Gelişen Dünyada Engelliler

1. Gelişen Dünyada Engelliler Yrd. Doç. Dr. Mehmet Göktürk Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Bilgisayar Mühendisliği Bölümü

2. Günün Konusu ! • Problem nedir? M Gokturk

3. İki Problem... ÜÇÜNCÜ ? M Gokturk

4. İki Problem... ÜÇÜNCÜ ? M Gokturk

5. ENGELLİ KİMDİR? M Gokturk

6. Türkiye istatistiği M Gokturk

7. Geçici Engeller • Bir elinizde paket varsa • Elektrikler kesikse, gece ise • Ortamda aşırı gürültü varsa • Bir yeriniz ağrıyorsa • Geçici olarak alçılı durumdaysanız • Gözlüğünüzü kaybetmişseniz • Yabancı bir dil konuşulan ülkedeyseniz • Engellisiniz..... M Gokturk

8. Neler aklımıza geliyor? • Genel ürünlerin tasarımındaki konular • Mimari özellikler • Fiziksel engellilere yardımcı teknolojiler • Zihinsel engellilere yardımcı teknolojiler • Ciddi olarak engeli olan kişilere iletişimsel hizmet teknolojileri • Algısal ya da duyusal protezler • Tıbbii açıdan engelli olarak kabul edilmeyen kişilerin özel durumlarda engelli olabilmesi M Gokturk

9. Evrensel Erişim Tasarımı (Universal Access) • Herhangi bir ürünün ya da yerin özel bir değişikliğe ya da ek bir yönteme gerek duyulmadan engelli olanları da mümkün olduğunca kapsayacak biçimde olabildiğince çok kişi tarafından kullanılabilecek tipte tasarlanmasıdır. M Gokturk

10. Evrensel Erişim Tasarımı (Universal Access) • Mimari olarak “güzel” çözümler çok başarılı olabilir • “Farkedilmeyen” olması uygundur. ASANSÖRLÜ DAİRE M Gokturk

11. Evrensel Erişim Tasarımı (Universal Access) • Bir ürün tasarlanırken ek masraf ya da işleme “GEREK OLMADAN” herkes tarafından kullanılabilmelidir. • Teknoloji ürünleri için de bu geçerlidir Ocak ateşini söndürmek için kolunuzu ateşe atmak gerekli mi? ATM cihazından kartınızı bu şekilde çekmek zorundaysanız? M Gokturk

12. Evrensel Erişim Tasarımı (Universal Access) • Teknolojik ürün tasarımcılarının hedefi EVRENSEL ERİŞİM olmalıdır. • Ancak evrensel erişim sağlanamıyorsa İKİNCİL erişim çözümleri gündeme gelir. M Gokturk

13. Asansör tuşları? Dokunmatik uygun değil... (çeşitli nedenlerle, yalnızca Görme engelliler nedeniyle değil) M Gokturk

14. Evrensel Ürün Tasarlayamazsak ? • Ürünlere engelliler tarafından kullanılmak üzere STANDART AKSESUAR opsiyonu eklenebilir • Genel kullanımda bulunan engellilerin kullandığı standart yardımcı cihazlara UYUMLULUK sağlanabilir • Engellilerin ihtiyacına yönelik ÖZEL İMALAT aksesuar tasarlanabilir M Gokturk

15. Fiziksel Engellilere Yönelik Teknolojiler • Duyusal (Görme, işitme, dokunma vb) • Motor-nöron sistemi • El titremesi vb • Tekerlekli sandalye vb. Elektronik Braille ekranı M Gokturk

16. Görme Engeli • Görme engellilere yönelik teknolojilerin hızlı geliştiğini görmekteyiz • Büyüteç çözümleri • Braille Uyumlu çözümler • Metinden sese dönüştürme • Görsel kamera sinyallerini sese çevirme • GPS ve Coğrafi bilgi sistemleri uygulamaları • Aksesuar uyumlu genel cihazlar • İleri yaş görme engellerine yönelik çözümler M Gokturk

17. Büyüteç • Pek çok görme engelli tamamen görmez değildir! M Gokturk

18. Standart Braille Çözümleri M Gokturk

19. Metinden Sese Dönüştürme • Görme engelli olan kullanıcıların bilgisayar kullanmasına olanak veren uygulamalardan biridir. • Ekranın ya da taranmış görüntünün sesli okunmasını sağlar • Her dilde ayrı hazırlanması gerekir (dil bağımlıdır) • Kitapların önceden okunması ve sayısal ortama kaydı NET Okur 2.2 www.gvz.com.tr M Gokturk

20. Klasik Sonar Çözümleri • Beyaz bastona alternatif ve yardımcı elektronik çözümler • Uzun yıllardır denenmiştir • Sonar baston • Sonar Gözlük M Gokturk

21. Duyuların Birbiri Yerine Kullanımı • Duyu organlarına ayrılmış olan beyin bölümleri zamanla birbirlerinin görevini üstlenebilmektedir • Kamera görüntüsü sese dönüştürülüp kulağa verilebilir! M Gokturk

22. Dokunsal Retina ! (forehead retina system) • Kamera görüntüsünü alna yerleştirilen bir elektrikli stimulatöre bağlamak mümkündür. Dokunma duyusu görme bilgisine adapte olabilmektedir. M Gokturk

23. Dil ile çevreyi görme • Dilin hassas olması nedeniyle çevrenin bir cihaz yardımıyla görüntüsünün dil tarafından algılanabilir dokunsal bir yapıya dönüştürülmesi mümkündür M Gokturk

24. GPS tabanlı uygulamalar • Engellilere yönelik GPS (Global Positioning System) uygulamaları geliştirilmektedir • Bulunduğunuz yer ile ilgili her türlü bilgi sesli olarak size verilebilmektedir M Gokturk

25. İşitme Engellilere Yönelik Çözümler • Klasik yükseltici cihazlara ek olarak • Elektronik sistem LF ALICI olan işitme cihazları (T-COIL) • Bankalarda, istasyonlarda, gişelerde uyumlu altyapı olan yerlerde • Sesi az duyulan telefonlarda • Ses sinyallerinin özel olarak yayın ile bu cihaza ulaştırılmasını sağlar • ABD de işitme cihazlarının yarıya yakını bu özelliktedir M Gokturk

26. İşitme Engelliler için Metinden Sese Dönüştürme • Konuşma sorunu olan kişilerin ses üretebilmesi amacıyla bilgisayar ya da özel cihaz kullanması mümkündür. • Yakın zamanda cep telefonları da bu yazılımları kullanabilmektedir Nokia Communicator 9210 Nokia Communicator 9300 Nokia Communicator 9500 Nokia 6822 Sony Ericsson P900 Sony Ericsson P910 M Gokturk

27. Sesin görsele dönüşümü • Çevresel sesler • Konuşma tanıma • Altyazı sistemleri • Alarm vb sistemleri M Gokturk

28. Diğer sistemler • Kulak içine elektrotlar tıbbi olarak yerleştirilir • Ses dokunma duyusuna çevrilir M Gokturk

29. Motor – Nöron sistemi engellileri • Elleri kullanmada sorunlar (olmaması, titreme, carpal tünel vb) • Özel giriş cihazları kullanılmaktadır • Sistemlerin bunlarla uyumlu olması gereklidir Yarı Q klavye M Gokturk

30. Motor – Nöron sistemi engellileri • Tekerlekli sandalye kullanan engelliler • Sandalyeye monte edilen iletişim ve kontrol sistemleri mevcuttur • Klasik mevcut sistemlerin bu kullanıcıların kullanabileceği biçimde yaklaşılabilir ve görülebilir olması gereklidir M Gokturk

31. Ciddi motor-nöron bozuklukları • ALS vb tüm vucudu etkileyen hastalıklarda • GÖZ hareketleri ile iletişim sağlanmaktadır • DİL, BAŞ, oynatma ya da üfürme ile iletişim • EEG sinyalleri de kullanılmaktadır M Gokturk

32. Tekerlekli sandalye teknolojileri • Elektrikli klasik sandalyeler • 2 tekerlerkli sandalyeler • Yürüyen makinalar M Gokturk

33. Akıllı Protezler • Mikroişlemci kontrollu pilli protezler kol-bacak-el için kullanılabilmekte ve kolaylık sağlamaktadır • Batarya ömrü 1-2 hafta civarında olabilmektedir (şarjlı!) Mikroişlemcili Diz-bacak protezi M Gokturk

34. Fonksiyonel Elektriksel Protezler • Kasların uyarılması ile çalışan motorlar (myoelectric) • Kasları uyarıcı sinyaller gönderen kontrol üniteleri • Değişik kas grupları arasında elektriksel baglantı • 6 voltluk şarjlı pil ile çalışır • Mevcut kaslara sensör bağlanır • Bu kaslar protezi kontrol edecek şekilde eğitilir M Gokturk

35. Yürüme yardımcıları M Gokturk

36. Zihinsel Engel • Öğrenme güçlüğü, dyslexia gibi engeller • Yardımcı bilgisayar yazılımları eğitimin tamamlanmasını sağlar • Okuma programları ile problemlerin etkisi azaltılır ya da ortadan kaldırılır • Göz hareketleri takip edilerek bazı sorunlar analiz edilir M Gokturk

37. Zihinsel Engel • Down Sendromu tipinde ciddi zihinsel engelliler için sistemler • Eğitime destek ve oyun sistemleri M Gokturk

38. Uymamız gereken ilkeler • Bütün kullanıcılara eşit mesafede durmak gereklidir. Engellilere farklı yöntem uygulanmamasına çalışılmalıdır. • Sistemleri kullanım yöntemleri için tercih olanakları bulunmalıdır. Kullanıcının kapasitesine göre sistemler kendini ayarlamalıdır. farklı görmeyin M Gokturk

39. Uymamız gereken ilkeler • Gereksiz karmaşık tasarımlardan uzak durmalıdır • Farklı seviyede DİL ve EĞİTİM seviyelerine hitap edilmelidir • Asıl bilgiler, detay bilgilerden daha önde tutulmalıdır • İnternet içeriği oluştururken erişilebilir içerik yaratılmalıdır • Yaygın aksesuarlara uyumlu sistem kullanılmalıdır (t-coil) M Gokturk

40. Uymamız gereken ilkeler • Birden fazla duyu kanalı kullanılmasına çalışılmalıdır. Özellikle önemli bilgiler/sinyaller mutlaka farklı kanallardan verilmelidir • Örnek: Havaalanında çağrılar sadece sesli !!! • Pek çok telefon çalarken ışık “da” vermiyor M Gokturk

41. Uymamız Gereken İlkeler • Hatalara karşı tolerans sağlanmalıdır • Sonu kötü olabilecek ve düzeltilemeyecek işlemlerden kullanıcı korkar ve o sistemi hiç kullanmaz. • Sonuç geri alınabiliyorsa, korkmaz ve o işi başarır • Sistemler vücudun normal duruş posizyonunda kullanılabilmeli ve yoğun efor gerektirmemelidir • Gerekli olan bastırma kuvvetleri belirli limitlerin altında olmalıdır • Tekrarlanan hareketlere ihtiyaç duyulmamalıdır • Engellilerin de kullanabilmesi için yeterli boşluklar sağlanmalıdır M Gokturk

42. Soru ve görüşler..... • Teknolojik gelişmeler engellilere yönelik pek çok yeni uygulanabilir ürünler ortaya çıkarmakta olsa da çok basit çözümlerle ortadan kalkabilecek temel problemler hala ortada durmaktadır. • Tasarımda geleneksel hataların tekrarlandığı gözlenmektedir. • İlgili teknolojilerden haberdar olmaya çalışınız ya da üniversitelerin mühendislik bölümlerine ihtiyacınız hakkında başvurunuz, yeni cihaz tasarlanabilir. Yrd. Doç. Dr. Mehmet Göktürk gokturk@gyte.edu.tr M Gokturk