Syntaxis 2

1. Syntaxis 2

2. Inleiding • Syntaxis: de combinaties van woorden tot woordgroepen en zinnen. • Wat voor rol spelen de eigenschappen van de woorden hierbij? • Wat voor soort woordvolgordes vinden we? • Hoe kunnen die woordvolgordes veranderd worden door middel van verplaatsing.

3. Inleiding: Dit college • Woorden • Woordvolgorde • Verplaatsing

4. Woorden: Categorieën • We zagen al dat woorden tot een bepaalde syntactische categorie behoren. • N, V, A, P, Det, Pro, … • Die categorie bepaalt een belangrijk deel van het syntactisch gedrag van een woord. • Voorbeeld: combinatie met determinerthe man, *the happy, *the eat, *the away

5. Woorden: Kenmerken • We hebben ook al gezien dat kenmerken (features) een belangrijke rol spelen. • Kenmerken zijn een manier om categorieën verder te verfijnen. • Vooral als dat voor het syntactische gedrag belangrijk is.

6. Woorden: Kenmerken • V[+finiet]: maak, maakt, maken, maakte, maakten • V[finiet]: maken, makend, gemaakt • Wat zijn syntactische verschillen tussen finiete en infiniete werkwoorden?

7. Woorden: Kenmerken • V[+finiet]: Ik maak, jij maakt, wij maken, dat ik maak, of jij maakt, als wij maken • onderwerp met naamval en congruentie • bepaalde voegwoorden • V[-finiet]: • *Ik te maken, *jij makend, *wij gemaakt • *dat ik te maken, *of jij makend, *als wij gemaakt

8. Woorden: Argumenten • Derde eigenschap: • valentie • subcategorisatie-frame • (predikaat)argumentstructuur • Min of meer synonieme termen: het aantal en het soort constituenten dat een woord bij zich moet of kan hebben.

9. Woorden: Argumenten

10. Woorden: Argumenten • Pol vindt een schat *Pol vindt • Pol slaapt *Pol slaapt een dutje vinden is transitief slapen is intransitief

11. Woorden: Argumenten • Vinden is een predikaat met twee argumenten: • de vinder (subject) • het gevondene (direct object) twee-plaatsig; ariteit, valentie is 2 • Slapen is een predikaat met één argument, dus één-plaatsig

12. Woorden: Argumenten • Hoeveel argumenten heeft geven? • Drie argumenten: • Gever – subject • Gegevene – direct object • Begunstigde – indirect object • Geven is drie-plaatsig.

13. Woorden: Argumenten • Hoeveel argumenten heeft regenen? • Regenen is nul-plaatsig. • Het regent heeft een expletief subject, een subject zonder betekenis.

14. Woorden: Argumenten • Hoeveel argumenten hebben de volgende werkwoorden: • Hiermee kunt u het laatst gekozen nummer herhalen. • Het lampje brandt onafgebroken in de handsfree- of headsetmodus. • Hiermee kunt u informatie krijgen over de (voorgeprogrammeerde) toetsen. • wanneer hier door een z.g. automatische telefoniste om gevraagd wordt

15. Woorden: Argumenten • Semantisch is een woord een predikaat met 0 of meer argumenten. Predikaat(Argument1, …, Argumentn) • Maar hoe wordt dat syntactisch uitgedrukt? • Twee belangrijke aspecten: • Woordvolgorde • Markering

16. Woordvolgorde: Introductie • Vergelijk de volgende zinnen: • Brutus bemint Lucia • Brutus Luciam amat (Latijn) • Een verschil: • Nederlands: S(ubject) V(erb) O(bject) • Latijn: S(ubject) O(bject) V(erb)

17. Woordvolgorde: Typen • De meeste talen in de wereld zijn SVO of SOV. • VSO en VOS komt ook wel voor. • OSV en OVS het minst. • Hixkaryana (Brazilië, OVS, 600 sprekers) toto yonoye kamara persoon at jachtluipaard

18. Woordvolgorde: Afrika Uit: World Atlas of Linguistic Structures

19. Woordvolgorde: Endo kiyaat cheeliima kuurkee ki-yaat chee-liima kuur-ka-i DP-open FEM-LIMO deur-TH-DF ‘Chelimo opende de deur’ DP = distant past, FEM = feminine, TH = thematic, DF = definite

20. Woordvolgorde: Regels • VSO is een problematische volgorde • Neem de volgende regels: S  NP VP (introduceert subject) VP  V NP (introduceert object) • Hoe krijgen we een SOV-taal? • Hoe krijgen we een VSO-taal?

21. Woordvolgorde: Parameters • SVO en SOV zijn volgordes die gegenereerd kunnen worden met herschrijfregels + volgorde-parameters • S  NP VP en VP  V NP (SVO) • S  NP VP en VP  NP V (SOV) • VSO is niet zonder meer mogelijk, omdat de VP discontinu is.

22. Woordvolgorde: Universalia • Volgorde tussen V en O is geen geïsoleerd fenomeen, maar hangt samen met andere volgordes, zoals: • Prepositie en object • Nomen en adjectief • In het algemeen: hoofden voorop of hoofden achteraan

23. Woordvolgorde: Hoofd • Het hoofd van een woordgroep is het woord dat de eigenschappen van de hele groep bepaalt: • V van VP • P van PP • N van NP • A van AP

24. Woordvolgorde: Endo Wat zijn dit voor woordgroepen? Wat voor woord staat voorop?

25. Woordvolgorde: Marking • Woordvolgorde is niet de enige manier om de argumenten van een predikaat te identificeren. • Een alternatieve of complementaire manier: marking, dat wil zeggen, door het argument een speciale vorm te geven: • Brutus Luciam amat • Brutus Lucia bemint nom acc

26. Verplaatsing: Introductie • Een taal kan wel bepaalde basisvolgorde hebben, maar soms verschijnen de woorden in andere volgordes. • Een van de manieren om dat te analyseren: als de verplaatsing van een woord of woordgroep.

27. Verplaatsing: Inversie • Vergelijk: • John could walk • Could John walk? • De ja/nee-vraag kan worden afgeleid van de bevestigende zin door subject en hulpwerkwoord om te draaien (subject-auxiliary inversion)

28. Verplaatsing: V2 • Nederlands heeft twee volgordes: • In hoofdzinnen: • Jan kuste Marie • In bijzinnen: • (Ik denk dat) Jan Marie kuste • SVO versus SOV • Wat is de basisvolgorde? Welke volgorde is afgeleid? Hoe?

29. Verplaatsing: V2 • Nog een vergelijking: (a) Jan belde Marie op (b) dat Jan Marie op belde • De positie van op laat zien wat de basispositie is van het werkwoord. • Conclusie: V is verplaatst naar de tweede positie van de zin: V2.

30. Verplaatsing: V2 Jan _____ Marie op belde Jan _____ Marie op _____↖ belde ↲ Jan belde Marie op _____

31. Verplaatsing: V2 • NP NP X V  1 4 2 3 1 2 3 4deep structuresurface structure • Vergelijk met fonologische regel. • Zie boek p82 voor toepassing op actief - passief. • NB: in deze vorm achterhaald

32. Verplaatsing: Wh-movement • Vraagzinnen (wh-question) worden in het Nederlands gemaakt door een vraagwoord (wh-phrase) aan het begin van de zin te plaatsen: • Ik zei dat Jan Marie op belde • Ik vroeg wie Jan op belde

33. Verplaatsing: Wh-movement • Onderliggende structuur:Ik vroeg ___ Jan wie op belde? • Oppervlaktestructuur:Ik vroeg wie Jan ___ op belde?

34. Verplaatsing: Wh-movement • Filler-gap-structuur: Er wordt iets verplaatst (de filler) en er blijft een gap of trace achter op de oorspronkelijke positie. Ik vroeg wie Jan t op belde Ich fragte wen Jan hat t angerufen (wen: accusatief)

35. Verplaatsing: Wh-movement • Unbounded of long-distance De verplaatsing kan soms over lange afstanden plaatsvinden: Wie dacht jij dat Piet zei dat Marie had voorgesteld om t op te bellen Wie dacht jij [ dat Piet zei [ dat Marie had voorgesteld [ om t op te bellen ]]]

36. Verplaatsing: Eilanden • Tegelijk is ook niet alles mogelijk. Er zijn eilanden waaruit je niet kunt verplaatsen. Bekende gevallen: • *Who did you hear the rumor that Mary kissed? • *What did you wonder to whom Bill gave? • *Who did you kiss Mary and

37. Verplaatsing: Eilanden • *Who did you hear [NP the rumor that [S Mary kissed t ]]? (Complex NP island) • *What did you wonder [ to whom Bill gave t ]? (Wh-island) • *Who did you kiss [ your mother and t ]? (Coordinate structure constraint)

38. Verplaatsing: Meer kandidaten • dat ik een boek over taalkunde las dat ik een boek las over taalkunde • dat ik gisteren een meisje zag dat ik haar gisteren zag • dat ik een boek heb gelezen dat ik een boek gelezen heb

39. Verplaatsing: Meer kandidaten • dat ik een boek over taalkunde las • dat ik gisteren haar zag • dat ik een boek gelezen heb

40. Verplaatsing: Alternatieven • Het is niet altijd duidelijk of er werkelijk een filler-gap-structuur is. • In Transformational Grammar worden filler-gap structuren werkelijk als verplaatsingen behandeld. • In veel andere modellen worden afhankelijkheden en volgorde-variaties op andere manieren beregeld.