INTEGRACJA SENSORYCZNA

1. INTEGRACJA SENSORYCZNA OPRACOWAŁA: ANNA DAROWSKA

2. INTEGRACJA SENSORYCZNA (wg A. Jean Ayres) -to proces dzięki, któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów segregując, rozpoznając interpretując i integrując ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiada adekwatną reakcją. Inaczej mówiąc integracja sensoryczna jest taką organizacją wrażeń by mogły być użyte w celowym działaniu. Teoria integracji sensorycznej opiera się na kilku podstawowych założeniach odwołując się do neurologii, psychologii i pedagogiki.

3. GŁÓWNE ZAŁOŻENIA INTEGRACJII SENSORYCZNEJ: -PLASTYCZNOŚĆ NEURONA- zdolność mózgu do modyfikacji i zamian, możliwość zmian w obrębie systemu nerwowego pod wpływem kontrolowanej stymulacji systemów sensorycznych w szczególności dotykowego, przedsionkowego i prioproceptywnego -SEKWENCYJNY ROZWÓJ PROCESÓW INTEGRACJI SENSORYCZNEJ- złożone kompleksowe zachowania rozwijają się w oparciu o bardziej podstawowe wcześniej wykształcone -INTEGRALNOŚĆ SYSTEMU NEWOWEGO- integralność i hierarchizacja • mózgu polega na kontroli ośrodków podkorowych • przez ośrodki korowe i odwrotnie -REAKCJE ADAPTACYJNE- wymagają organizacji wrażeń, porównania ich • z wcześniejszymi doświadczeniami, dokładnego osądu • wymagań płynących z otoczenia i udzielenia adekwatnej odpowiedzi -WEWNĘTRZNY POPĘD SENSORYCZNY- każdy człowiek, a szczególnie dzieci mają wbudowany popęd dostarczania sobie właściwych wrażeń sensorycznych

4. CEL terapii SI • Cel terapii – poprawienie jakości przesyłania i organizacji informacji sensorycznej. Następnie wytworzenie odpowiedniej reakcji adaptacyjnej • Terapia może obejmować: rozwijanie podstawowych reakcji posturalnych, integracji obu stron ciała; stymuluje rozwój reakcji równoważnych, praksji, orientacji wzrokowo-przestrzennej, somatognozji, lateralizacji, czucia głębokiego i powierzchownego ( w zależności od potrzeb dziecka) • W konsekwencji wpływa na sprawność w zakresie dużej i małej motoryki, percepcję wzrokowo – przestrzenną, koncentrację uwagi i samoocenę – co z kolei pozwala dziecku na zdobywanie nowych umiejętności w zakresie samoobsługi, w zabawie, w uczeniu się

5. BAZOWE SYSTEMY SENSORYCZNE I ZWIĄZANE Z NIMI ZABURZENIA

6. Wg Ayres podstawowe znaczenie dla rozwoju integracji zmysłowej ma funkcjonowanie układów odbierających i analizujących informacje związane z ciałem. Są to: - układ przedsionkowy - układ prioproceptywny - układ dotykowy

7. UKŁAD PRZEDSIONKOWY System przedsionkowy wspólnie z systemem proprioceptywnym ma wpływ na subiektywną świadomość pozycji i ruchów ciała w przestrzeni, napięcie posturalne, równowagę, oraz stabilizację oczu podczas ruchów głowy

8. Podstawowe funkcje układu przedsionkowego: • Kontrolowanie ruchów związanych z przyspieszeniami liniowymi i kątowymi działającymi na organizm człowieka • Odbieranie informacji związanych z działaniem siły grawitacji i poczuciem bezpieczeństwa grawitacyjnego • Orientacja w położeniu ciała w stosunku do powierzchni ziemi. Informowanie OUN o położeniu głowy w relacji do szyi i reszty ciała oraz otaczającej przestrzeni • Podtrzymywanie prawidłowego napięcia mięśniowego • Wyzwalanie odruchów niezbędnych do utrzymania pozycji ciała w spoczynku • Wpływ na odruch błędnikowo – oczny, koordynację pracy obu oczu, płynne ruchy gałek ocznych • Zabezpieczanie prawidłowej organizacji wokół środkowej linii ciała (rozwój koordynacji obustronnej) • Wpływ na przetwarzanie słuchowo – językowe (bliskie powiązania anatomiczne z układem słuchowym) • Wpływa na autonomiczny układ nerwowy

9. Funkcjonowanie systemu przedsionkowego ma więc wpływ na utrzymywanie równowagi, koordynacji oraz płynności ruchów ciała i gałek ocznych. Ma to swoje odzwierciedlenie w możliwościach ruchowych dziecka (w zakresie dużej i małej motoryki), zachowaniu prawidłowej postawy podczas ruchu ale i zabaw przy stole, także w lepszej koncentracji i mniejszej męczliwości

10. UKŁAD PROPRIOCEPTYWNY Słowo propriocepcja odnosi się do informacji sensorycznych powodowanych przez ucisk, kurczenie się i rozciąganie mięśni, ścięgien i stawów. Dzięki informacjom z propreceptorów mózg może kształtować właściwą postawę, może kierować naszymi ruchami szczególnie gdy odbywają się poza kontrolą wzroku.

11. czucie • Pod względem budowy i czynności czucie powierzchowne i proprioceptywne nie dają się ostro odgraniczyć • Narządy czucia głębokiego przewodzą ucisk, ból, ruch, czucie zmiany ułożenia, skurcze mięśni i inne. • Pełne ,, normalne ‘’ czucie powstaje przy współdziałaniu czucia skórnego i głębokiego.

12. Podstawowe funkcje układu propproceptywnego: • Poczucie cielesnej obecności ciała, odczuwanie ciężaru ciała i poszczególnych jego części w przestrzeni. • Wytwarzanie odruchów prostowania i równowagi, które służą prawidłowej motoryce i przyczyniają się do przeciwdziałania sile grawitacji. • Poruszenie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli wzroku • Swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych. • Percepcję kształtów drobnych przedmiotów. • Percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas mówienia. • Tworzenie somatognozji. • Tworzenie lateralizacji.

13. UKŁAD PROPRIOCEPTYWY C.D. Aktywność ruchowa dziecka z zaburzeniami propriocepcji staje się chaotyczna gdy dziecko nie może kontrolować wzrokiem, ruchów swojego ciała.

14. UKŁADDOTYKOWY

15. UKŁAD DOTYKOWY Zmysł dotyku ma wpływ na: • rozwój percepcji schematu ciała • wczesne poznawanie przedmiotów • rozpoznawanie przedmiotów bez pomocy wzroku • różnicowanie bodźców dotykowych • rozwój emocjonalny

16. ZABURZENIA WYNIKAJĄCE Z NADWRAŻLIOWŚCI LUB NIEDOWRAŻLIWOŚCI POSZCZEGÓLNYCH UKŁADÓW ZMYSŁOWYCH:

17. UKŁAD PRZEDSIONKOWY nadwrażliwość- objawy wegetatywne - brak tolerancji ruchów obrotowych głowy lub całego ciała - niepewność grawitacyjna - lęk przed huśtaniem - może wystepować nadwrażliwość emocjonalna, dotykowa i słuchowa niedowrażliwość- wzmożona aktywność ruchowa ( potrzeba biegania, skakania, hustania się) - problemy z koncentracją uwagi

18. UKŁAD PRIOPROCEPTYWNY nadwrażliwość- nie odnotowano niedowrażliwość- niekontrolowane chaotyczne ruchy - duża ilość ruchów mimowolnych - ściskanie ołówka podczas rysowania, oraz innych narzędzi podczas czynności manipulacyjnych - nieumiejętne podskakiwanie

19. UKŁAD DOTYKOWY nadwrażliwość- dziecko nie lubi bliskości, może unikać kontaktu dotykowego - drażni je ubieranie, mycie włosów - nie lubi bawić się w piasku - nie lubi malowania farbami, lepienia - ma trudności z koncentracją uwagi niedowrażliwość- dziecko samo dostarcza sobie bodźców dotykowych np. obijając się o sprzęty, uderzając się po twarzy - nie potrafi różnicować miejsc w które jest dotykane - może mieć trudności z odczuwaniem, iż ma na sobie ubranie

20. Rozwój integracji czynności zmysłowo – ruchowych od urodzenia(poziom I) do 6 – 7 roku życia (poziom IV)

21. NIEPRAWIDŁOWOŚCI I ZABURZENIA POWSTAŁE NA POZIOMIĘ PIERWSZYM: NIEZINTEGROWANY ODRUCH TONICZNY BŁĘDNIKOWY - dziecko, u którego nie nastąpiło wygaszenie tego odruchu porusza się niepewnie, garbi się, ma obniżone napięcie mięśniowe, niechętnie ćwiczy, ma problemy z poczuciem czasu i przestrzeni, może mieć zaburzenia wokalizacji i mowy, trudności z poruszaniem się po nierównym terenie, szybko się męczy NIEPEWNOŚĆ GRAWITACYJNA - porusza się na lekko ugiętych nogach, jest przygarbione, stopy stara się mieć cały czas blisko ziemi, nie lubi wspinania, skakania, chodzenia po nierównym terenie, ma trudności z pokonywaniem przeszkód, niechętnie uczestniczy w zabawach NIETOLERANCJA RUCHU I WIĄŻĄCA SIĘ Z NIĄ CHOROBA LOKOMOCYJNA - powstaje z powodu nieprawidłowego odczuwania ruchu liniowego ZMNIEJSZONA WRAŻLIWOŚĆ UKŁADU PRZEDSIONKOWEGO - dziecko lubi się huśtać, kręcić, skakać, poszukuje wrażeń. Jednak tych, które sobie dostarcza nie zaspokajają jego potrzeb OBRONNOŚC DOTYKOWA - nasilone reakcje na dotyk, reaguje tak, jakby dotknięcie było bolesne, nawet głaskanie może wywołać gwałtowną reakcję ZMNIEJSZONA WRAŻLIWOŚĆ NA BODŹCE DOTYKOWE - dziecko jest mniej wrażliwe na dotyk i często ulega urazom, bardzo się brudzi, zaczepia inne dzieci ZWIĘKSZONE NAPIĘCIE MIĘŚNIOWE - porusza się sztywno, ma problemy z ruchami precyzyjnymi

22. NIEPRAWIDŁOWOŚCI I ZABURZENIA DRUGIEGO POZIOMU DYSPRAKSJA - dotyczy planowania ruchowego, trudności z opanowaniem nowych zadań ruchowych, niezręczność, psucie zabawek ZABURZENIA INTEGRACJI OBUSTRONNEJ - dysfunkcje w obrębie kontroli nad własnym ciałem, jak i zaburzeniami czucia proprioceptywnego, informującego o położeniu poszczególnych części własnego ciała SŁABA PERCEPCJA PRZESTRZENI I FORMY - trudności z zabawami konstrukcyjnymi, łatwa utrata orientacji w terenie, brzydkie pismo, malowanie i wycinanie

23. NIEPRAWIDŁOWOŚCI I ZABURZENIA TRZECIEGO POZIOMU NIEPRAWIDŁOWA KOORDYNACJA WZROKOWO- RUCHOWA - występuje u dzieci u których przetrwał odruch asymetryczny toniczny szyjny, kłopot z podrzucaniem i odbijaniem piłki, zawiązywaniem butów TRUDNOŚCI Z CHWYTEM I CELNYM RZYTEM - problemy z planowaniem motorycznym, rzutem do celu, wycofanie podczas zabaw sportowych NIEUMIEJĘTNOŚĆ PRZEKRACZANIA LINII ŚRODKA CIAŁA - trudności z czytaniem, rysowaniem, pracami ręcznymi ZACHWIANIA RÓWNOWAGI PRZY RUCHACH GŁOWY - trudności z jazda na rowerze i wrotkach, dyskomfort podczas przebywania na statkach RUCHY JEDNOSTRONNE ZAMIAST NAPRZEMIENNYCH, NIEUSTALONA LATERALIZACJA - brak obustronnej koordynacji ruchowej, nieefektywne poruszanie się brak płynności ruchów w sporcie TRUDNOŚCI W WODZENIU WZROKIEM - przetrwały odruch toniczny szyjny, zbyt wolne czytanie

24. NIEPRAWIDŁOWOŚCI I ZABURZENIA CZWARTEGO POZIOMU - zaburzenia koncentracji uwagi - problemy z samooceną i samokontrolą - brak dominacji półkul mózgowych

25. Rezultat prawidłowej integracji wrażeń zmysłowych: • orientacja w schemacie ciała • koordynacja obu stron ciała • właściwe planowanie motoryczne ( praksja) • odpowiedni poziom aktywności • prawidłowa koordynacja wzrokowo – ruchowa • prawidłowe wzorce ruchowe • prawidłowy rozwój orientacji wzrokowo – przestrzennej • rozwój mowy • prawidłowe skupienie uwagi • stabilność emocjonalna

26. Zaburzenia SI problemy zauważane przez rodziców lub nauczycieli: hiperaktywność hipoaktywność problemy z koncentrację uwagi nadpobudliwość emocjonalna obniżony poziom koordynacji ruchowej ( niezdarność ruchowa) lub wzrokowo – ruchowej zaburzenia mowy słaba organizacja zachowania problemy z funkcjonowaniemw grupie problemy z nauką rysowania, czytania i pisania problemy z rozwojem samodzielności w zakresie samoobsługi niska samoocena słaba równowaga wrażliwość na bodźce

27. Zaburzenia SI – objawy widoczne w badaniu klinicznym Narzędzia badawcze: Kwestionariusz rozwoju sensomotorycznego Obserwacja kliniczna funkcji neurofizjologicznych Bateria Południowokalifornijskich Testów Sensorycznej Integracji Objawy: Obniżone napięcie mięśni Obecność tonicznych odruchów we wzorcach postawy Brak poczucia środkowej linii ciała i trudności z jej przekraczaniem Trudności w utrzymaniu równowagi Zaburzenia koordynacji ruchowej i wzrokowo - ruchowej Zaburzenia praksji Zaburzenia somatognozji Zaburzenia lateralizacji Zaburzenia percepcji dotykowej Zaburzenia percepcji bodźców przedsionkowych i propriceptywnych

28. SPRZĘT WYKORZYSTYWANY W SALI NTEGRACJII SENSORYCZNEJ: • hamak • huśtawka • deskorolka • deska rotacyjna • beczka • kołyska • helikopter • podwieszany wałek • materace • maty • piłki do skakania • piłka Bobath • drabinki • zjeżdżalnia • stolik • pomoce do stymulacji dotykowej, węchowej, wzrokowej

29. W JAKI SPOSÓB TERAPIA MOŻE POMÓC DZIECKU? • Podczas terapii dziecko będzie zachęcane i kierowane do wykonywania aktywności, które będą wyzwalać i prowokować odpowiednie, skuteczne reakcje na bodźce sensoryczne. Preferowane są ukierunkowane zabawy i swobodne aktywności • Ćwiczenie konkretnych umiejętności nie jest celem terapii lecz stosowanie aktywności rozwijających podstawowe umiejętności, które umożliwią nauczenie się efektywne czynności wyższych • Ważnym aspektem jest motywacja dziecka • Terapia Integracji Sensorycznej jest zazwyczaj dla dziecka przyjemnością, zabawą- ale jednocześnie ciężką pracą pod okiem terapeuty • Jeżeli efekty terapii są pozytywne, dziecko jest w stanie w sposób bardziej efektywny automatycznie przetwarzać i wykorzystywać skomplikowane informacje sensoryczne