Crna Gora učestvovala na posljednjim Specijalnim olimpijskim igrama (2012:9%; 2013:10% od ciljne populacije) Baza: Oni koji su čuli za Specijalne olimpijske igre (2012:22%; 2013:20% od ciljne populacije) (5% od svih građana Crne Gore) (5% od svih građana Crne Gore) (10% od svih građana Crne Gore) (9% od svih građana Crne Gore)

14. Da li biste Vi svoje dijete učlanili u lokalni sportski klub gdje se rekreativno sportom bave i druže djeca sa i bez smetnji u razvoju? Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Baza: Ukupna ciljna populacija Da li biste Vi svoje dijete učlanili u lokalni sportski klub gdje se rekreativno sportom bave i druže djeca sa i bez smetnji u razvoju?

15. Upoznatost sa Paraolimpijskim i Specijalnim olimpijskim igrama • 67% građana Crne Gore kaže da je čulo za Paraolimpijske igre – 5 procentnih poena manje nego u decembru prethodne godine. • Generalno gledano, u odnosu na prethodnu godinu, građani Crne Gore u značajno manjoj mjeri pokazuju znanje o Paraolimpijskim igrama – svi ocjenjivani parametri su na značajno nižem nivou u odnosu na prošlu godinu. • Kada je riječ o Specijalnim olimpijskim igrama, uočene razlike u odnosu na prethodni talas istraživanja nisu značajne.

16. Interakcijasadjecomsa smetnjama u razvoju

17. Izraz koji se najčešće koristi kada su u pitanju djeca sa smetnjama u razvoju – spontani odgovori Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na avgust 2010. Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar2012. Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacijea Možete li mi reći koji izraz Vi lično najčešće koristite kada su u pitanju djeca čije su tjelesne, umne ili čulne sposobnosti ispod prosječnih mogućnosti djece u njihovom uzrastu?

18. Da li poznajete neko dijete sa smetnjama u razvoju ili nekoga (rođak, prijatelj, poznanik i sl.) čije dijete ima ovakve ili slične smetnje? Baza: Ukupna ciljna populacija Da li poznajete neko dijete sa smetnjama u razvoju ili nekoga (rođak, prijatelj, poznanik i sl.) čije dijete ima ovakve ili slične smetnje?

19. Koliko često dolazite u kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija Koliko često dolazite u kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju?

20. Druženje sa djecom sa smetnjama u razvoju Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na avgust 2010. Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Baza: Ukupna ciljna populacija Da li ste se ikada družili sa djetetom/osobom sa smetnjama u razvoju? A da li se Vaše dijete ikada družilo ili se sada druži sa djetetom/osobom sa smetnjama u razvoju?

21. Sveukupno gledano, koliko ste informisani o djeci sa smetnjama u razvoju? Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na avgust 2010. Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Baza: Ukupna ciljna populacija Sveukupno gledano, koliko ste informisani o djeci sa smetnjama u razvoju?

22. Po Vašem mišljenju, među djecom starosti do 18 godina, koliki procenat čine djeca sa smetnjama u razvoju? Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na avgust 2010. Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Baza: Ukupna ciljna populacija Po Vašem mišljenju, među djecom starosti do18 godina, koliki procenat čine djeca sa smetnjama u razvoju?

23. Po Vašem mišljenju da li bi dijete sa smetnjama u razvoju jednoga dana moglo da postane poznati umjetnik, biznismen, uspješan političar ili državnik u Crnoj Gori? Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Baza: Ukupna ciljna populacija Po Vašem mišljenju da li bi dijete sa smetnjama u razvoju jednoga dana moglo da postane poznati umjetnik, biznismen, uspješan političar ili državnik u Crnoj Gori?

24. Interakcija sa djecom sa smetnjama u razvoju • Kao i u prethodnim talasima, oko dvije trećine građana (66%) poznaje neko dijete sa smetnjama u razvoju ili roditelja čije dijete ima ovakve ili slične smetnje - nijesu nađene razlike između 1, 2, 3, 4 i 5. talasa. Takođe, nijesu registrovane razlike kada je riječ o procentu građana koji su se družili sa djecom sa smetnjama u razvoju, ali je u ovom talasu registrovan značajno veći broj građana koji kažu da su se njihova djeca družila sa djecom koja imaju smetnje u razvoju. • Međutim, u ovom talasu je registrovan nešto veći procenat građana koji kažu da su informisani o djeci sa smetnjama u razvoju u odnosu na prethodni talas istraživanja, i to su češće od drugih oni koji su primjetili kampanju UNICEF-a, kao i oni sa visokim obrazovanjem. • U odnosu na period prije sprovođenja kampanje “Govorimo o mogućnostima” značajno je porastao procenat građana koji smatraju da u populaciji djece do 18 godina ima do 10% djece sa smetnjama u razvoju. Takođe, značajno je smanjen procenat građana koji nemaju jasnu predstavu o tome koliko ima djece sa smetnjama u razvoju (sa 30% 2010. godine na 15% 2013. godine). U odnosu na prošlu godinu, ovog puta nijesu registrovane značajne razlike. • Da bi dijete sa smetnjama u razvoju jednoga dana moglo da postane poznati umjetnik, biznismen, uspješan političar ili državnik u Crnoj Gori smatra 75% građana Crne gore, što je 13 procentnih poena više nego u prethodnom talasu istraživanja koje je sprovedeno u decembru 2012. godine.

25. Inkluzija djece sa smetnjama u razvoju

26. Kada govorimo o osobama sličnim Vama (osobama sa kojima radite, iz Vašeg komšiluka...), da li biste rekli da kakvo mišljenje bi većina njih imalo o sledećim tvrdnjama. Baza: Ukupna ciljna populacija

27. Odnos društva prema djeci sa smetnjama u razvoju Baza: Ukupna ciljna populacija Na skali od 1 do 5, pri čemu 1 znači Uopšte se ne slažem a 5 U potpunosti se slažem, ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji.

28. Država i društvo bi trebalo da učine sve što je u njihovoj moći, kako bi obezbijedili jednake mogućnosti i šanse za djecu sa smetnjama u razvoju, bez obzira na troškove. Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Baza: Ukupna ciljna populacija Sada ću Vam pročitati nekoliko tvrdnji. Na skali od 1 do 5, pri čemu 1 znači Uopšte se ne slažem a 5 U potpunosti se slažem, ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji.

29. Djeca sa smetnjama u razvoju su jednako vrijedni članovi društva kao i svi ostali građani. Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na avgust 2010. Baza: Ukupna ciljna populacija Sada ću Vam pročitati nekoliko tvrdnji. Na skali od 1 do 5, pri čemu 1 znači Uopšte se ne slažem a 5 U potpunosti se slažem, ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji.

30. Koja od sledećih tvrdnji je bliža Vašim stavovima? Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na avgust 2010. Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na decembar 2012. Baza: Ukupna ciljna populacija Koja od sledećih tvrdnji je bliža Vašim stavovima?

31. Stav prema inkluzivnom obrazovanju Baza: Ukupna ciljna populacija Na skali od 1 do 5, pri čemu 1 znači Uopšte se ne slažem a 5 U potpunosti se slažem, ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji.

32. Ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji? – Slažem se (4+5) Baza: Ukupna ciljna populacija Na skali od 1 do 5, pri čemu 1 znači Uopšte se ne slažem a 5 U potpunosti se slažem, ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji.

33. Ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji? – Ne slažem se (1+2) Baza: Ukupna ciljna populacija Na skali od 1 do 5, pri čemu 1 znači Uopšte se ne slažem a 5 U potpunosti se slažem, ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji.

34. Šta mislite kakav je stav ljudi koji žive u vašem mjestu o tome da li roditelji djece sa smetnjama u razviju treba da kriju svoju djecu kod kuće? Šta mislite, da li u mjestu u kom živite ima roditelja koji kriju kod kuće svoju djecu sa smetnjama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija.

35. Uopšteno gledano, šta mislite u kojoj mjeri stav okoline utiče na to da li će roditelji djece sa smetnjama u razvoju tu svoju djecu kriti u kući, ili ne? Baza: Ukupna ciljna populacija Uopšteno gledano, šta mislite u kojoj mjeri stav okoline utiče na to da li će roditelji djece sa smetnjama u razvoju tu svoju djecu kriti u kući, ili ne?

36. Ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji? Baza: Ukupna ciljna populacija Na skali od 1 do 5, pri čemu 1 znači Uopšte se ne slažem a 5 U potpunosti se slažem, ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji.

37. Ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji? – Slažem se (4+5) Baza: Ukupna ciljna populacija Na skali od 1 do 5, pri čemu 1 znači Uopšte se ne slažem a 5 U potpunosti se slažem, ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji.

38. Ocijenitestepenslaganja sa svakom od pročitanihtvrdnji? – Ne slažem se (1+2) Baza: Ukupna ciljna populacija Na skali od 1 do 5, pri čemu 1 znači Uopšte se ne slažem a 5 U potpunosti se slažem, ocijenite stepen slaganja sa svakom od pročitanih tvrdnji.

39. Po vašem mišljenju, da li bi država trebala da pruži finansijsku pomoć porodicama sa djecom zaostalom u razvoju? Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na Avgust 2010. Baza: Ukupna ciljna populacija Po Vašem mišljenju, da li bi država trebalo da materijalno pomaže porodice djece sa smetnjama u razvoju?

40. Pravadjece u CrnojGori Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na avgust 2010. Baza: Ukupna ciljna populacija Da li se, po Vašem mišljenju, prava djece sa smetnjama u razvoju poštuju u većoj, istoj ili manjoj mjeri od prava druge djece?

41. Inkluzija djece sa smetnjama u razvoju • 95% građana smatra da država i društvo treba da učine sve što je u njihovoj moći da obezbijede jednake mogućnosti za djecu sa smetnjama u razvoju. To je 5 procentnih poena više nego u prethodnom talasu što je statistički značajno na nivou 0.05. Razlika je značajna i u odnosu na početak kampanje. • U odnosu na prethodni krug istraživanja procenat građana koji smatraju da su djeca sa smetnjama u razvoju jednako vrijedni članovi društva kao i svi ostali građani nije značajno promijenjen, ali u odnosu na period koji je prethodio kampanji „Govorimo o mogućnostima“ registrovan je rast za 18 procentnih poena što je statistički značajno na nivou 0.05 (sada to smatra 92% građana, a 2010. godine 74% građana). • U ovom talasu je registrovano značajno povećanje onih koji smatraju da je pružanjem stručne pomoći i posebnim odnosom društva i institucija, moguće dijete sa smetnjama u razvoju U POTPUNOSTI osposobiti za život u društvu; sada to smatra 26% građana, dok je prošle godine ovo mišljenje dijelilo 19% građana. • U odnosu na prethodni talas istraživanja (decembar 2012.) nisu nađene značajne razlike u stavovima građana o inkluziji djece sa smetnjama u razvoju u sistem redovnih škola u Crnoj Gori. Postignuti nivo promjene u odnosu na početak kampanje je ostao na istom nivou.

42. Stavovi građana o Dnevnim centrima i Grupnim kućama

43. Da li znate šta su Dnevni centri za djecu sa smetnjama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija Da li znate šta su Dnevni centri za djecu sa smetnjama u razvoju?

44. Dnevni centri za djecu sa smetnjama u razvoju U dnevnim centrima, djeca sa smetnjma u razvoju svakodnevno učestvuju u raznim edukativnim i kreativnim aktivnostima koje pospješuju njihov razvoj i organizovane su od strane stručnjaka raznih profila. Djeca borave u dnevnom centru nekoliko sati dnevno, što njihovim roditeljima omogućava da budu zaposleni ili da za to vrijeme završe neke od kućnih obaveza. Na ovaj način, pruža se pomoć porodicama djece sa smetnjama u razvoju i sprečava se odvajanje djece od njihovih porodica. Stvaranjem mreže dnevnih centara, koja će obuhvatiti svaku opštinu u Crnoj Gori, spriječiće se odvajanje djece sa smetnjama u razvoju od njihovih porodica, pa će se tako i smanjiti broj djece u institucijama.

45. Šta mislite da li bi većina ljudi iz Vašeg bližeg okruženja imala nešto protiv ako bi se u Vašem komšiluku otvorio Dnevni centar za djecu sa smetnjama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija Šta mislite da li bi većina ljudi iz Vašeg bližeg okruženja imala nešto protiv ako bi se u Vašem komšiluku otvorio Dnevni centar za djecu sa smetnjama u razvoju?

46. Da li biste Vi lično imali nešto protiv kada bi se u vašem neposrednom komšiluku otvorio Dnevni centar za djecu sa smetnjama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija A da li biste Vi lično imali nešto protiv kada bi se u vašem neposrednom komšiluku otvorio Dnevni centar za djecu sa smetnjama u razvoju?

47. Da li znate šta su Grupne kuće za djecu sa smetnjama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija Da li znate šta su Grupne kuće za djecu sa smetnjama u razvoju?

48. Grupne kuće za djecu sa smetnjama u razvoju Grupne kuće imitiraju porodično okruženje i predstavljaju alternativu za djecu koja borave u instituciji, ali ne i zamjenu za pravo djeteta da živi u porodici. Radi se dakle, o privremenom smještaju dok se ne stvore uslovi da se dijete vrati u biološku porodicu; da se za njega nađe odgovarajuća hraniteljska porodica; da se dijete usvoji ili pripremi za samostalan život. U jednoj grupnoj kući živi najviše petoro djece sa stručnjacima koji im pružaju ljubav i stručnu pomoć za pravilan rast i razvoj u atmosferi u kojoj se imitira porodično okruženje.

49. Šta mislite da li bi većina ljudi iz Vašeg bližeg okruženja imala nešto protiv ako bi se u Vašem komšiluku otvorila Grupna kuća za djecu sa smetnjama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija Šta mislite da li bi većina ljudi iz Vašeg bližeg okruženja imala nešto protiv ako bi se u Vašem komšiluku otvorila Grupna kuća za djecu sa smetnjama u razvoju?

50. Da li biste Vi lično imali nešto protiv kada bi se u vašem neposrednom komšiluku otvorila Grupna kuća za djecu sa smetnjama u razvoju? Statistički značajna razlika na nivou 0.05 u odnosu na Novembar 2011. Baza: Ukupna ciljna populacija A da li biste Vi lično imali nešto protiv kada bi se u vašem neposrednom komšiluku otvorila jedna mala Grupna kuća za djecu sa smetnjama u razvoju?