AB’DE İŞÇİLERİN SERBEST DOLAŞIMI

1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı AB’DE İŞÇİLERİN SERBEST DOLAŞIMI Celal POLAT Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi AB Uzmanı (Hukuk) cpolat@csgb.gov.tr 01.09.2009

2. SUNUŞ PLANI . • 1. BÖLÜM: AB’DE SERBEST DOLAŞIMI-MÜKTESEBAT • AVRUPA TOPLULUĞUNU KURAN ANTLAŞMA (ATKA) • İKİNCİL DÜZENLEMELER • AVRUPA TOPLULUĞU ADALET DİVANI KARARLARI (ATAD) • 2. BÖLÜM: TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNDE SERBEST DOLAŞIM • ORTAKLIK İLİŞKİSİ • TAM ÜYELİK İLİŞKİSİ 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 2

3. BİRİNCİ BÖLÜM: SERBEST DOLAŞIM MÜKTESEBATI

4. HAREKETLİLİK-KİŞİLERİN SERBEST DOLAŞIMI . • İç pazarın dayandığı dört temel özgürlükten biri • Avrupa vatandaşı olmanın temel unsurlarından biri • Avrupa istihdam piyasası yaratmanın aracı • Daha esnek ve etkin bir işgücü piyasası yapılanması 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 4

5. MÜKTESEBAT . • 1-Topluluğu kuran AT Antlaşması (Birincil Hukuk) • 2-Serbest dolaşıma ilişkin tüzük ve direktifler (İkincil Hukuk) • 3- ATAD İçtihatları 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 5

6. BİRİNCİL HUKUK

7. MİLLİYETE DAYALI AYRIMCILIK YASAĞI Üye Devletlerin işçileri arasında; • istihdam, • ücret • ve diğer çalışma koşulları bakımından uyrukluk esasına dayalı her türlü ayrımcılık kaldırılmaktadır. (ATKA-Md. 39)

8. Kapsam • Sınır ötesi unsuru: Bir başka Üye Ülkede çalışmaya giden Üye Ülke vatandaşları (Göçmen işçi). • İşçi unsuru: ATAD tanımına göre, işçi: • Hakiki ve etkin bir işi yapan, • Bir başkasının yönetiminde çalışan • Ücret karşılığı çalışan kişi anlamına gelmektedir.

9. Temel Haklar Bir başka Üye Ülkede; • iş arama hakkı, • çalışma hakkı, • çalışmak için ikamet etme hakkı • bulunma hakkı • İstihdama giriş, çalışma koşulları ve işçinin ev sahibi Üye Ülkede entegrasyonunu kolaylaştıracak diğer tüm hususlarda eşit muamele görme hakkı • Aile Üyelerinin hakları

10. İstisnalar • ATKA 39. Md: • Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı sebebi ile uygulanacak bazı sınırlamalar • Ev sahibi Üye Ülkede kamu hizmetlerine erişime ilişkin getirilen bazı sınırlamalar • Daha fazla bilgi için bkz. Celal POLAT, “ATAD’ın Ölçülülük İlkesi: İstisnalar için “İnce Ayar” mı?”, Çimento İşveren Dergisi, Mayıs 2006.

11. Kamu sektöründe istihdam • Dar yorum • Kamu gücünün kullanıldığı görevler ve devletin genel çıkarlarını koruma sorumluluğuna ilişkin görevler, • Ülkelerin sadece kendi vatandaşlarına açık olabilmektedir.

12. AB KONSEYİNİN SORUMLULUĞU • AB Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Komiteye danışarak, • Tüzük ve direktifler çıkararak, • İşçilerin serbest dolaşımı önündeki engelleri kaldırma ve • serbest dolaşımı teşvik etmeye yönelik önlemleri almakla yükümlüdür. (ATKA-Md. 40)

13. GENÇ İŞÇİLERİN DEĞİŞİMİ • Üye Devletler, • Ortak bir program çerçevesinde • Genç işçilerin değişimini teşvik etmekle yükümlüdürler.. (ATKA-Md. 41)

14. SOSYAL GÜVENLİK • AB Birliği Konseyi • işçilerin serbest dolaşımını sağlamak amacıyla • işçiler ve bakmakla yükümlü oldukları kişiler için • sosyal güvenlik alanında gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Konsey; • Sosyal yardıma hak kazanma ve yardım miktarının hesaplanması için farklı ülkelerin mevzuatındaki tüm sürelerin birleştirilmesine, • Bir başka Üye Ülkenin sınırlarında ikamet eden kişilere ödemede bulunulmasına dair düzenlemeler yapmakla yükümlüdür.(ATKA-Md.42)

15. İKİNCİL HUKUK

16. 1-SERBEST DOLAŞIMA DAİR DÜZENLEMELER: . • Topluluk içinde işçilerin serbest dolaşım hakkında 1612/68 sayılı Konsey Tüzüğü • AB Vatandaşlarının ve ailelerinin Topluluk sınırları içinde yer değiştirme ve ikamet etme haklarına ilişkin 2004/38/ECsayılı Direktifi 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 16

17. Temel Haklar • Bir Başka Üye Ülkede iş arama hakkı • Ev sahibi Üye Ülkenin vatandaşlarına iş arama konusunda yardımda bulunan Ulusal İstihdam Ofislerininaynı yardımı sunma ihtiyacı

18. Temel Haklar-2 • İş arama süresince, ev sahibi Üye Ülkede belirli şartlar altında kalma hakkı: Bir başka Üye Ülkede çalışma hakkını takip eden bir haktır. • İkamet izin sistemi yoktur, fakat ev sahibi Üye Ülke, basit kayıt sistemleri kullanabilmektedir. • Uyum sağlanmadığı durumlarda: sadece ölçülü ve ayrımcı olmayan yaptırımlar uygulanır. • Formalitelerin tamamlanmasından sonra bağımsız olarak çalışmaya başlanması hakkı

19. Temel Haklar-3 • Daimi İkamet Hakkı: Beş yıl kesintisiz ikamet etmiş olmak • İşçi, Ülkeyi birbirini izleyen iki yıldan fazla süre ile terk ederse, sürekli ikamet hakkı kaybolabilir. • Ayrıca,Emeklilik, Sürekli olarak iş göremez duruma düşmek ve Sınır işçilerinin özel durumlarında hak kaybı söz konusu olabilir.

20. Temel Haklar-4 • Eşit Muamale Hakkı a) İstihdama Giriş Özgürlüğü b) Çalışma Koşulları c) Sosyal avantajlar ve vergi avantajları d) Sendikal haklar

21. Temel Haklar-5 • Aile Üyelerinin hakları: - Üçüncü Ülkelerden gelenler de dahildir. - Eş/partner tanımı - Çocuklar - Benzer ikamet hakları - İş gücü piyasasına giriş için çalışma izni istenmemesi - Sosyal/vergi avantajları, eğitim vb. hususlarda eşit erişim...

22. 2-SOSYAL GÜVENLİĞE İLİŞKİN DÜZENLEMELER: . • Topluluk içinde yer değiştiren işçiler ve ailelerine sosyal güvenlik sistemlerinin uygulaması hakkında 1408/71 sayılı Tüzük • Uygulanma prosedürüne ilişkin 574/72 sayılı Tüzük • Tüzüklerin Üçüncü Ülke Vatandaşlarına uygulanması hakkında 859/2003 sayılı Tüzük 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 22

23. SOSYAL GÜVENLİK HAKKI . • Avrupa sosyal koruma standardı veya tek bir modeli mevcut değil. • Her üye ülke tarihi sosyo ekonomik özellikleri doğrultusunda sosyal korumasına yön verecektir. • Sosyal güvenlik sistemlerinin koordinasyonu, işçilerin serbest dolaşımını sağlamanın ön koşuludur. 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 23

24. 3- EURES (Avrupa İstihdam Hizmetleri Ağı) . • Avrupa İstihdam stratejisi çerçevesinde serbest dolaşım,işgücü piyasası uyumunu sağlayan bir araçtır. • EURES: Avrupa Ekonomik Alanında işgücü arzı ile işgücü talebini birbirine yaklaştırmak amacıyla oluşturulan bir bilgi ağı • Başka bir üye ülkeden bir kişiyi istihdam etmek isteyen bir işverene danışmanlık yapar • Sınır bölgelerinde işçi-işverene danışmanlık ve rehberlik yapar 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 24

25. ATAD KARARLARI

26. ATAD KARARLARI . DOĞRUDAN ETKİ: • Uygulamada karşılaşılan sorunlara ATAD kararlarıyla açıklık getirilmiş ve bu hak genişletilmiştir. • Kurucu Antlaşmanın ve ikincil düzenlemelerin bazı hükümleri bütün üye ülkeler üzerinde “doğrudan etki” sahibidir. • Üye Ülke vatandaşları bu hükümlere dayanarak ulusal mahkemelerinde dava açabilirler. • Üye ülkeler kendi mevzuatlarını bu hükümlere uyarlamak durumundadırlar. • DAR YORUM KURALI: • Bu istisnaların kapsamı için ATAD yorumuna bakmak gerekmektedir. 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 26

27. İKİNCİ BÖLÜM: TÜRKİYE AB İLİŞKİLERİNDE SERBEST DOLAŞIM

28. SUNUŞ PLANI . • ORTAKLIK İLİŞKİSİ • - Kısa Tarihçe • - Temel Referans Belgeleri • -Ankara Anlaşması • Katma Protokol • -Ortaklık Konseyi Kararları • TAM ÜYELİK İLİŞKİSİ • - Kısa Tarihçe • Temel Referans Belgeleri • -Katılım Ortaklığı Belgesi • -Ulusal Plan • - İlerleme Raporu • -Müzakere Çerçeve Belgesi • -Müzakere Süreci • Tartışma: Başka bir ilişki modeli mi? 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 28

29. BİRİNCİ BÖLÜM: ORTAKLIK İLİŞKİSİ

30. ORTAKLIK İLİŞKİSİ (1963-DEVAM) . • ANKARA ANTLAŞMASI: • Kademeli ve Karşılıklı serbest dolaşım: Türkiye ile Topluluk arasında işçilerin serbest dolaşımı kademeli şekilde gerçekleştirilecek ve bu konuda akit taraflar Topluluğu kuran Roma Antlaşmasından esinleneceklerdir. (12. Madde) • . 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 30

31. . • KATMA PROTOKOL: • Takvim: İşçilerin serbest dolaşımı, Anlaşma'nın yürürlüğe girişinden sonraki 12. yılın sonu ile 22.yılın sonu arasında kademeli olarak gerçekleştirilecektir.Ortaklık Konseyi bu konuda gerekli usulleri kararlaştıracaktır (36. Madde) • Eşit Muamele: Üye devletler, Toplulukta çalışan Türk işçilerini ücret ve çalışma koşulları bakımından Topluluk vatandaşlarıyla eşit muameleye tabi tutacaklardır. (37. madde) • Sosyal Güvenlik Hakkı: Üye ülkelerin istihdam piyasasına giren Türk işçilerinin sosyal güvenlik koordinasyonlarının sağlanacaktır.( 39. madde) 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 31

32. ORTAKLIK KONSEYİ KARARLARI (OKK) . • Ortaklık Konseyi, işçilerin serbest dolaşımı hakkında şimdiye kadar 3 somut karar almıştır. Bunlar 2/76, 1/80 ve 3/80 sayılı Kararlardır. • Dönem 1: 1 Aralık 1976-1980 (2/76 OKK) • Dönem 2: 1980-1987 (1/80 OKK) • Dönem 3: 1987’den sonra (düzenlenmedi.) 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 32

33. ORTAKLIK KONSEYİ KARARLARI-2 . • 3-80 sayılı OKK: • Birden fazla üye ülkede yasal çalışması ve ikameti bulunan Türk işçilerinin ve aile bireylerinin bu ülkelerdeki sosyal güvenlik haklarının koordinasyonunu sağlamayı hedef almaktadır. • Konsey uygulama tüzüğü çıkarılmamıştır. 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 33

34. DAVALAR • Türkiye ile AB arasındaki ilişkilerin beklendiği şekilde gelişmemesi ve 1/80 ve 3/80 sayılı Kararların üye ülkeler mevzuatlarına ve uygulamalarına yansıtılmaması, Türk vatandaşlarını ATAD nezdinde hak aramaya yöneltmiştir. • 1987 yılında Divana intikal eden ilk davada “Türkiye-AT ortaklık hukukunun AB müktesebatının bir parçası olduğu ve buna dayanarak Türk işçilerinin Divan’a dava intikal ettirebilecekleri” teyid edilmiştir. • Günümüze dek 20’yi aşkın davalar sonunda 1/80 sayılı Kararın hükümleri ayrıntılı bir biçimde yorumlanmış ve Türk vatandaşları önemli hukuki kazanımlar sağlamışlardır. • Daha fazla bilgi için bkz. Celal POLAT, “Türk İşçilerinin Hakları: İçtihat Hukukunun Gelişiminin Değerlendirilmesi”, Çimento İşveren Dergisi, Temmuz 2005. . 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 34

35. İKİNCİ BÖLÜM: TAM ÜYELİK İLİŞKİSİ

36. TAM ÜYELİK İLİŞKİSİ (1987-DEVAM) . • 1987- tam üyelik için resmen başvuru • 1999 Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’ye adaylık perspektifi verilmesi: İlişkiler bu kez Topluluk müktesebatının üstelenilmesi yönünde gelişmiştir. • Aralık 2004: Müzakerelerin açılması kararı • Ekim 2005: "Candidate country" (aday ülke) olarak nitelendirilen Türkiye, şimdi "exceeding country" (müzakere sürecinde ilerleyen ülke) olarak anılmaktadır • Referans Belgeler: Katılım Ortaklığı Belgesi, Ulusal Programı ve Müzakere Çerçeve Belgesi 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 36

37. Helsinki Zirvesi Sonrası KATILIMORTAKLIĞI BELGESİ ULUSAL PROGRAM İLERLEME RAPORU MÜZAKERE ÇERÇEVE BELGESİ AB YOLHARİTASI Türkiye ULUSAL TAAHHÜT BELGESİ (İHTİYAÇLARI DA İÇERİYOR)

38. KOB 2007 . • Fasıl 2 İşçilerin Serbest Dolaşımı (Orta Vade) • Kamu İstihdam Hizmetlerine yeterli kapasitenin sağlanarak, EURES (Avrupa İstihdam Hizmetleri) ağına katılımının güvence altına alınması. • Başta sosyal güvenlik hizmetlerinin koordinasyonu olmak üzere, idari yapıların güçlendirilmesine devam edilmesi. 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 38

39. ULUSAL PLAN . • ÖNCELİK LİSTESİ • Öncelik 2.1. İş Piyasasına Erişim • Yabancıların Çalışma İzinleri Mevzuatında Değişiklik • Ek Emeklilik ile ilgili yasal düzenleme • Öncelik 2.2. EURES’e Katılım Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’nün İdari Kapasitesinin Güçlendirilmesi • Öncelik 2. 3. Sosyal Güvenlik Sisteminin Koordinasyonu - Sosyal Güvenlik Reformuyla ilgili birincil ve ikincil düzenlemeler - Avrupa Sağlık Kartına dair düzenleme 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 39

40. 2008 İLERLEME RAPORU . • OLUMLU TESPİTLER • Özellikle kadınlar, gençler ve özürlüler için iş fırsatlarının desteklenmesi konularına odaklanmak suretiyle işsizliğin azaltılmasını amaçlayan İstihdam Paketinin Mayıs 2008 tarihinde kabul edilmesi; • IPA İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi bileşeninin uygulanması yoluyla Avrupa Sosyal Fonu hazırlıkları konusunda Bakanlığımızın Operasyonel Programın yönetilmesi için gerekli iç yapılanmalarını kurması, personelin atanmasını ve personelin eğitimini sağlaması; • Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe girmesi; • Mesleki Yeterlilik Kurumu’nun daha işlevsel olma yönünde personel alımı, personel ve çalışma yöntemlerine ilişkin düzenlemelerin kabulü 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 40

41. 2008 İLERLEME RAPORU . • OLUMSUZ TESPİTLER • - Yabancıların çalışma izinlerine ilişkin işlemleri kolaylaştıran ve ulusal-uluslar arası projelerde çalışma dâhil bazı meslek gruplarının çalışma izni alma zorunluluğunu kaldıran mevzuatın çıkarılmaması; • - Sendika ve Toplu Görüşme, Grev ve Lokavt Kanunlarının ILO ve AB standartları ile uyumlu hale getirilmesini amaçlayan yasa tasarısının hala beklemede bulunması; • - JAP ve JIM belgelerinin bitirilmesi konusunda ve özel ihtimam gösterilmesi gereken kişilerin sosyal açıdan topluma dâhil edilmeleri ile ilgili meselelerinin nasıl çözüleceğine ilişkin bir anlaşmaya varılamaması; • - Avrupa Sosyal Fonu’na hazırlık olmak üzere IPA’nın yönetimi, uygulanması, izlenmesi, denetimi ve kontrolü amacıyla yeterli kurumsal kapasitenin kurulması için idari yapıların ve yasaların çıkarılmaması 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 41

42. TARAMA ÇALIŞMALARI . • Serbest Dolaşım Faslının Koordinasyonu ÇSGB. • Tanıtıcı Tarama Toplantısı: 19.07.2006, Brüksel • 17’si Bakanlığımızdan olmak üzere, ülkemizden toplam 53 kişi katılmıştır. • Ayrıntılı Tarama Toplantısı: 18.09.2006, Brüksel • Müsteşarımız başkanlığında, 18’si Bakanlığımızdan olmak üzere, ülkemizden toplam 49 kişi katılmıştır. • İş Piyasasına Erişim (Ek Emeklilik Sistemi dahil), Eures, Sosyal Güvenlik Sisteminin Koordinasyonu: ve Avrupa Sağlık kartı konularında sunumlar ve Sualnamelere cavaplar 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 42

43. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: BAŞKA BİR İLİŞKİ MODELİ Mİ? (MÜZAKEREDE ACI GERÇEKLER)

44. AB Konsey Başkanlığın’ın Sonuç Belgesi 17 Aralık 2004 • Türk vatandaşlarının serbest dolaşımları • Tarım ve yapısal fonlarda - zaman ve kapsam açısından sınırlı olmayan kısıtlamaları - Türkiye ile yapılacak üyelik müzakerelerin bir parametresi olacaktır. (AB Konseyi sonuç belgesinin 23. paragrafı)

45. Nota 23 Aralık 2004 • Türk vatandaşlarının serbest dolaşımı ile ilgili olarak, zamanı sınırlanmamış ve amacı geçici düzenleme niteliği taşımayan, herhangi bir önleyici kısıtlama, şekli ne olursa olsun, yani “derogasyon,sürekli kısıtlama veya sürekli olarak kısıtlama imkanını elde bulundurma olanağı”, AB’nin temellerine aykırı olacaktır.

46. MÜZAKERE ÇERÇEVE BELGESİ (Madde 12) • Gerekli olması halinde, Türkiye’nin farklılıkları dikkate alınarak özel düzenlemeler yapılabilir. • Uzun geçiş dönemleri, istisnalar, özel düzenlemeler ya da kalıcı koruma önlemleri • Komisyon, uygun gördüğü hallerde, kişilerin serbest dolaşımı, alanında söz konusu önlemlere yer verecektir. • Kişilerin serbest dolaşımını nihai olarak tesis eden karar alma sürecinde, üye ülkelere azami rol verilmelidir. • Geçiş düzenlemeleri ya da koruma önlemleri, rekabete ve Tek Pazarın işleyine etkileri bağlamında gözden geçirilmelidir.

47. DÜRÜST AÇIKLAMALAR! . • Ferdinando Riccardi- 13.11.2008 (Agence Europe’ın basyazarı) • Türkiye’nin üyeliği gerek nüfusu gerekse coğrafi konumu sebebiyle AB’nin yapısını bozacaktır. • Özel bir ilişki iki tarafın da yararına olacaktır. • Üyelik hedefi olmasa da müzakereler devam etmelidir. • OLLI REHN-21.11.2008 • Türkiye için kişilerin serbest dolaşımı alanında geçiş dönemleri ve kalıcı derogasyonlar öngörülebilir. • AB kamuoylarının hassasiyetini gözeten ve isgücü piyasası ve serbest dolasım konusundaki yerleşmiş korku ve endişeleri yatıştırmayı hedefleyen bir yaklaşım mı? 14 November 2005 (Arial 12 Bold) The Republic of TURKEY 47

48. TUTUMUMUZ • Türkiye AB ile gümrük birliğini gerçeklestirmis ve katılma müzakerelerini sürdüren bir ülkedir • Türkiye için üyelik dışında bir alternatif kabul edilemez.Üyelik hedefi olmadan müzakerelerin devam etmesi de anlamsız olacaktır. • Türkiye’nin dinamik nüfusu bir tehdit olarak değil katkı olarak algılanması gerekir. • Türkiye’ye yönelik olarak Ankara Anlaşması’ndan başlayarak üyelik konusunda açık taahhütler bulunmakta, coğrafi konumunun da AB’nin Kafkaslar ve Ortadoğu gibi bölgelerdeki etkisini artıracaktır. • Tam üyelik tarihinden itibaren geçiş dönemleri öngörülebilir. Ancak bu alanda kalıcı kısıtlamalar olsa olsa tam üyeliğin dısında bir formüle uygun olabilir

49. TUTUMUMUZ • kisilerin serbest dolaşımı AB’nin temelini oluşturan dört temel özgürlükten biridir. • Ekonomik ve parasal birliğe ulaşmış derin bir ekonomik entegrasyonu içeren AB’de üretim faktörlerinin dolaşımında tamamen serbestlik olmalıdır. • Aksi takdirde sadece malların ve sermayenin serbest dolaşacağı ama kişilerin veya hizmetlerin serbestçe dolaşamayacağı bir bütünleşme eksik ve adil olmayan bir bütünleşme olacaktır

50. AB KONUSUNDA BİLGİ ALINACAK YERLER • Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (285 77 20) www.abgs.gov.tr • Avrupa Birliği Türkiye Temsilciliği (446 55 11) www.deltur.cec.eu.int • Avrupa Birliği Komisyonu (Brüksel) www.europa.eu.int Eurolex  Legislation in Force • Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı (212 56 12) http://ab.calisma.gov.tr