Model ve Teoriler Bölüm 14 İletişim ve İşbirliği Modelleri

1. Model ve TeorilerBölüm 14İletişim ve İşbirliği Modelleri Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN Hazırlayan: Safiye OLGUN Hacettepe Üniversitesi 2011-2012 Bahar Dönemi BTÖ 611 İnsan-Bilgisayar Etkileşimi

2. Giriş • İnsan-insan iletişim (tesirli) • İşbirliği • Uzaklığı destekleme (Bilgisayar temelli iletişim) • Bilgisayar sistemleri • Tek/çok kullanıcılı • Etkiletişim: çalışma grubu/organizasyon

3. Bilgisayar temelli iletişim • Computer-mediated communication(CMC) • +2 bağlı bilgisayarın iletişim işlemi • Sohbet odaları, e-posta, anlık mesajlaşma

4. Bilgisayar destekli işbirlikçi çalışma • Computer-supported cooperative work (CSCW) • Groupware sistemler • İşbirliği/ortak çalışmanın etkileri

5. Groupware sistemler • İletişim ve İşbirliği sistemleridir. • Aynı amacı gerçekleştirme • Eşgüdüm, eşeylem, işbirliği • 1< kullanıcı katılımı sağlama • İletişim ve işbirliği çözümleri geliştirme (yazılım geliştirme) • E-posta, konferans sistemleri, Internet protokolleri

6. İletişim/işbirliği çatısı Kaynak: http://www.quepublishing.com/articles/article.aspx?p=1684319

7. Anahatlar • Yüz yüze iletişim (Face-to-face communication) • Sohbet (Conversation) • Metin tabanlı iletişim (Text-based communication) • Grup çalışması (Group working) • Kaynaklar

8. Yüz yüze iletişim • Teknoloji yönünden basit • Ama çoklu iletişim -> etkileşim • Yüz yüze iletişim (insan-insan iletişimi) • Konuşma, Duyma • Yüz, göz, bakış (mimik) • Vücut dili (jest) • İletişim • Haberleşme: duygu, düşünce, bilgi vb. • Etkileşim • Karşılıklı • Çok yönlü • Verimlilik

9. Hareket etkileri ve kişisel alan • Varolan formları uygunluk • Kuralları kesin değil • Kurallara uyulmaması her zaman sorun değil • Tedirginlik ve kabalık algısı • Kültürel etki • Ortamdan ortama, durumdan duruma değişme <Yüz yüze iletişim

10. Göz teması ve bakış • Görsel temas • Yüz ifadesi • Konuşma esnasında göz teması • Geniş • Amaçsız • Dinleyen hakkında bilgi verir • Dağınık/sürekli direkt göz teması • Sadece ses yerine Video kullanımı <Yüz yüze iletişim

11. Jestler ve vücut dili • Bilinçsiz olarak anlatımda hareketlenen el ve vücut dili • Deictic reference • Videolardan tüm vücut dili okunamaz <Yüz yüze iletişim

12. Yan kanallar, doğrulama ve kesme • Konuşma = bir dizi ifade • Sıra alma(turn-taking) • Karmaşık görüşme • Etkiletişim • Yan kanallar (back channel) • Kafa sallama, yüz buruşturma, omuz silkme, burun hareketi, göz kapağı hareketi <Yüz yüze iletişim

13. Sırayı alma (turn-taking) • Konuşma aktarımının kesilmesi ve konuşma sırası değişimi • Bazı doldurucu sözler • Öksürme vb. • Vücut, göz hareketi (yan kanallar) • Konuşmacının teklifi • Konuşmaya kısa ara vermesi <Yüz yüze iletişim

14. Sohbet • CSCW sohbet teorileri; • Transkript analizi (analyze transcripts) • Model kullanma (guide for design decisions) • Tasarımı kullanma (drive design)

15. Temel konuşma yapısı • Transkriptde () arasında yan kanallar ifade edilebilir • Bitişik gruplar (Adjacency pairs) aynı konuda takip eden turn-taking ile elde edilen söz grupları <Sohbet

16. Örnek konuşma transkripti (Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada) • Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim? Sende ister misin? • Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? • Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) • Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? • Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? Zaten yanında yoğurt var. • Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. • Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın? • Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) • Mehmet: Vardır vardır. • Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım. <Sohbet

17. Bitişik gruplar (Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada) • Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim ? Sende ister misin? [iskender] • Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? [ağır] • Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) [ağır] • Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? [ayran] • Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? [ayran] Zaten yanında yoğurt var. [yoğurt] • Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. [yoğurt] • Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın? [iskender] • Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) [kola] • Mehmet: Vardır vardır. [kola] • Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım. [iskender] M-i F-a1 M-a1 F-a2 M-a2y F-y M-i F-k M-k F-i <Sohbet

18. Bağlam (context) • Konuşmalar bağlam içinde anlamlı • Kırpılan konuşma yanlış anlaşılabilir • Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? • Konuşmadaki bağlam • İçsel bağlam(internal context) • Yazılı konuşma kopyaları • Dışsal bağlam(external context) • Yan kanallar <Sohbet

19. İçsel bağlam • Konuşmadan önceki ifadelere dayanma • Yorumlama bağlamda olma • Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? • Sadece kelimeler (indexical) <Sohbet

20. Dışsal bağlam • Çevresel etki, hareket • Jest • Bakış • Yan kanallar • Çevrenin betimlenmesi • Sözel ifade ile birlikte yer alabilir • Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) <Sohbet

21. Başlık, odak ve konuşma şekli • Konuşmanın başlaması • Konunun değişmesi • Değişimi kaçırma (breakdown) • Konuya ilişkin düzeltme yapılması (dialog focus) • Görev merkezli sohbette söz çeşitleri • Substantive: ilişkili konu gelişmesi • Annotative: açıklama, detay verilmesi • Procedural: işbirliği işleminden bahsetme <Sohbet

22. Örnek transkript (Mehmet ve Fatma bir mağazada, Fatma elbise deneyecek) • Fatma: Hangi pantolonu giyiyim? (elinde kot pantolon ve şalvar var) • Mehmet: Hangisini istersen? • Fatma: Aslında kotun modeli güzel. • Mehmet: Tamam giy o halde. • Fatma: Ama bu da son moda. (şalvarı gösterir) • Mehmet: Kot mu? Yıllardır giyiyorum nasıl yeni? • Fatma: Hayır. Şalvar son moda. • Mehmet: Hımm. <Sohbet

23. Değişimi kaçırma ve düzeltme • Değişimi kaçırma (breakdown) • Yanlış anlaşılanın düzeltilmesi (repair) • Indexial yapıda yanlış anlaşılma • Yan kanallar, jest mimikler <Sohbet

24. Ortak bir anlayış oluşturma • Konuşma dilinde yoğun yanlış anlama • Konuşmacıların geçmişi/ön bilgileri • Aynı olmaz • Ama ortak zeminde birleşilebilir (grounding) • Kısmen • Kelime anlamlarında uzlaşma • Kelimelerin temel ilkesi • İlgili olma (relevant) • Yardımcı olma(helpful) <Sohbet

25. Söylev sanatı teorisi • Hem kabul görülüyor hem de itilaflı • Bir ifade altındaki ima, derin anlama • Analitik teknik • Konuşma hareketi (conversation for action, CfA) deyişleri • Açıklama • İhtimal • Yönlendirme <Sohbet

26. Konuşma hareketi şeması (CfA) <Sohbet

27. Coordinator tool • Groupware tool olarak eleştirileri • CfA’ya dayanır • Kullanımı sevilmemiş • Niyetinin ne olacağı ortada <Sohbet

28. Metin tabanlı iletişim • Senkron/asenkron tüm groupware sistemler temelde metin tabanlı • Groupware sistemlerde metinsel iletişim türleri • Ayrık (discrete) • Doğrusal (linear) • Doğrusal olmayan (non-linear) • Uzaysal (spatial)

29. Yan kanal ve etkileyici durum • Metin tabanlı iletişimde • Ayrıntılar eksik • Yan kanallar yok • Dilbilgisi daha kurallı • Belli hız • Kesintisiz • Etkileyici durumlar smiley dili deyişi <Metin tabanlı iletişim

30. Ortak zemin • Ortak zeminin özellikleri • Geçicilik (cotemporality) • Senkron (simultaneity) • Sıralı (sequence) • Metin tabanlı iletişimin ortak zeminde buluşması zor <Metin tabanlı iletişim

31. Sırayı alma (turn-taking) • Yazışması sırasının dönmesi • <2 iletişim daha da karışık • Sırayı kim alır? • Konuya odaklanan • Konuşmacının teklif ettiği • İlk konuşan • Kesmeyi sağlayan yan kanal yok • Round-robin protokol <Metin tabanlı iletişim

32. Bağlam ve deixis • İçsel bağlam var • Dışsal bağlam yok • Sıralamada karmaşa • Düz sıralı, karşılıklı • Indexial • Deixis kullanılması problemli <Metin tabanlı iletişim

33. Hız ve pürüzler • Konuşma esnasında hız anındalıkta • Metin tabanlı iletişimde daha yavaş • Ağ hızı • Yazarın klavye kullanma hızı • İletişim ortamının kullanılma süresi • Hız azalması • Pürüzlerin artışı • Etkileşimin düşüşü <Metin tabanlı iletişim

34. Baş etme yolları • Hipermetin tabanlı sistemlerde iletişim ağacı çok/doğrusal metin tabanlı iletişimde tek dallı • Baş etme yolları (Coping strategies) • İşbirliğin azalmasıyla iletişim azalması • Etkiletişim sayısını azaltma mesaj kümesini genişlemesi • Multiplexing: paralel çoklu konuşma • Eagerness: muhtemal etkiletişimli iletişimler fark edilir, geriye dönüş zor, breakdown az • Reviewability sağlıyor <Metin tabanlı iletişim

35. Doğrusal metine karşı hipermetin • Daha hızlı • Multiplexed mesaj nedeniyle breakdown ve lost topicleri azaltır • Yönlendirme düşük • Müellif oluşturur (-) • Statik (-) <Metin tabanlı iletişim

36. Grup çalışması • 2 taraftan fazla • Davranışı karmaşık • Dinamik sosyal ilişkiler hesaba katılmalı

37. Grup dinamikleri • Değişiklik gösterir • Yapısal • Niceliksel • Groupware sistemler açık rollere sahip <Grup çalışması

38. Fiziksel düzen • Yüz yüze görüşme çevresel şartlar etkilenir • Aracı yönlendiren ve sakin olan grup çalışmasını etkiler • Görüşme odasında • Güç farklı • İç içe göz teması • Görsellik etkisi azalması <Grup çalışması

39. Dağıtılık biliş (distributed cognitive) • Geleneksel biliş psikolojisi insan aklına bakar • Dağıtık biliş ise dışsal (dünya ve diğer insanlar) ilişkilere bakar • Etkileşim gerçekleşir • Diğer insanlar • Fiziksel çevreyle • Grup bilgisi önemli <Grup çalışması

40. Kaynaklar • Dix, A. ve Findlay, J. (2004). Interaction design basics. Human-computer interaction (s. 475-508). Pearson: England.