MINGGU 11

1. MINGGU 11 MORFOLOGI

2. HASIL PEMELAJARAN • Pelajar dapat: > merumuskan maksud morfologi > membandingkan morfologi dengan leksikografi, etimologi, dan sintaksis > mengenal pasti cara mengenal morfem > menghuraikan morfem dan jenisnya > membedakan kata dengan morfem > mengenal pasti kategori makna gramatikal

3. MORFOLOGI • Morfologi berasal daripada bahasa Latin, iaitu morf yang bermakna bentuk, dan logos yang bermakna ilmu • Ilmu yang mengkaji soal yang berhubungan dengan selok belok bentuk kata, kemungkinan adanya perubahan golongan kata (fungsi gramatik), dan kemungkinan perubahan makna kata akibat daripada perubahan bentuk kata (fungsi semantik) • Morfologi sesuatu bahasa ialah pembentukan katanya • Bahasa di dunia mempunyai persamaan dan perbedaan dalam pembentukan katanya, seperti penggunaan imbuhan atau gandaan (bahasa Melayu), atau penggunaan kaedah mengubah bentuk dalaman kata akar untuk menerbitkan kata baharu (bahasa Arab) • Atas dasar pembentukan kata berasaskan penggandaan, maka bahasa Melayu digolongkan sebagai bahasa aglutinatif

4. MORFOLOGI DAN LEKSIKOLOGI Leksikologi ( lexicology ) Morfologi ( morphology) Mengkaji struktur, bentuk dan golongan kata dan makna yang wujud akibat peristiwa gramatis Contoh : runcing (KA) keruncingan (KN) meruncingi (KKT) meruncingkan (KKT) Mengkaji dan menganalisis kosa kata serta makna dan evolusinya Contoh : runcing : berhujung tajam keruncingan : perihal runcing meruncingi : meraut meruncingkan : membuat jadi runcing

5. Contoh lain bermasak : yang sudah masak bermasak-masak : sedang memasak lauk-pauk bermasakan / bermasak-masakkan : sedang masak ( buah-buahan ) memasak / mempermasakkan : mengolah makanan supaya masak memasak-masak : membuat pelabagai kuih masak-memasak : hal / urusan memasak makanan memasakkan : memasak untuk orang lain atau menjadi masak masakan : apa-apa yang dimasak pemasak : orang yang memasak pemasakan : hal memasak semasak : selama masa yang perlu

6. MORFOLOGI DAN ETIMOLOGI MORFOLOGI ETIMILOGI Mengkaji / menyelidik asal usul dan perkembangan sesuatu kata secara khusus Contoh : kena-berkenan lupa-alpa lekuk-keluk cilik-kecil saya-sahaya psikologi wisma Menyelidik peristiwa / kejadian umum yang dapat dikatakan sebagai sistem bahasa Contoh : melupakan-dilupakan melupai-dilupai memberi-diberi memberikan-diberikan kata-mengatakan nyata-menyatakan

7. MORFOLOGI DAN SINTAKSIS MORFOLOGI SINTAKSIS Mengkaji morfem dan kata Contoh : Aminah akan mengadakan Perjalanan jauh Aminah : satu morfem akan : satu morfem mengadakan : tiga morfem meN- ada kan perjalanan : dua morfem per….an jalan jauh : satu morfem unsur ke…an dengan tidak adil, tidak mampu, tidak serasi… Mengkaji frasa, klausa, ayat dan wacana Contoh : Aminah akan mengadakan perjalanan jauh Aminah : subjek akan mengadakan : predikat perjalanan jauh : frasa objek Hubungan kata tidak dengan adil mampu serasi cukup

8. MORFOLOGI FOKUS KAJIAN STRUKTUR KATA Susunan bunyi ujaran / tulisan yang menjadi unit bahasa yang bermakna BENTUK KATA Rupa unit tatabahasa, sama ada berbentuk tunggal atau terbitan daripada proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan PENGGOLONGAN KATA Penjenisan kata berasaskan persamaan bentuk / rupa dan fungsi / peranan dengan anggota lain dalam golongan yang sama

9. MORFEM • Unit tatabahasa / bentuk yang paling kecil • Bentuk yang bermakna leksikal atau fungsian • Tiada bentuk lain sebagai unsurnya ditendang di + tendang ialah morfem kerana tiada lagi bentuk lain yang lebih kecil daripada bentuk di dan tendang

10. ALOMORF baja membaja tadbir mentadbir asas mengasas langgar melanggar had mengehad meN + • meN ialah morfem. Apabila meN ini hadir dengan bentuk lain (morfem bebas), maka perubahan bentuk terjadi akibat kehadiran fonem awal yang dilekatinya

11. Makna morfem ini tetap, walaupun bentuknya berubah, iaitu melakukan pekerjaan seperti makna kata dasar • Oleh itu, bentuk me, men, mem, meng dan mengemerupakan anggota meN. Anggota morfem seperti ini disebut alomorf, dan setiap unsur itu disebut morf • Alomorf(allomorph) ialah anggota suatu moefem yang wujudnya berbeda, iaitu kelainan yang tidak distingtif tetapi mempunyai fungsi dan makna yang sama • Distingtif ialah sifat pembeda ciri sesuatu unit linguistik yang membedakan satu unit linguistik dengan unit linguistik yang lain

12. CARA MENGENAL MORFEM • Morfem dapat dikenali melalui prinsip tertentu • Salah satu prinsip yang popular ialah analisis konstituen terdekat, analisis unsur langsung atau IC ( Immediate Constituent ), iaitu : unsur yang secara langsung dapat membentuk suatu bentuk yang lebih besar

13. Caranya, mencari bentuk yang satu tingkat lebih kecil daripada bentuk yang dianalisis, berasaskan penggunaannya oleh penutur jati bahasa itu • Misalnya bentuk kepanasan. Berasaskan paradigma, kita dapat tentukan bahawa bentuk dasarnya ialah panas. Jika kita gunakan kaedah mencari, mungkin kita memperoleh bentuk satu tingkat lebih kecil, iaitu kepanas atau panasan • Oleh sebab bentuk ini tidak digunakan oleh penutur jati bahasa Melayu, maka bentuk ini sewajarnya ditolak. Bentuk yang lebih wajar ialah panas

14. Cara pembentukannya dapat digambarkan seperti berikut : ke panas an kepanasan • Bentuk kepanasanmengandung dua morfem, iaitu ke….an dan panas • Bentuk menjalankan mengandung dua morfem, iaitu men…kan • dan jalan jalan men kan menjalankan

15. JENIS MORFEM Morfem Bebas Morfem yang dapat berdiri sendiri sebagai satu kata, dan mempunyai makna yang tersendiri, serta berfungsi dalam ujaran. Bentuk ini tidak memerlukan kata lain. Contoh : ikan, meja, baju, kertas, manusia, jalan, wanita Morfem Terikat Morfem yang tidak boleh berdiri sendiri sebagai kata, dan hanya wujud sebagai imbuhan yang dilekatkan dengan morfem lain untuk membentuk kata yang berfungsi dalam ujaran, seperti ber, kan, ke…an, mem, per, an… Contoh : ber + jalan = berjalan tulis + kan = tuliskan ke + tulang + an = ketulangan

16. Morfem Dasar Morfem berfungsi sebagai dasar untuk membentuk morfem yang lebih besar, iaitu kata terbitan. Contoh: ber + buru = berburu buru ialah morfem dasar untuk kata berburu ke + adil + an = keadilan adil ialah morfem dasar untuk kata keadilan Morfem Kecuali Morfem yang kehadirannya tidak menjejaskan morfem dasar yang dilekatinya. Contoh: mem + berangkat + kan berangkat + kan berangkat Morfem mem dan kan ialah morfem kecuali

17. Morfem Wajib Morfem yang perlu dilekatkan morfem lain untuk membolehkannya berfungsi dalam ujaran. Contoh : juang daya juang berjuang memperjuangkan perjuangan temu temu duga janji temu temu janji bertemu menemukan menemui kesejukan kesejuk sejukan ke dan an tidak berfungsi jika salah satunya tiada

18. Morfem Tidak Wajib Morfem yang tanpa kehadirannya, morfem lain masih boleh berfungsi dalam ujaran. Contoh : di dimakan Morfem Tertutup Morfem yang tidak menerima morfem lain untuk membentuk kata yang berfungsi dalam ujaran. Contoh : yang dan bahawa berkepemimpinan berkesudahan

19. Morfem Terbuka Morfem yang masih memungkinkan morfem lain untuk melekat pada morfem itu, dan dapat menerbitkan makna lain. Contoh : kesudahan > berkesudahan pemimpin > kepemimpinan banyak > kebanyakan bersih > kebersihan indah > keindahan > memperindah Morfem Unik Morfem yang kehadirannya terhad pada morfem tertentu sahaja. Contoh : keringkontang pucatlesi merah menjahang hitam legam Kontang, lesi, menjahang dan legam tidak dapat digabungkan dengan unsur lain

20. Morfem Intonasi Pola intonasi yang membedakan pelbagai jenis ujaran. Contohnya intonasi menaik dalam ayat tanya tanpa kata tanya. Contoh : Sudah bertunang ? Anda hendak makan ? Morfem Terbahagi ke + ada + an > keadaan mem + besar > membesar mem + besar + kan > membesarkan mem+ per + besar > memperbesar pe + pimpin > pemimpin ke + pe + pimpin + an > kepemimpinan meng + ubah > mengubah Meng + ubah + kan > mengubahkan me + tunjuk +kan > menunjukkan

21. Morfem Kosong Morfem yang berubah fungsi tatabahasa dengan tidak mengubah bentuk. Contoh : deer deer = rusa sheep sheep = kambing biri-biri saudara saudara Deerdan sheep tunggal atau jamak sama sahaja. Begitu juga saudara yang bermaksud tunggaldengan saudara yang bermaksud jamak. They hit me. Kata hit sama untuk kini dan kini Morfem Tunggal: morfem yang terdiri daripada satu morfem. Contoh: duduk, bangun, makan, minum, jatuh Morfem Kompleks Morfem yang terdiri daripada dua morfem atau lebih. Contoh : temu duga, perjalanan, ketua polis negara

22. IMBUHAN • Unit/unsur tertentu (morfem terikat) yang ditambah/dilekatkan pada unsur/bentuk lain, sama ada bentuk dasar atau bentuk akar kata untuk mewujudkan satu kata lain, yang berfungsi dalam ujaran, serta mengakibatkan perubahan makna ketatabahasaan kata baharu yang terhasil itu • Jenis imbuhan dapat diasaskan kepada tiga kriteria, iaitu: posisi, keproduktifan, asal • Berasaskan posisi, imbuhan dapat dibahagikan kepada lima, iaitu : awalan, akhiran, sisipan, apitan, dan gabungan

23. Awalan ialah imbuhan yang diletakkan pada awal kata akar atau • kata dasar untuk membentuk kata ber + tambah > bertambah ter + senyum > tersenyum mem + bantu > membantu pe + laksana > pelaksana per + sada > persada • Akhiranialah imbuhan yang diletakkan pada akhir kata akar atau kata dasar untuk membentuk kata yang berfungsi dalam ujaran. Contoh : lari + an > larian gemar + i > gemari sejuk + kan > sejukkan butir + an > butiran awas + i > awasi mandi + kan > mandikan

24. Sisipan ialah imbuhan yang diletakkan pada tengah kata akar atau kata dasar (morfem dasar yang dimulai konsonan) untuk membentuk kata yang berfungsi dalam ujaran. Contoh : er + gigi > gerigi em + guruh > gemuruh el + gegar > gelegar in + sambung > berkesinambungan • Apitan ialah imbuhan yang terdiri daripada gabungan serentak awalan dan akhiran untuk mengiringi kata akar atau kata dasar • (pengimbuhan serentak) untuk membentuk kata yang berfungsi dalam ujaran. Contoh : ke + aib + an > keaiban pe + laksana + an > pelaksanaan me + tunjuk + kan > menunjukkan me + wujud + kan > mewujudkan ke + silap + an > kesilapan

25. Gabungan ialah imbuhan yang terdiri daripada dua atau lebih imbuhan yang tidak perlu hadir serentak untuk membentuk kata yang berfungsi dalam ujaran. Contoh: mem + per + lebar > memperlebar mem + per + indah > memperindah di + per + luas > diperluas • Berasaskankeproduktifan, imbuhan dilihat dari sudut produktif dan nonproduktif. Imbuhan produktif ialah imbuhan yang mempunyai keupayaan untuk dilekatkan pada morfem lain untuk membentuk kata yang berfungsi dalam ujaran meN me + ledak > meledak men + ternak > menternak mem + bawa > membawa meng + galas > menggalas menge + ram > mengeram di di + jual > dijual di + guna + kan > digunakan an lapis + an > lapisan suku + an > sukuan

26. Imbuhan nonproduktif ialah imbuhan yang tidak berkeupayaan untuk dilekatkan pada morfem lain. Contoh : el + tunjuk > telunjuk, em + gilang > gemilang, er + gigi > gerigi • Berdasarkan asalnya, imbuhan dapat dibahagikan kepada dua, iaitu imbuhan asli dan imbuhan pinjaman. • Imbuhan asli ( jati ) ialah imbuhan yang berasal daripada bahasa ibunda penutur. Contoh dalam bahasa Melayu ialah : ber + rantai > berantai me + nanti > menanti ter + cinta > tercinta per + tapa > pertapa pe + laris > pelaris di + sunting > disunting hangat + kan > hangatkan akhir + i > akhiri ed + gebuk > gedebuk ke + gelap + an > kegelapan

27. Imbuhan asingialah imbuhan yang belum berupaya keluar daripada lingkungan bahasa imbuhan itu. Contoh : hadir + in > hadirin, hadir + at > hadirat, muslim + in > muslimin, muslim + at > muslimat, ustaz + ah > ustazah • Imbuhan serapanialah imbuhan yang berasal daripada bahasa lain (yang bukan bahasa penutur) tetapi imbuhan ini sudah dianggap sebati dengan bahasa penutur, iaitu imbuhan ini sudah berupaya keluar daripada lingkungan bahasa asal. budaya + wan > budayawan seni + man > seniman karya + wan > karyawan seni + wati > seniwati harta + wan > hartawan derma + wan > dermawan

28. KATA • Kata mempunyai ciri yang berikut: • satuan bebas yang paling kecil • dua satuan bebas, iaitu satuan fonologi dan satuan gramatis • mempunyai makna lengkap • dapat berdiri sendiri dalam ayat • Satuan fonologi bermaksud kata terdiri daripada satu atau beberapa suku kata, dan suku kata itu sendiri terdiri daripada satu atau beberapa fonem yang wujud sebagai unsur atau konstituen dalam ayat. Contoh : ber + ma + lam > 3 suku kata ber > 3 fonem /b/, /e/, /r/ ma > 2 fonem /m/, /a/ lam > 3 fonem /i/, /a/, /m/ bermalam > 8 fonem

29. Satuan gramatisbermaksud kata terdiri daripada satu atau beberapa morfem yang wujud sebagai unsur atau konstituen dalam ayat. Contoh : bermalam > 2 morfem ber + malam kemalaman > 2 morfem ke…an + malam berkepemimpinan > 4 morfem ber, ke….an, pe + pimpin • Satuan fonologi dan satuan gramatis ini menunjukkan bahawa definisi kataberdasarkan kriteria : • makna • fonologi (tanda sebagai gabungan arbitrari antara representasi • fonologi yang utuh dan distingtif dengan makna) • - fungsi sebagai unsur minimum yang bebas

30. Pokok katabermaksud satuan yang tidak dapat berdiri dalam ujaran biasa, dan secara gramatis tidak bersifat bebas • Satuan ini tidak termasuk dalam golongan imbuhan kerana satuan ini mempunyai sifat tersendiri, dan dapat dijadikan bentuk dasar. Contoh : temu > bertemu juang > pejuang, berjuang tawa > ketawa ambil > ambilan, mengambil main > bermain, mainan jabat > jabatan, pejabat baca > membaca, bacaan sandar > penyandar, bersandar alir > aliran

31. Berikut ialah contoh kata satuan bebas : kertas, baju, mentah, nasi, jagung, kenegaraan, warganegara, tanggungjawab, tamadun, ketidakadilan, kebahagiaan, kesedihan, kesepakatan, berdarmawisata, sabun, dirgahayu, kesinambungan, toksid, abstrak, tekal, lestari, matra, citra, matahari, bulan,bintang, dewa, raja, menteri, sultan, sabut, indah, cantik, menawan, buku, almari, berkelah, menghadap, bertanya, pintu, belakang, hadapan, pagar, rumah, batu, anjung, bumbung, tangga, kereta api, alat tulis…

32. Berikut ialah contoh kata yang bukan satuan bebas, tetapi bersifat satuan bebas. Oleh itu, dianggap satuan bebas : dari, daripada, sangat, amat, paling, nian, begitu, kepada, kerana oleh, sebagainya, juga, sungguhpun, sekalipun, namun, pada, paling, walau, bagaimana, dapat, boleh, ialah, adalah, maka, al-kisah, memang, biar, jika, jikalau • Berikut ialah contoh dua satuan bebas : jatuh hati, masuk hantu, rampas kuasa, tumbuk rusuk, luar musim, racun serangga, luar negara, rumah sakit, rumah putih

33. BENTUK KATA • Dari segi bentuknya, kata dapat dibahagikan kepada kata akar, kata dasar, kata selapis, kata terbitan, kata ganda dan kata majmuk • Kata akar ialah kata yang tidak menerima apa-apa imbuhan, gandaan dan yang bukan unsur kata majmuk. Contoh: meja, kerusi, orang, makan, tendang, adil, bahagia… • Kata dasar ialah kata akar yang menjadi dasar kepada sesuatu kata, iaitu apabila kata akar itu diberikan imbuhan atau digandakan. Kata dasar mungkin berupa kata, pokok kata, frasa, kata + kata, kata + pokok kata, dan pokok kata + pokok kata

34. Contoh bentuk kata dasar :

35. KATA SELAPIS • Kata selapis ialah kata yang tidak perlu diberikan imbuhan, walaupun digunakan dalam bahasa formal • Kata ini juga dikenali dengan nama kata tunggal. Contoh: pergi, datang, tidur, bangun, mandi… > orang itu telah pergi ke seberang > dia datang sejak awal pagi > anaknya telah bangun > isterinya mandi di sungai

36. KATA BERIMBUHAN • Kata yang dihasilkan daripada proses memberikan salah satu imbuhan kepada kata dasar, iaitu kata yang mengalami perubahan bentuk akibat kehadiran imbuhan pada awal, tengah atau akhir, sama ada secara gabungan atau apitan. Contoh: me + tarik > menarik ber + temu > bertemu el + getar > geletar masak + kan > masakkan ke + adil + an > keadilan ke + sesak + an > kesesakan

37. pertapaan AKAR daratan pengeposan TUNGGAL KATA DASAR YANG MENERIMA IMBUHAN keberkesanan keberuntungan TERBITAN berdayaserap keibubapaan MAJMUK ketidaksempurnaan ketidakmampuan RANGKAI KATA

38. KATA GANDA • Kata ganda ialah kata yang terbentuk daripada kata yang diulang • atau digandakan sebahagian atau seluruhnya • Berdasarkan ini, kata ganda dapat dibahagikan kepada empat jenis, • iaitu : • Penggandaan seluruh, sama ada kata selapis atau kata terbitan. • Contoh : pohon-pohon, kuda-kuda, kejadian-kejadian, kegiatan-kegiatan, fikiran-fikiran… Terdapat juga kata ganda penuh yang unsur dasarnya tidak digunakan secara sendirian: mata-mata, rama-rama, anai-anai, paru-paru, ubun-ubun, kisi-kisi, kuda-kuda, langit-langit, labah-labah, agar-agar, layang-layang, kura-kura… (kata dalam golongan ini tidak dapat dianggap sebagai kata ganda)

39. Penggandaan separa atau penggandaan suku kata pertama yang • terjadi pada kata nama dua suku kata. • Contoh : tetangga, tetamu, leluhur, tetirah, lelaki, tetuan, jejari, pepohon, tetikus… Penggandaan berirama, berlaku pada seluruh kata. Yang mengalami perubahan ialah suku kata salah satu unsur penggandaan, yang mewujudkan kesan rima pada aliterasi vokal atau konsonan. Contoh : gerak-gerik, bukit-bukau, huru-hara, sayur-mayur, batu-batan, lauk-pauk

40. Penggandaan kata dasar terjadi pada kata kerja terbitan, kata adjektif, kata nama dan kata bilangan. Imbuhan tidak diulang sama sekali. Contoh : bermanja-manja, tarik-menarik, melihat-lihat, terkebil-kebil, dibelek-belek, sedalam-dalam, setinggi-tinggi, seadil-adil, tanam-tanaman (tanaman-tanaman), tumbuh-tumbuhan (tumbuhan-tumbuhan), berdua-dua, keempat-empat…

41. KATA MAJMUK • Kata yang dibentuk daripada penggabungan dua kata atau lebih untuk memberikan makna baharu. Contohnya jam tangan ialah kata majmuk yang terdiri daripada kata jam dan tangan. Makna jam tangan berbeda daripada makna jam dan tangan yang menjadi komponennya • Kata majmuk boleh berfungsi sebagai kata nama majmuk (matahari), kata kerja majmuk (mengemas kini), kata adjektif majmuk (sunyi sepi), kata sendi majmuk (daripada), kata penghubung majmuk (bagaimanapun), adverba majmuk (begini, begitu) • Kata majmuk boleh dibentuk daripada kelas kata yang sama atau kelas kata yang berbeda. Contoh: KN + KN (janji temu, tali leher), KN + KK (air terjun, beg galas), KA + KN (setiausaha, perdana menteri), KK + KK (lalu lintas, ambil alih), KK + KN (reka bentuk, uji kaji), KN + KA (temu janji, urus setia)

42. MORFOFONEMIK • Kajian tentang peristiwa perubahan fonem akibat pertemuan morfem • dengan morfem yang menghasilkan kata, dan kata dengan kata yang • menghasilkan frasa • Morfofonemik dapat dibahagikan kepada dua, iaitu : • morfofonemik kata • morfofonemik frasa • Morfofonemik kata ialah perubahan fonem akibat pertemuan morfem • yang mewujudkan kata. Contoh : me + tari = menari me + tulis = menulis me + sayang = menyayang me + suci = menyuci

43. Morfofonemik frasaialah perubahan fonem akibat satu • kata yang diikuti kata lain yang mewujudkan frasa • Contoh : putito = telur mohutodu = busuk putitaa mohutodu = telur busuk

44. MORFEM DAN MAKNA GRAMATIKAL • jumlah: Banyak bahasa yang membedakan kategori tunggal dengan jamak (BI) dan kategori dualis (BA). Contohnya student (students), class (classes), muslimun (seorang muslim), muslima:ni (dua orang muslim), muslimu:na (orang-orang muslim) • jenis: Imbuhan pada kata nama atau kata adjektif menunjukkan kategori maskulin atau feminin. Contohnya (BA), kabi:run (besar)- maskulin, kabi:ratun (feminin), jadi:dun (baru) – maskulin, jadi:datun (feminin). (BS) la mujer buena (wanita itu baik), el hombre bueno (pria itu baik). (BP) le chapeau (topi) maskulin, la chapeau (topi) feminin, noir (hitam) maskulin, noire (hitam) feminin)

45. MORFEM DAN MAKNA GRAMATIKAL • milik: Milik dinyatakan dengan afiks. (BM) terdapat penanda milik ku, kau, mu, dan nya. Contohnya rumahku, kasutmu, bukunya… Milik juga dinyatakan dalam bentuk yang lain seperti kasut emak, susu adik, bank negara… • kala: Waktu terjadinya suatu perbuatan, lampau atau akan datang. (BI) dinyatakan dengan afiks. Contohnya walk/walks, walked, have walked, be walking; talk/talks, talked, have talked, be talking… (BJ) berjalan arukimasu (sekarang), arukimasita (lampau), pergi ikimasu (sekarang), ikimasita (lampau), datang kimasu (sekarang), kimasita (lampau), masuk hairimasu (sekarang), hairimasita (lampau)

46. MORFEM DAN MAKNA GRAMATIKAL • aspek: Kategori makna seperti kontinuatif (perbuatan terus berlangsung), progresif (perbuatan sedang berlangsung), inseptif (perbuatan baru bermula), sesatif (perbuatan sudah selesai), repetitif (perbuatan berulang-ulang). (BM) memukuli, mencubiti, menembaki, menciumi, berguguran… • diatesis: Hubungan antara pelaku dengan perbuatan. Aktif (jika subjek yang melakukan perbuatan), pasif (jika subjek menjadi tumpuan perbuatan), refleksif (jika subjek berbuat atas dirinya sendiri), resiprokal (jika subjek lebih daripada satu berbuat berbalasan), kausatif (jika pelaku menjadi penyebab perbuatan), transitif (jika perbuatan bertujuan), dan songsang (jika predikat atau bahagian predikat dipentingkan). Contohnya (BM) mencukur, memotong dicukur, dipotong, bercukur, berhias, berpelukan, memasuki, memasukkan…

47. MORFEM DAN MAKNA GRAMATIKAL • orang: Kategori makna seperti orang pertama (pembicara), orang kedua (lawan bicara atau pendengar), orang ketiga (yang dibicarakan). Contoh bahasa Swahili (Afrika Timur) menggunakan afiks, wamempiga (mereka telah memukulnya), tumempiga (kami telah memukulnya), nimempiga (saya telah memukulnya), umempiga (kamu telah memukulnya), amempiga (Ia telah memukulnya) • modus: Suasana psikologi suatu perbuatan seperti yang ditafsirkan oleh pembicara. Modus indikatif atau deklaratif (sikap objektif atau neutral), optatif (harapan), interogatif (pertanyaan), kondisional (persyaratan), dan imperatif (perintah). (BM) sila, jangan, usah… (bahasa Jawa) tulisen (tulislah), bakaren (bakarlah), simpenen (simpanlah), ajaren (ajarlah), sapunen (sapulah), jaganen ( jagalah), tatanen (aturlah), godhanen (godalah)…

48. KESIMPULAN • Morfologi ialah ilmu yang mengkaji soal yang ada hubungannya dengan selok belok bentuk kata, fungsi gramatik dan fungsi semantik • Morfologi berbeda dengan leksikografi, etimologi dan sintaksis • Morfem dapat dikenal pasti menerusi ciri tertentu • Antara jenis morfem ialah morfem bebas, terikat, dasar, wajib, tidak wajib, terbuka, intonasi, dan kosong • Imbuhan terbahagi empat, iaitu awalan, sisipan, akhiran dan apitan • Dari segi bentuk, kata terdiri daripada kata akar, kata dasar, kata selapis, kata terbitan, kata ganda dan kata majmuk • Makna gramatikal bermacam-macam bergantung pada perbedaan bahasa dan warna makna, pemilihan sarana atau alat pengungkap makna, dan lainnya

49. KATA BIJAK PANDAI KEBAHAGIAAN TIDAK BERGANTUNG PADA SIAPA ANDA, DAN APA YANG ANDA MILIKI, MELAINKAN BERGANTUNG PADA APA YANG ANDA FIKIRKAN