S T SIGIRI HASTALIKLARI

1. SÜT SIGIRI HASTALIKLARI Prof Dr. Aslan KALINBACAK Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Iç Hastaliklari Anabilim Dali Baskani

2. Mastitis Meme dokusunun iltihabidir Bölümleri 1. siddetli klinik mastitis(Perakut mastitis) 2. hafif klinik mastitis 3. Kronik (süregen) mastitis 4. subklinik mastitis

3. Perakut mastitis (toksik mastitis) Memelerde Sisme , sicaklik artisi, sertlik, hassasiyet artisi Süt Sulu, kanli, pihtili sekildedir. Sadece memede degil vücudun tamaminda Beden isisi ve nabiz artar, depresyon, halsizlik, istahsizlik

4. Hafif klinik mastitis Sütte hafif azalma Sütün kivaminda ve renginde degisme olur Memelerde hafif Siskinlik, kizariklik, hassasiyet olur Vücudun tamamini etkilemez

5. Kronik mastitis Genellikle herhangi belirti göstermeyebilir Zaman zaman alevlenmeler göstererek belirti olusturabilir

6. Subklinik mastitis Meme dokusunu ve sütün yapisini etkilemekle birlikte Gözle muayene ile belirlenemez Sütün incelenmesi ile ortaya konabilir ( hücre sayimi, etken izolasyonu) Diger formlardan 40 kat fazla görülür Fark edilmedigi için yayilir ve ekonomik kayiplara neden olur.

7. Nedenleri Mikroorganizmalar ve salgiladiklari toksinlerdir ( streptokoklar, enterokoklar, stafilokoklar, E.coli, enterobakter, klepsiella vb.) Bu etkenler Meme derisi, meme basi deligi, Altliklarda, hayvanin derisi üzerinde bulunur Sagim esnasinda içeri girerler.

8. Mikroorganizmalar ürerler bazilari toksin salgilarlar Vücut savunma için Lökositleri süte verir Albumin, bikarbonat, tuz, geçer pH degisir, süt yapimi azalir.

9. Mastitisin ortaya çikisi Mikroorganizmalar yaninda 1. çevresel faktörler Ahirin genel hijyeni, altlik durumu, idrar olugu derinligi vb. sagim sekli, 2. hayvanlarin bireysel durumu Büyük, sarkik meme, meme basinin büyüklügü, yapisi vb. Yas ilerledikçe hastalik orani artar

10. Tedavi Süt bosaltilir Uygun antibiyotiklerin yeterli sürelerde parenteral veya meme içine uygulanmasi ile yapilabilir.

11. Koruma Sagim sirasinda temizlik kurallarina uymak Sagimdan sonra meme baslarinin islak ve bulasik kalmasinin önlenmesi( teat dipping) Sagim makinelerinin bakim ve temizligi Ahirin genel hijyene uygun hale getirilmesi Sik sik subklinik mastitise karsi CMT ile kontrol,

12. TIRNAK HASTALIKLARI Sigirlarin düzenli araliklarla( 4-6 aylik periyotlarla) tirnak bakimlari alinmalidir Ahirdan meraya çikista Meradan ahira geçiste Ayrica dogumdan 6-8 hafta önce Ahir tabaninda sürekli diski idrar ile bulasik kalmak tirnagi yumusatir. Yapisini bozar.

13. Tirnaklarda enfeksiyon olusmadan korunmasi önemlidir. Olustuktan sonra uzun süren zahmetli bir tedavi gerekecektir Ekonomik olarak kayiplara neden olacaktir. Ahir zemininin düzgünlügü ve hayvanlarin baglanma durumlari

14. Dengesiz besleme, (yüksek karbonhidrat içerik nedeniyle kronik rumen asidozu, yüksek protein amonyak artisi nedeniyle tirnagi etkiler ) Kan damarlarindan zengin oldugundan metabolik olaylardan çok etkilenirler. Ayak banyolari koruma açisindan önemlidir. Önce tazyikli su sonrasinda antiseptikli (% 5-10 Bakir sülfat vb)

21. Yabanci Cisimler Sigirlarin yemleri ile birlikte çesitli yaralayici yabanci cisimleri yemeleri sonucu retikulum ve çevresindeki organlarda travmatik yangilarin sekillenmesi. Genellikle 5-6 yasin üzerindeki ergin sigirlarda gözlenir. Diger gevis getirenlerde bu hastaliga rastlanmaz

22. Hazirlayici nedenler : Obur yaratilista olmalari Aldiklari gidalari büyük lokmalar halinde çignemeden yutmalari Yemek borularinin büyük ve bol salya kapasitesi sayesinde büyük lokmalari kolayca yutabilmeleri Dil duyarliligi ve tat alma duyularinin az gelismis olmasi Gebelik, laktasyon gibi durumlarda enerji ve mineral ihtiyaçlarinin artmasi

23. Yapici nedenler : Çivi, tel, igne vb delici, batici metalik yabanci maddeler Hayvanlarin çöplerde, insaat alanlarinda, tel çitlerin yakinlarinda ve mahalle aralarinda otlatilmalari, kaba yemlerin balyalanmasinda kullanilan tellerin sorumsuzca ortaliga atilmasi, Köylerde ahirlarda dikis ignesi, enjektör igneleri veya çuvaldizi denen kalin ignelerin ulasilabilecek yerlerde birakilmalari ve ahirda yapilan tamiratlar sonrasi çivilerin iyi temizlenmemesi önemlidir

24. Hastaligin olusumu Yabanci cisimler agirliklari nedeniyle ya direk retikuluma düser ya da önce rumene daha sonra retikuluma gelir. Kese seklindeki organin tabanina oturur ve ileri, geri hareket etmez. Retikulum konsantrasyonlari ve intraabdominal basinci arttiran ( gebelik, dogum kontraksiyonlari, Rumen siskinligi,yokus asagi inis, ekstrem hareketler vb) ile mukozaya batar

27. Hastalik belirtileri Yaranin derinligi devresi ve boyutuna bagli olarak oldukça farklilik gösterir Istahsizlik, süt veriminde azalma, yatip kalkmanin zor ve agrili olmasi, hayvanin ayakta durmayi tercih etmesi, dis gicirdatma, kisa mesafede döndürülmeye ve yokus asagi yürütmeye direnme,

28. karin kaslarinin gerginliginin artmasi, belini kambur tutar, sol bacak vücuttan uzak tutulur, ankoneal kaslarda titreme olur, kaslar arasina parmakla bastirildiginda agri olusur

29. Baslangiçta ates, solunum sayisi ve nabiz artis olabilir ancak daha sonrasinda normale döner, Rumen hareketleri durmustur, rumen gergin ve hafif timpani vardir, Ruminasyon durmustur. Olay kroniklesince zaman zaman tekrarlayan istahsizlik ve siskinlik gelisir. Agri deneylerine yanit azalir. Tetrarlayan akut ataklar olusabilir. Büyük kitlelere ulasabilen irin toplanmalari olusabilir. Iltihap tüm karina yayilirsa sistemik belirtiler ( ates nabiz, vb ) olusur.

30. Tani : RPT nin tanimlayici semptomu yoktur. Hastanin hikayesinde (Ani yem alimi ve su içmenin azalmasi, karnin sismesi, gevis getirmenin olmamasi süt verimi azalmasi) Klinik bulgular Agri deneyleri ( spesifik degildir, plöra, abomasum, omasum, akciger, karaciger, uterus, barsak, kemik hastaliklarinda bulunabilir)

31. Akut dönemde ve genel durumu iyi olanlar operasyona gönderilir Operasyon uygulanabilmesi için ( akut dönemde olmasi, vücut isisi, nabiz ve solunum sayisi çok artmis olmamali, istahsizsa hemen yapilabilir, yoksa 24 saat bekletilir.) Kroniklesme, genel durum bozuklugu, kaseksi, hayvanin 10 yasin üzerinde olmasi durumlarinda operasyon endike olmaz. Ekonomik olarak hayvanin eski durumunu alip alamayacagi degerlendirilir

32. Genel durumu iyi olmayanlar ve dogumuna 4-5 haftadan az kalanlar 5-6 gün antibiyotik ve vitamin uygulamasi, ön ayaklarin yükseltilmesi, sik ve az az besleme Hastalik gelisenlerde miknatis yutturma denenebilir.

33. Koruma : Yemlerin miknatisla kontrolü Düzenli, dengeli besleme Hayvanlarin çöplere yaklasmasinin önlenmesi Miknatis yutturma

34. ISKEMBEDE BATMAMIS YABANCI CISIMLER Naylon poset, çuval, bez parçasi, torba, ip, odun parçasi, konglobatlar, küt madeni cisimler Bu maddeler sindirilemediklerinden ön midelerde kalirlar veya birikirler. Hafif olan cisimler geçis bölgelerini tikarlar

35. RPT ile karistirilir, hatta 3-4 kez RPT veya indigesyonla ilgili müdahale de bulunulan ve sonuç alinamayan hayvanlarda akla gelir. Naylon poset veya çuval olaylarinda istah zaman zaman artar hayvan çok yer ve arkasindan timpani sekillenir. Rumenotomi ile yabanci cisimler uzaklastirilabilirse hayvan iyilesir. Kardianin tikanmalarinda sonda uygulanmasi geçici çözüm saglar

36. MIDENIN YERDEGISTIRMESI  Normalde karin boslugunun tabaninda bulunan abomasumun gaz ve siviyla dolarak, genislemis bir sekilde (dilatasyon) sola-yukari veya saga-yukari dogru yer degistirmesi solda rumen ile sol karin duvari arasinda, sagda bagirsaklar ile sag karin duvari arasinda yer almasidir.

37. Özellikle yüksek verimli süt ineklerinde doguma yakin ve dogumu izleyen dönemlerde görülen bir hastaliktir. Bu dönemde görülen metabolik hastaliklarla iliskilidir. Ketozis yagli karaciger sendromu retentio secundinarum, hipokalsemik dogum felci, metritis, mastitis, kronik tirnak hastaliklari, RPT, ruminitis, abomasitis,

38. 1. Abomasumun hipotonisi veya atonisi konsantre yemden zengin, kaba yemden fakir beslemelerde­ açiga çikan fazla uçucu yag asitleri abomasum hareketlerinin azalmasina ve tonusun kaybolmasina neden olmaktadir. üretilen gaz miktari önemlidir Kaba yemin yetersiz alimi gidanin rumende kisa süre kalmasina ( gida ile birlikte gaz da geçer) ve UYA zengin olarak abomasuma geçmesine neden olmaktadir.

39. Ayrica mekanik olarak ileri gebelerde büyümüs olan uterus, rumenin altina dogru girerek rumeni yukari kaldirmakta ve abomasum üzerindeki baskiyi hafifleterek abomasumu normal pozisyonundan kaydirabilir dogumdan sonra ise uterus küçülüp kendi yeri­ne çekildiginde bu sefer rumen eski normal yerine inerek abomasumu bulundugu yerde sikistirir ve yerini degistirmesine yolaçabilir.

40. Semptomlar Hastaliga genellikle dogumuna az kalmis veya yeni dogum yapmis hayvanlarda çok rastlanir. Anemnezde çogu kez, hayvaninin dogumdan beri istahsiz oldugu ögrenilir Süt verimi düser, hayvan zayiflar. Karin duvari hafif gergin olabilir. Karinda olusan asimetriyi saptamak zordur. Nabiz, solunum ve beden isilari normal sinirlarda bulunur. Siddetli torsiyonlarda degisebilir

41. Torsiyonlar saga deplasmanlarda daha fazla sözkonusudur Torsiyonda genel durum hizla bozulur, inleme, dis gicirdatma, sanci, konjuktivalar kirli sari, akut gelisir 1-3 günde ölüme neden olabilir, sindirim sisteminde Rumen hareketleri ve ruminasyon azalmistir.

42. Metalik çinlama sesi oskültasyon ve perküsyonun birlikte yapilmasiyla da duyulabilir Perküsyon çekici veya parmak yardimiyla fiske tarzinda ard arda hafif darbeler indirilir. Bu dar­beler esnasinda ping sesleri (çinlama, tinlama) duyulur. Diski koyu renkte, yagli, yapiskan, çamur kivaminda ve kan ihtiva edebilir (deplasman uzun süredir olmussa);

43. Genellikle subakut veya kronik seyirli olan hastalik tedavi edilmediginde, hayvanda ilerleyici bir zayiflama olusur ve genel durum bozuklugu so­nucu birkaç haftada mecburen kesilir veya ölür.

44. Tedavi Operasyon uygulanir Operasyon öncesinde gerekli ise sivi- elektrolit destegi yapilir, Operasyon sonrasi, kaliteli kaba yemden zengin yem ve taze Rumen sivisi verilebilir, polivitamin, Ca, P preperatlari verilir.

45. RUMEN ASIDOZU Kolay sindirilebilir karbonhidratlarin fazla miktarlarda alinmasi sonucu rumen pH sinin normalin altina inmesi durumudur.

46. Semptomlar : Semptomlar riskli yemin verilmesinden sonraki 8-12 saatlerde görülür Istahsizlik, durgunluk Rumen hareketlerinin durmasi Dehidrasyon Zayif ve hizli nabiz Kas titremeleri, ayaga kalkamama, ve koma

47. Hastaligin seyri Hafif olaylar 2-3 gün içinde iyilesir Siddetli olaylardan Sagaltilmayanlarin % 90 Sagaltilanlarin % 30-40 i ölebilir.

48. Hayvan ayaga kalkamadigi, iskelet kaslarindaki tonusun azaldigi durumlarda olumsuzdur. Ilk tedaviden sonraki 12. saatte düzelme göstermeyen vakalarin kesilmesi önerilir. Koma halindekiler hemen kesilmelidir. Orta ve siddetli asidozlu besi sigirlarinin ilaçla sagaltimi ekonomik degildir. Vakit geçirilmeden mecburi kesime gönderilmelidir. Hafif ve orta derecedeki formlarda erken tedavi edilirse seyir iyidir

49. Sagaltim : Yemin tüketilmesini takibeden ilk saatlerde su verilmemeli Yemin tüketilmesini takibeden 18. Saatten itibaren bol su verilmelidir. Ilk gün hiçbir yem verilmez daha sonraki günler iyi kaliteli kuru ot verilir.

50. Erken dönemdeki vakalarda rumenotomi endikedir. Hayvan ayakta Rumen sert gidalarla dolu ise Rumen açilip 2-3 kova su ile lavaj yapilir, 5-10 L. Taze Rumen içerigi 1-2 kg kiyilmis kuru ot 100 gr iz element karisimi konulup kapatilir

51. Üzerinden zaman geçmis olgularda içerik sondasi ile rumen içerigi mümkün oldugunca bosaltilmali ve normal çesme suyu( 10-20 L) ile birkaç kez lavaj yapilmalidir Taze Rumen içerigi verilmelidir ( Bulunamazsa toz ekstresi)

52. Sürgüt ilaçlar ishal sekillenmemis ise verilir.

53. RUMEN SISKINLIGI Rumende fermentasyon sonucu olusan gazlarin fazla miktarlarda toplanmasidir.

54. Normalde günde 500-600 L ( Metan, CO2 , H2 , H2S ve azot seklinde) gaz olusur. Olusan bu gaz ruktusla disari atilir

55. Siddetli yeme bagli siskinlik Rumende gazla karisik içerik toplanmasi ile karekterizedir. Etyoloji : Kolay fermente olabilen besin maddelerinin asiri miktarlarda alinmasi ile - Yonca, tirfil, fig gibi baklagiller familyasindan yem bitkileri - Çiçeklenme dönemi öncesindeki yesil otlar, - Patates, pancar gibi nisastali kök bitkileri - Tane veya ögütülmüs hububat, diger konsantre yem maddeleri

56. Körpe ve yesil bitkilerde su miktarinin yüksek olmasi, köpük seklinde gaz olusumuna neden olan saponin, pektin ve hemisellüloz bakimindan zengin olmalari, Körpe bitkilerin stoplazmalari içinde eriyebilir proteinlerin fazla olmasi, hücre duvarindaki odunlasma tam anlamiyla olusmadigindan bakterilerin çabuk penetre olmasi, Hücre içindeki kloroplastlar köpürme özelligi göstermesi. Yesil bitkilerin çiçeklenme devresi öncesi fermente olabilme özelliklerinin fazla olmasi,

57. Yesil bitkilerin kizismis olarak verilmesi Yemlerin kiragili ve soguk olmasi Tane ve yumrulu nisastaca zengin besinlerin su çekme özelliklerinin fazla olmasi kaba elyaf bakimindan fakir olmalari Ruminantlar arasinda sigirlar en fazla duyarlidir.

58. Hayvanlara yemler ALISIK OLMADIKLARI MIKTARLARDA ve BIRDENBIRE yedirilecek olursa primer timpani ortaya çikar.

59. Gaz habbeleri içerikle karisik Pasta hamuru kivaminda rumenin her tarafini doldurur Bu kitlenin gegirme yolu ile atilmasi mümkün degildir Karin hacmi artar, Akcigerler üzerine basinç meydana gelir.

60. Belirtiler : Yemin yenmesinden sonraki birkaç saat içinde semptomlar görülür Sol açlik çukurlugu belirgin oranda kabarir ve davul sesi verir. Hastalar yemi suyu reddeder, gevis getirme durur. Huzursuzluk, inleme, korkulu bakislar, sanci belirtileri, hayvan sik sik karnina bakar,

61. Kalp frekansi artar ( 130 a kadar yükselebilir) Rumen hareketleri baslangiçta artar daha sonra durur Karin siskinligine paralel olarak solunum güçlügü belirir, hayvan agzini açarak solunum yapar, mukozalar siyanotiktir, Hastaligin seyri çok hizlidir, Iki saat içerisinde semptomlar ilerler genel durum hizla bozulur,

62. Sonda uygulandiginda az miktarda köpüklü içerik çikar. Uygulama sirasinda sonda kolaylikla uygulanir. Rumene trokar uygulansa bile az bir miktar köpüklü gaz gelir. Timpani teshisinin konmasi klinik bulgulara göre kolaydir Timpaninin siddetine göre 3-4 saat içinde asfeksi sonucu ölüm görülebilir.

63. Sagaltim : Yapilacak ilk islem akcigerler üzerindeki basinci azaltmaktir Köpük söndürücü ilaçlar

64. 20-30 dakika sonra iskembe tekrar sondalanarak serbest hale gelen gaz disari alinir. Gem yapilarak hayvanin agzina takilir Steteskopla özefagus dinlenerek ruktus kontrol edilir. Sondalama islemi gegirme olusana kadar araliklarla yapilir

65. Sürgüt ilaçlar verilir, hayvan 12 saat aç birakilir 12 saat sonra az az kuru ot verilerek asamali olarak normal gidasina geçilir. Köpük söndürücü ilaçlar her an el altinda bulundurulur. Meraya çikarilirken alistirma dönemi geçirilmelidir. Meraya çikmadan önce bir miktar kuru kaba yem hayvanlara verilebilir.

66. Tikanmaya bagli siskinlikler Rumende olusan gazin ruktus yolu ile uzaklastirilamamasi sonucu gaz kitlesinin rumenin dorsalinde toplanmasidir. Nedenler : Her türlü özefagus tikanmalari Yumrulu besinler Tümör, apse, lenf yumrusu patolojileri vs.

67. Semptomlar. Sol açlik çukurlugunda siskinlik Agizda yogun salya birikimi Sik yutkunma hareketleri Hayvanin boynunu ileri dogru uzatmasi Rumen gaz sondasinin belirli bir yerden sonra ilerlememesi Özefagus açildiginda veya trokar uygulandiginda karnin balon gibi sönmesi

68. Sagaltim : Sondalama ile özefagus açilmaya çalisilir, Trokar acil durumlarda uygulanabilir,