ĐỀ TÀI THUYẾT TRÌNH: GIÁ TRỊ NHÂN ĐẠO TRONG TRUYỀN KỲ MẠN LỤC

1. ĐỀ TÀI THUYẾT TRÌNH: GIÁ TRỊ NHÂN ĐẠO TRONG TRUYỀN KỲ MẠN LỤC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LỚP NGỮ VĂN VIỆN PHẬT HỌC MÔN HỌC: VĂN HỌC TRUNG ĐẠI YÊU NƯỚC • THUYẾT TRÌNH: TỔ 1 • Giáo viên hướng dẫn: Đoàn Thị Thu Vân

2. THÀNH VIÊN TỔ 1 • 1. Phạm Hùng • 2. Lâm Văn Liêm • 3. Nguyễn Đức Bửu • 4. Lê Đại Hành • 5. Trần Văn Bé • 6. Lê Chí Lực • 7. Ngô Đức Thọ • 8. Bìu Minh Nhựt • 9. Nguyễn Thiện Hậu • 10. Trần Tấn Tâm • 11. Tăng Minh Hoàng

3. 1. DẪN NHẬP • - Người phụ nữ trong nền văn học Trung Đại Việt Nam • - Truyền Kỳ Mạn Lục và thân phận người phụ nữ.

4. II. Nội dung • 1. Giới thiệu về thể loại truyền kỳ và truyền trong nền văn học Việt Nam • Truyền kỳ là thể loại truyện ngắn cổ điển của văn học Trung Quốc thịnh hành ở đời Đường. Kỳ nghĩa là kỳ ảo, kỳ lạ, nhấn mạnh tính chất hư cấu. Thoạt đầu là chí quái thời Lục triều, sau phát triển độc lập thành truyền kỳ. Có loại miêu tả cuộc đời biến ảo như mộng... Có loại ca ngợi tình yêu nam nữ... Có loại miêu tả hào sỹ hiệp khách. Từ đời Đường trở về trước, tiểu thuyết Trung Quốc về cơ bản mới chỉ là mầm mống, tuy ở thời Hán Ngụy, Lục triều có chút ít phát triển, nhưng vô luận nhìn từ góc độ khắc họa nhân vật hay miêu tả tình tiết hãy còn đơn giản, chưa đạt đến mức độ thành thục.

5. Văn học Việt Nam thời trung đại là nền văn học chịu sự ảnh hưởng rất lớn từ nền văn học Trung Quốc; mà thể loại truyền kỳ là một thí dụ điển hìnhỞ Việt Nam, thuật ngữ truyền kỳ lần đầu tiên được xuất hiện trong đầu đề tập truyện Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ. Sau đó là Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị Điểm Tân truyền kỳ lục của Phạm Quý Thích.

6. Ngay từ khi mới ra đời thể loại truyện ngắn truyền kỳ đã đạt được những thành tựu rực rỡ và là đỉnh cao của văn xuôi dân téc nh­ Thánh tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục. Ngày nay, nhìn lại quá trình phát triển của văn học Việt Nam trung đại, chúng ta thấy Truyền kỳ mạn lục là đỉnh cao, trước và sau đó không có tác phẩm truyền kỳ nào sánh bằng.

7. 2. Nguyễn Dữ và Truyền kỳ mạn lục Những tài liệu mà chúng ta có về Nguyễn Dữ không nhiều. Tuy nhiên những tài liệu cũng không cung cấp cho chóng ta một cách chính xác về thân thế và sự nghiệp của ông. Những tài liệu lâu nay được các nhà nghiên cứu giới thiệu về Nguyễn Dữ cho thấy: Nguyễn Dữ là người xã Đoàn Lâm, huyện Gia Phúc (nay là Thanh Miện – Hải Dương). Năm sinh và năm mất chưa rõ, chỉ biết ông là con trai của Thượng thư Nguyễn Tường Phiêu- đậu Tiến sĩ thời Hồng Đức, năm 1496 – tức là năm cận cuối cùng của nhà Lê niên hiệu này. Nguyễn Dữ học rộng, tài cao, có thể là một trong những học trò giỏi của Nguyễn Bỉnh Khiêm, cũng có thể là bạn đồng học của Phùng Khắc Khoan . Nguyễn Dữ đã đậu hương tiến, thi hội tróng tam trường, có làm tri huyện Thanh Tuyền một năm rồi cáo quan về, lấy lý do phải phụng dưỡng mẹ già cho tròn đạo hiếu.

8. Chính vì còn có điều không rõ nên đã từng có hai giả thuyết về thân thế tác giả Truyền kỳ mạn lục. • - Giả thuyết thứ nhất dùa theo lời của Nguyễn Phương Đề trong “ Công dư tiệp kí”, Lê Quý Đôn trong “Kiến văn tiểu lục”, Bùi Huy Bích trong “ Hoàng Việt thi tuyển” cho rằng Nguyễn Dữ là học trò của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Giả thuyết này hiện đang tồn tại trong Giáo trình của Đại học Sư phạm Hà Nội và Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. • - Giả thuyết thứ hai mà Lại Văn Hùng dẫn theo Trần Ých Nguyên trong “ Nghiên cứu so sánh Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ mạn lục” lại cho rằng Nguyễn Dữ là người đồng thời với Nguyễn Bỉnh Khiêm. • Lại Văn Hùng dự đoán “ Nguyễn Dữ sinh vào khoảng thập niên cuối thế kỉ XV và mất khoảng thập niên thứ tư thế kỉ XVI, thọ 50 tuổi” và không thể là học trò của Nguyễn Bỉnh Khiêm

9. 3. VÀI NÉT VỀ TRUYỀN KỲ MẠN LỤC •  Truyền kỳ mạn lục là tác phẩm duy nhất của Nguyễn Dữ. Sách gồm 20 truyện, chia làm 4 quyển, được viết theo thể truyền kỳ. Cốt truyện chủ yếu lấy từ những câu chuyện lưu truyền trong dân gian, nhiều trường hợp xuất phát từ các vị thần mà đền thờ hiện vẫn còn (đền thờ Vũ Thị Thiết ở Hà Nam, đền thờ Nhị Khanh ở Hưng Yên và đền thờ Văn Dĩ Thành ở làng Gối, Hà Nội). Truyện được viết bằng văn xuôi chữ Hán có xen những bài thơ, ca, từ, biền văn, cuối mỗi truyện (trừ truyện 19 Cuộc nói chuyện thơ ở Kim Hoa) đều có lời bình của tác giả.

10. Truyền kỳ mạn lục ra đời vào nửa đầu thế kỷ XVI (khoảng những năm 20 – 30). Sở dĩ có kết luận như vậy là vì các nhà nghiên cứu dựa vào thời điểm mà Hà Thiện Hán viết lời tựa cho Truyền kỳ mạn lục năm 1547 và kết hợp với tư liệu cuộc đời Nguyễn Dữ. Như vậy, Truyền kỳ mạn lục ra đời vào lúc triều đại nhà Lê trên đà suy vi với các ông vua nổi tiếng hoang dâm tàn bạo (như đã trình bày ở phần trên). Những đau thương của một thời đại cũng đã in đậm dấu trong một số truyện của Truyền kỳ mạn lục.

11. 4. Nội dung cơ bản của TKML • Nếu gạt bỏ những yếu tố hoang đường kỳ ảo ta sẽ thấy một bức tranh xã hội rất rõ ràng. Đấy là một xã hội mà giai cấp thống trị thì tranh giành quyền lực, chém giết lẫn nhau. Tất cả đều giả dối, vô đạo, tham lam, độc ác và đều có kết cục hoặc bị trừng phạt, hoặc bị phủ nhận, hoặc bị lên án chê cười. Đấy là một xã hội mà các tầng lớp khác đặc biệt là người phụ nữ là nạn nhân đau khổ nhất của thiết chế xã hội, của quan niệm nho giáo, của hiện thực cuộc sống. Trong số đó, có người được lên xem tiên cảnh, được thành tiên, được giải oan vì đức độ, vì trung thực, vì những phẩm chất tốt đẹp. Cũng có người phải ngậm ngùi đau khổ vì chính những hành động của mình.

12. Hệ thống nhân vật của Truyền kỳ mạn lục đa dạng phong phú bao gồm đủ mọi loại từ vua, quan như Hạng Vương, Hồ Tông Thốc, Nguyễn Trung Ngạn, Trụ quốc họ Thân… Đến cả những con người bình thường như Vũ Thị Thiết, Thị Nghi… Phần lớn các nhân vật trong Truyền kỳ mạn lục là những con người thuộc tầng lớp bình dân, trí thức bình dân hoặc phụ nữ … “ Nếu Lê Thánh Tông hướng văn học vào việc phản ánh con người, lấy con người làm đối tượng trung tâm phản ánh thì, Nguyễn Dữ đi xa hơn một bước: phản ánh số phận con người, chủ yếu là số phận bi kịch của người phụ nữ. Nhờ đó mà Nguyễn Dữ đã mở đầu cho chủ nghĩa nhân văn trong văn học Việt Nam thời trung đại

13. Về nội dung, cụ Bùi Kỷ cho rằng Truyền kỳ mạn lục đã đề cập đến vấn đề người phụ nữ và xác định: • + Truyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu, Người con gái Nam Xương có chủ đề: Tả rõ phụ nữ ở xã hội cũ dù ăn ở thuỷ chung với chồng thế nào cũng chịu một thân phận hèn kém: Một đằng vì thua bạc mà gán vợ, một đằng  vì ngờ  vực  hão  huyền  mà  vợ phải quyên  sinh. Cái thuyết “tòng phu” đã làm hại bao nhiêu bạn quần thoa trong bao nhiêu  thế kỷ! 

14. + Truyện đối tụng ở Long cung, có chủ đề: “bài xích quỷ thần, quỷ thần mà lại cướp vợ người khác”  • +  Truyện  Từ  Thức  lấy  vợ  tiên  có  chủ  đề:  “  Cõi  trần  đáng  chán  làm sao, để cho người đời phải tưởng tượng ra một cõi tiên chăng?”  • + Các Truyện Nàng Thuý Tiêu và Lệ Nương có chủ đề: “ tả nông nỗi luân lạc của người phụ nữ, một đằng vì tên cường quyền chiếm đoạt làm rẽ • thuý chia uyên, một đằng vì bọn ngoại xâm áp bức, làm cho bình rơi trâm gãy, nhưng Thuý Tiêu lại trở về được với Nhuận Chi, Lệ Nương cam chịu • quyên sinh để trọn nghĩa với Phật Sinh, càng rõ ái tình chân chính không có thế lực nào khuất phục được”

15. +    Truyện  Cuộc  nói  chuyện  thơ  ở  Kim  Hoa  có  chủ đề:  “xem  +    Truyện  Cuộc  nói  chuyện  thơ  ở  Kim  Hoa  có  chủ đề:  “xem   • Nhưhai  câu  thơ  nói  đùa  Kim  Hoa  nữ  sĩ  làm  cho  bà  phải  •  mang  tpận   đến  suối vàng…”  • + Truyện Cây gạo, Kỳ ngộ ở Trại Tây và Yêu quái ở Xương Giang  • Có chủ đề: “ bài xích thói đắm đuối trong vòng sắc dục của bọn  • thiếu niên” • + Truyện Nghiệp oan của Đào Thị: “ vạch trần những hành động bất • bình của bọn đội lốt đạo sỹ, nhà chùa” 

16. Thông qua số phận các nhân vật, Nguyễn Dữ đi tìm giải đáp xã hội: Con người phải sống ra sao để có hạnh phúc ? Làm thế nào để nắm bắt hạnh phúc ? Hạnh phúc tồn tại ở thế giới nào ? ( Thiên tào, cõi tiên, cõi trần, thế giới bên kia?). Nguyễn Dữ đưa ra rất nhiều giả thiết, nhưng tất cả đều bế tắc.

17. 5. Giá trị nhân đạo của một tác phẩm văn chương • Giá trị nhân đạo là giá trị cơ bản của một tác phẩm văn học chân chính được tạo nên bởi niềm cảm thông sâu sắc của nhà văn với nỗi đau của những con người, những cảnh đời bất hạnh trong cuộc sống. Đồng thời nhà văn còn thể hiện sự nâng niu, trân trọng với những nét đẹp trong tâm hồn và niềm tin khả năng vươn lên của con người du trong bất kỳ hoàn cảnh nào của cuộc đời. • Do vậy, khi phân tích giá trị nhân đạo của một tác phẩm cần phải phân tích các khía cạnh sau:

18. Tố cáo • Đây chính là cái hoàn cảnh chung mà ở đó nhân vật bị đẩy vào các hoàn cảnh bi đát đau khổ. Thông thường ở phương diện tố cáo này, các nhà văn thưởng thể hiện quan điểm lên án, phê phán các tầng lớp thống trị, những kẻ ăn trên ngồi trước, ỷ mạnh hiếp yếu, chà đạp lên cuộc sống con người và làm băng hoại giá trị đạo đức, đạo lý xã hội.

19. Ca ngợi • Có thể ca ngợi một truyền thống tốt đẹp nào đó hoặc ca ngời những phẩm chất tốt đẹp của một con người, một lớp người trong xã hội. Đây chính là những vẻ đẹp bị lấp vùi bởi sự thống trị đàn áp

20. Thương cảm, bênh vực • Xuất phát từ việc phát hiện, khám phá được những nét đẹp tiềm ẩn của nhân vật, hoặc nhận thức được hoàn cảnh đã đẩy những người tốt đẹp, lương thiện vào đường cùng, hoặc đẩy họ vào con đường tội lỗi nên các nhà văn bày tỏ niềm thương cảm với họ, tạo ra những tình huống hoặc xây dựng những nhân vật phụ để làm chỗ dựa, bênh vực, che chở cho họ, giúp họ vượt qua những khó khăn, thách thức và vươn lên khẳng định bản thân, khẳng định niềm tin, ước mơ và khát vọng cuộc sống.

21. Chỉ ra con đường, lối thoát cho nhân vật • Đặc điểm này không hoàn toàn có trong tất cả tác phẩm. Nó phụ thuộc vào nhận thức và khả năng dự đoán trước hiện thực của nhà văn. Nhờ đó nhà văn chỉ ra được con đường giải quyết những bế tắc của số phận nhân vật, hoặc tạo ra những chi tiết viễn tưởng kỳ ảo như một lối thoát cho nhân vật mà mọi nẻo đường thực tại hay ở chốn nhân gian đều không có khả năng thay đổi được hoàn cảnh.

22. 6. Giá trị nhân đạo qua một số truyện trong Truyền Kỳ Mạn Lục

23. 1.Truyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu,Người con gái Nam Xương1.Truyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu,Người con gái Nam Xương • Nội dung: • Người phụ nữ ở xã hội cũ dù ăn ở thuỷ chung với chồng thế nào cũng chịu một thân phận hèn kém: Một đằng vì thua bạc mà gán vợ, một đằng vì ngờ vực hão huyền mà vợ phải quyên sinh. • Nho giáo phong kiến với Tam tòng tứ đức đã làm hại bao nhiêu bạn quần thoa trong bao nhiêu thế kỷ. dù sống theo kiểu nào thì người phụ nữ cũng bất hạnh, cái chết oan khốc là kết cục cuộc đời của hầu hết các phụ nữ.

24. 2. Truyện đối tụng ở Long cung • Nội dung: bài xích quỷ thần, quỷ thần mà lại  • cướp vợ người khác”

25. 3. Truyện Từ Thức lấy vợ tiên • Nội dung: Cõi  trần  thật chán  làm • sao, đến nỗi con người phải tưởng tượng •  ra một cõi tiên để có thể tồn tại.

26. 4.Truyện Cây gạo, Kỳ ngộ ở Trại Tây và Yêu quái ở Xương Giang4.Truyện Cây gạo, Kỳ ngộ ở Trại Tây và Yêu quái ở Xương Giang • Lên án, phê phán thói tham đắm sắc dục của bọn thiếu niên

27. III. Kết luận • Với nội dung phong phú, mang tính hiện thực cao, với thủ pháp nghệ thuật đặc sắc, Truyền kỳ mạn lục thực sự trở thành một “thiên cổ kỳ bút” và trở thành cái đích không dễ dàng vượt qua đối với các tác phẩm sau này. Chắc rằng, càng nghiên cứu Truyền kỳ mạn lục chóng ta sẽ càng phát hiện ra giá trị muôn mặt của nó và cũng từ đó càng hiểu hơn những điều mà Nguyễn Dữ gửi gắm với bao thế hệ hậu sinh.