Beck’in Kognitif Modeli

1. Beck’in Kognitif Modeli erken yaşam deneyimleri şemalar – temel düşünce inanç ve varsayımlar (Değersizlik, yetersizlik, basarısızlık, sevilmeme) ara inançlar (Değerli olabilmek icin herkesi memnun etmeliyim Sınavı gecemezsem bu aptal ve basarısız olduğumu gösterir) yaşamın ileri dönemlerinde şemalarla uyumlu olarak yaşanan deneyim / deneyimler (terkedilme, elestirilme vb.) şemaların aktive olması bilişsel hatalar olumsuz otomatik düşünceler kognitif üçlü (kendisi, dış dünya, gelecek) Tepkiler (duygusal, dav, fizy ve düşünsel)

2. TEMEL İNANIŞLAR (Ben beceriksiz ve başarısızım.) (Kimse başarısız insanları sevmez.) ARA İNANIŞLAR (Tutum: Beceriksiz olmak korkunç bir şey. Kural: Beceriksizliği telafi için hep çok çalışmalıyım. Sayıltı: Ancak çok çalışırsam başkalarının...) DÜŞÜNCE OLAY OTOMATİK DÜŞÜNCE DUYGU Dersi dinliyor ama... Anlayamayacağım DAVRANIŞ Ben aptalım FİZYOLOJİK

3. Şema • Şemalar, davranışı belirleyen soyut, mental planlardır. Bilginin anlamlandırılmasında rol oynar. • Şemalar, yaşadığımız dünyaya anlam vermemizi, yeni bilgi ve deneyimlerin daha önceden oluşmuş belirli bir zemin ve yapı içine oturmasını sağlar. • Erken çocukluk çağında oluşan bu dosyalama sistemleri, bilgi işleme sürecini ve bireylerin kendileri, diğerleri ve yaşadıkları dünyaya ilişkin düşünce-duygu ve davranışlarını belirler.

4. Şemalar • Katı, değişime dirençli, global ve yaygın özellikler taşır. • İnancın en alt ve en temel katmanıdır. • Şema zihnin bilişsel yapısı (dosyalama sistemi), temel inanışlar ise şemanın içeriğidir. • Bu ana inançlar, ara inançların oluşumunu sağlar.

5. Temel İnançlar • Çocukluktan başlayarak insanların dünya ve diğer kişilerle olan ilk deneyimleri sonucunda kendileri, diğer insanlar ve yaşadıkları dünya hakkında geliştirdikleri ilk ve en temel inançlar • Zihinsel yapının en eski birimi (hard disk) • Ara inançları ve O.D.’leri şekillendirir. • Kişinin dünya temsilini oluşturur.

6. Temel İnançlar • En derinde olan zihinsel yapıtaşları • Genellikle hiç sorgulanmamış olan algı ve fikirler • Kişiler tarafından değişmez doğrular olarak kabul edilir. • Katıdırlar. Siyah/beyaz şeklindedirler. • Globaldirler. • Aşırı genellenmişlerdir. • Değişime dirençlidirler.

7. Temel İnanç • Temel inanç herhangi bir yaşantıyla aktive olduğunda, kişi dünyayı ve kendini o inancın senaryosundan algılar. • Seçici dikkat yoluyla yeni yaşantıların işlenmesi ve anlamlandırılmasını, seçici hatırlama yoluyla da geçmişteki olumsuz anıların yeniden hatırlanmasını sağlar. • Kişinin dikkati seçici olarak temel inancını doğrulayacak verilere yönelirken temel inancı desteklemeyen bilgiler, bilgi işleme sürecine alınmazlar. • Kişi temel inancına ters düşen verileri dikkate almaz yada önemsizleştirir. Böylece doğru yada işlevsel olmasa bile temel inancını sürdürür

8. Temel İnancın Üç Alanı Kişinin temel inançları üç alanda oluşmaktadır: • Benliğe yönelik temel inançlar • Diğerlerine yönelik temel inançlar • Dünyaya yönelik temel inançlar

9. Benliğe Yönelik Temel İnançların Sınıflandırılması - Çaresizlik temel inançları Çaresizim / Güçsüzüm Zayıfım / Yetersizim Etkisizim / Beceriksizim Kendi kendime yetemem - Sevilemezlik temel inançları Sevilmeyecek biriyim Çekici değilim Hoşlanılmayacak bir insanım Değersizim Eninde sonunda reddedileceğim Nihayetinde terk edileceğim İstenilecek biri değilim

10. Tedavideki Sonuçları Bir çok durumda kişinin otomatik düşünceleri ve ara inançları çalışıldığında kişinin durumunda düzelme görülür ve bu düzelme genellikle kalıcıdır. Dolayısıyla tedavi bu aşamada sonlandırılabilir. Ancak bazı durumlarda kişinin temel inançlarıyla da çalışılması gerekebilir. Bu gereklilik kişinin sorununun doğasına, kişinin kişilik özelliklerine ve terapiden taleplerine göre belirlenir. Ortaya çıkarılması ve değiştirilmesi en zor, en dirençli yapılardır. Bazı durumlarda değişim mümkün de olmayabilir.

11. Ara İnançlar • Şemalarla otomatik düşünceler arasında yer alır ve tutum, kural-beklenti ve varsayımlardan oluşur. • Ara inanışlar, şemaların korkulan sonuçlarının oluşmaması için bireylerin kullandığı stratejilerdir.

12. Ara İnançlar * Tutumlar İyi-kötü, güzel-çirkin, doğru-yanlış şeklinde değer yargısı * Kurallar/beklentiler (must) -meli, -malı şeklindeki gereklilik/zorunluluk/kural ya da beklenti/talep * Varsayımlar (if…then) “Eğer/öyleyse o zaman” şeklinde önermeler

13. Örnekler Tutumlar (iyi-kötü, güzel çirkin, doğru-yanlış) ‘Yardım istemek zayıflıktır’ ‘İnsanın kusurunun olması çok kötü bir şeydir’ ‘Kendini göstermek ayıp bir şeydir’

14. Kurallar/beklentiler (-meli, malı) ‘En yüksek notları almalıyım’ ‘Herkes beni sevmeli’ ‘Asla insanlardan hiç bir şey istememeliyim’ ‘Asla hata yapmamalıyım’

15. Varsayımlar (eğer/o zaman) ‘Eğer mükemmel bir şekilde anlatırsam, ancak o zaman yeterli olduğumu düşünürler’ ‘Bir kere bile hata yaparsam, başarısızım demektir’ ‘Eğer başarılı olursam, o zaman bana değer verirler’

16. Ara İnançlar Katı ve mutlak bilişlerdir. Sanki kişinin kendi yazdığı bir kanun kitabıdır. Bireyin bir olaya bakış açısını, dolayısıyla olayı nasıl algıladığını, nasıl yorumladığını ve ne değer biçtiğini belirlerler.

17. Ara İnançlar Otomatik düşüncelerin (OD) altında yatan kaynaklardır. Kendileri örtüktürler ancak işlevlerini otomatik düşünceler aracılığıyla görürler. Kişi otomatik düşüncesini fark ettiğinde, onun arkasında yatan ara inancını hala fark edemeyebilir. Temel inançlar tarafından düzenlenir ve harekete geçirilir.

18. Ara İnançlar Ara inançlar şeklindeki bu bilgi kalıplarının doğruluğu ve işlevselliği her ortam için sorgulanabilir. Bilişsel terapist için önemli olan, bu inançların doğuştan getirilmediği, öğrenildiği, bu yüzden de vazgeçilebileceğidir. Terapide gerçekçi olmayan inançlar gerçekçi olanlarla, gerçekçi ama işlevsel olmayan inançlar ise gerçekçi ve işlevsel olanlarla değiştirilmeye çalışılır.

19. Tedavideki Sonuçları • OD ele alınmasından sonra ara inançlar odak haline gelir. • Ara inançların saptanması,sorgulanması ve değiştirilmesi üzerinde çalışılır. • Meydana gelen değişim iyileşmeyi güçlendirir ve nüks etmeleri önler.

20. Tedavideki Sonuçları • Temel şemalara giden yolun açılmasını kolaylaştırır. • Kalıcılık göstermeleri nedeniyle görece fark edilmeleri zordur ve değişmeye dirençlidirler.

21. Otomatik Düşünceler (OD) • Bilişin en yüzeysel katmanı olup, yaşanılan durumla bağlantılı olarak kişinin aklından geçen düşünceleri içerir. • Yaşanılan durumla uyumlu olduklarından şemaların beslenmesini ve kalıcılığını sağlar.

22. OD’nin Özellikleri • Belirli ve amaçlı bir düşünce zincirinin sonucu değil, otomatik ve spontandırlar. • Her zaman düşünce biçiminde değil, imaj biçiminde olabilirler. • Doğrulukları yeterince değerlendirilmeden kabul edilmişlerdir. • İçeriğine ve anlamına bağlı olarak belirli duygularla asosiye olurlar. Çoğu kez kendisinden çok asosiye olduğu duygu daha belirgindir. • Şemalara göre çok daha kolay yakalanabilir ve uygun yöntemlerle değiştirilerek duygu durumunda da değişikliklere neden olur.