Eğitim Bilimine Giriş

1. Eğitim Bilimine Giriş Bir Meslek Olarak Öğretmenlik Yrd. Doç. Dr. Hüseyin SERÇE

2. Meslek • Türk Dil Kurumu sözlüğe göre meslek, bir kimsenin geçimini sağlamak için yaptığı iş olarak tanımlanmıştır. • Meslek, insanlara yararlı mal ve hizmet üretebilmek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenmiş etkinlikler bütünü veya iş olarak tanımlanabilir.

3. Öğretmenlik Mesleği • Öğretmenliğin bir meslek olup olmadığı hususunda geçmişte tartışmalar olmasına rağmen, yasalarımızda buna yönelik bir takım hususlar belirlenmiştir: • Öğretmenlik ilk kez, 1924 tarih ve 439 sayılı yasa ile “devletin umumi hizmetlerinden sayılan bir meslek” olarak tanımlanmıştır. • 1926 tarih ve 739 sayılı yasada “maarif hizmetlerinde asil olan muallimliktir “ denmiştir. • 1973 tarih ve 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 43. maddesindeöğretmenlik mesleği ve konumu şöyle tanımlanmıştır:

4. Öğretmenlik, Devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesleğidir. Öğretmenler bu görevlerini Türk Milli Eğitiminin amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlüdürler. Öğretmenlik mesleğine hazırlıkgenel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon ile sağlanır. Yukarıda belirtilen nitelikleri kazanabilmeleri için, hangi öğretim kademesinde olursa olsun, öğretmen adaylarının yüksek öğrenim görmelerinin sağlanması esastır. Bu öğrenim lisans öncesi, lisans ve lisans üstü seviyelerde yatay ve dikey geçişlere de imkan verecek biçimde düzenlenir.

5. - Günümüzde öğretmenlik mesleği, üniversite diploması, mesleki formasyon, alanda uzmanlık, ve etkili öğretim becerisigerektiren, kendine özgü bir profesyonel meslek statüsü kazanmış bulunmaktadır.

6. Öğretmenlik Mesleğinin Gerektirdiği Bilgi Alanları Genel Kültür Bilgisi: Bir öğretmeni sahip olması gereken genel kültür bilgisi (% 12,5, 15-20) Alan Bilgisi: Alanıyla ilgili bilgilere sahip olma (% 50-60, 62,5) Öğretmenlik Meslek Bilgisi (Pedagojik Formasyon): Eğitim psikolojisi, öğretim ilke ve yöntemleri, sınıf yönetimi, ölçme ve değerlendirme, rehberlik gibi derslerle verilen öğretmenlik meslek bilgisi (% 25-30) - Öğretmen adaylarınıneğitim fakültelerindegördüğü derslerin ağırlıkları bu oranlara göre dağıtılmaktadır.

7. Öğretmenliğin Meslekleşme Ölçütleri • - Yapılan her işi meslek diye nitelendirmek doğru değildir. Öğretmenliğin meslek olarak tanımlanmasını sağlayan bazı temel özellikler / ölçütler şöyledir: • Devlet tarafından meslek olarak tanınma, tanımlanma • Toplum tarafından benimsenme, kabul görme • Belirli bir uzmanlık bilgi, beceri ve yeterlikleresahip olma • Mesleki kültüre sahip olma • Meslek öncesi eğitim alma ve bunu belgelendirme (diploma, sertifika alma vb.) • Mesleğe girişte belirli bir seçim ve denetimden geçme

8. Mesleki ahlak (etik) kurallarına, ilkelerine ve yaptırımlarına sahip olma • Yasa, tüzük ve yönetmelikler ile statü, gelir ve güvenceye kavuşma • Tanımlanmış bir hizmet alanı olma, o alanda hizmet verme • Yeterince geniş ve yaygın bir hizmet alanınasahip olma • Verdiği hizmetten dolayı yetiştirdiği kişiye, ailesine, topluma, devlete karşı sorumlu olma • Meslek kuruluşları biçiminde örgütlenme • Mesleki amaçlı süreli yayın organına sahip olma • Mesleki çalışma özgürlüğünesahip olma

9. Öğretmenlik Mesleğinin Temel Özellikleri • Öğretmenlik insanları, öğrenmeyi ve öğretmeyi sevenler için ideal bir meslektir. • Öğretmenlik sevgi ve özveri mesleğidir. • Öğretmenlerin büyük bir bölümü devlet memurudur. • Öğretmenler devlet memurlarının çoğunluğunu oluşturur. • Öğretmenlik, tüm ülkelerde en yaygın olarak görülen mesleklerden biridir. • Öğretmenlik, kadınların yoğun olarak çalıştıkları bir meslek alanıdır.

10. Öğretmenlik, daha çok orta ve ortanın altında gelire sahip grupların tercih ettiği meslektir. • Öğretmenler geneldealt ve orta sınıf ailelerdendir. • Öğretmenlik mesleğinin geliri düşük sayılabilir, gelir düzeyi düşük olan mesleklerden biridir. • Öğretmenlik mesleğinin toplumsal statüsü yüksek değildir, ülkemizde statü olarak orta sıralarda yer aldığı görülür. • Öğretmenlerin topluma karşı önemli görev ve sorumlulukları vardır. • Öğretmenlik mesleğinde kariyer yapma ve mesleki gelişim olanakları sınırlı düzeydedir.

11. Öğretmenin Nitelikleri • - Kişisel nitelikler ve mesleki nitelikler olmak üzere iki ana grupta toplamak olanaklıdır. • Öğretmenlerin Kişisel Nitelikleri • Hoşgörülü, sabırlı ve anlayışlı olma • Açık düşünceli ve esnek olma • Sevecen ve esprili olma • Başarıya odaklanma / Yüksek başarı beklentisi olma • Güdüleyici, cesaretlendirici ve destekleyici olma

12. Öğretmenlerin Mesleki Nitelikleri • Öğretim etkinliklerini planlama • Öğretim yöntem ve tekniklerinden yararlanma • Etkili iletişim kurma • Sınıf yönetimi • Zamanı etkili kullanma • Öğrenmeyi değerlendirme • Rehberlik yapma

13. - Genel olarak bakıldığında etkili bir öğretmenin taşıması gereken başlıca nitelikler: • Öğretmen sınıfta yaratıcı bir ortam oluşturmalıdır. • Dersini ilgi çekici ve güçlü bir şekilde sunmalıdır. • Öğrencilere öğrenme hususunda yardım etmelidir. • Hoşgörülü, sevecen, anlayışlı ve esprili olmalıdır. • Açık fikirli, cesaretlendirici ve destekleyici olmalıdır. • Genel kültür sahibi olmalıdır. • Meslek bilgisine sahip olmalı ve kendini yenilemelidir. • Öğretmen öğretme bilgisine sahip olmalıdır. • Öğrenciyi bilgi edinme sürecinde aktif tutmalıdır.

14. Öğretmen Yeterlikleri - Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı temel eğitime destek projesi kapsamında “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri” çalışması sonucunda bir öğretmenin taşıması gereken yeterlik alanlarını belirlemiştir (2006, 13). Bu çalışmada bazı kavramlar şöyle tanımlanmıştır: Yeterlik: Bir meslek alanına özgü görevlerin yapılabilmesi için gerekli olan mesleki bilgi, beceri ve tutumlara sahip olma durumudur. Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri: Öğretmenlik mesleğini etkili ve verimli biçimde yerine getirebilmek için sahip olunması gereken genel bilgi, beceri ve tutumlardır.

15. Alt Yeterlikler: Bir genel yeterliliği yerine getirebilmek için gerekli bilgi, beceri ve tutumlardır. Performans göstergesi: Yeterliklerin gerçekleşip gerçekleşmediğinin delili olabilecek ölçülebilir davranışlardır. - Bu çalışmadaMEB, öğretmenlik mesleği genel yeterliklerini 6 ana yeterlik alanı, bu yeterlikleri yerine getirebilmek için gerekli bilgi, beceri ve tutumları 31 alt yeterlik alanı, alt yeterliklerin gerçekleşip gerçekleşmediğinin delili olabilecek gözlemlenebilir-ölçülebilir davranışları da 233 performans göstergesi özel alan yeterlikleri olarak belirlemiştir.

16. Bu 6 ana yeterlilik alanı şunlardır: • A) Kişisel ve mesleki değerler - mesleki gelişim • B) Öğrenciyi tanıma • C) Öğretme ve öğrenme süreci • D) Öğrenmeyi, gelişimi izleme ve değerlendirme • E) Okul, aile ve toplum ilişkileri • F) Program ve içerik bilgisi • - Bu 6 ana yeterlilik alanı ve alt yeterlilik alanları aşağıda açıklanmıştır.

17. A) Kişisel ve mesleki değerler - mesleki gelişim • Öğretmen, öğrencileri birey olarak görür ve öğrencilere değer verir. Öğrencilerin sosyal ve kültürel farklılıklarını, yaptıklarını ve ilgilerini dikkate alarak en yüksek düzeyde öğrenmeleri ve gelişmeleri için çaba harcar. Öğrencilerindegeliştirmek istediği kişilik özelliklerini kendi davranışlarında gösterir. • Diğer öğretmen, yönetici ve uzmanların başarılı deneyimlerinden yararlanır. Öz değerlendirme yaparak değişim ve sürekli gelişim için çaba harcar. Yeni bilgi ve fikirlere açıktır, kendisini ve kurumu geliştirmede etkin rol oynar. Mesleği ile ilgili mevzuatı (yasa, yönetmelik, genelge vb.) izleyerek bunlara uygun davranır.

18. Alt yeterlilik alanları: A1.Öğrencilere değer verme, anlama ve saygı gösterme A2. Öğrencilerin, öğrenebileceğine ve başaracağına inanma A3. Ulusal ve evrensel değerlere önem verme A4. Öz değerlendirme yapma A5. Kişisel gelişimi sağlama A6. Mesleki gelişmeleri izleme ve bu gelişmelere katkı sağlama A7. Okulun iyileştirilmesine ve geliştirilmesine katkı sağlama A8. Mesleki yasaları izleme, görev ve sorumlulukları yerine getirme

19. B) Öğrenciyi tanıma - Öğretmen; öğrencinin tüm özelliklerini, ilgi, istek ve gereksinimlerini bilir; geldiği ailenin ve çevrenin sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini tanır. Alt yeterlilik alanları: B1. Gelişim özelliklerini tanıma B2. İlgi ve ihtiyaçları dikkate alma B3. Öğrenciye değer verme B4. Öğrenciye rehberlik etmek

20. C) Öğretme ve öğrenme süreci - Öğretmen, öğretme ve öğrenme süreçlerini planlar, uygular ve yönetir. Öğrencilerin öğrenme sürecine etkin katılımını sağlar. Alt yeterlilik alanları: C1. Dersi planlama C2. Materyal hazırlama C3. Öğrenme ortamlarım düzenleme C4. Ders dışı etkinlikler düzenleme C5. Bireysel farklılıkları dikkate alarak öğretimi çeşitlendirme C6. Zaman yönetimi C7. Davranış yönetim

21. D) Öğrenmeyi, gelişimi izleme ve değerlendirme • Öğretmen, öğrencilerin gelişim ve öğrenmelerini değerlendirir. Öğrencilerinkendilerini ve diğer öğrencileri değerlendirmelerini sağlar. Ölçme sonuçlarını daha iyi bir öğretim için kullanır; sonuçlarıöğrenci, veli, yöneticiler ve diğer öğretmenlerlepaylaşır. • Alt yeterlilik alanları: • D1. Ölçme ve değerlendirme yöntem ve tekniklerini belirleme • D2. Değişik ölçme tekniklerini kullanarak öğrencinin öğrenmelerini ölçme • D3. Verileri analiz ederek yorumlama, öğrencinin gelişimi ve öğrenmesi hakkında geri bildirim sağlama • D4. Sonuçlara göre öğretme-öğrenme sürecini gözden geçirme

22. E) Okul, aile ve toplum ilişkileri - Öğretmen, okulun bulunduğu çevrenin doğal, sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini tanır. Aileleri ve toplumu, eğitim sürecine ve okulun gelişimi ile ilgili çalışmalara katılmaları yönünde teşvik eder. Alt yeterlilik alanları: E1. Çevreyi tanıma E2. Çevre olanaklarından yararlanma E3. Okulu kültür merkezi durumuna getirme E4. Aileyi tanıma ve ailelerle ilişkilerde tarafsızlık E5. Aile katılımı ve işbirliği sağlama

23. F) Program ve içerik bilgisi - Türk Milli Eğitim Sistemi’nin dayandığı temel değer ve ilkeler ile özel alan öğretim programının yaklaşım, amaç, hedef, ilke ve tekniklerinibilir ve uygular. Alt yeterlilik alanları: F1. Türk milli eğitiminin amaçları ve ilkeleri F2. Özel alan öğretim programı bilgisi ve uygulama becerisi F3. Özel alan öğretim programını izleme-değerlendirme ve geliştirme

24. Öğretmenin Sorumlulukları • - Öğretmenin temel sorumluluk alanları: • Mesleki gelişim • Öğrenciyi tanıma • Karar verme • Plan yapma • Öğretim • Strateji- yöntem ve teknik seçme • Materyal geliştirme ve kullanma • Sınıf yönetimi • Okul-aile ve toplum ilişkilerini geliştirme • İzleme, ölçme ve değerlendirme

25. Öğretmenlerin Görevleri • - Öğretmenlerin temel sorumluluk alanlarına bağlı olarak yerine getirmeleri gereken bazı görevleri : • Öğretmenin Okuldaki Görevleri • Kendilerine verilen dersleri okutmak. • Öğretmenler kurulu kararı ile kendilerine verilen sınıfın eğitim-öğretim işlerini yürütmek. • Serbest çalışma saatlerinde öğrencileri gözlemek. • Ders dışında eğitim-öğretim-yönetim işlerine de katılmak, bu konuda kanun, yönetmelik ve emirlerde belirtilen görevleri yerine getirmektir.

26. Okul müdürünün uygun bulacağı diğer yönetim işlerine yardımcı olmak. • Öğretmenler kurulu toplantısına katılmak. • Okulun disiplin ve onur kurulu ile eğitim ve yönetim kurullarında kendine verilen işleri yapmak. • Düzenli olarak Tebliğler Dergisini takip etmek ve okumak. • Haftada en az bir gün nöbet tutmak. • Öğretmenler kurulunca ya da okul yönetimince kendilerine verilen öğrenci kurullarını yönetmek ve her türlü eğitim çalışmalarına katılmak.

27. Toplantılarda çalışmaların gözden geçirilip değerlendirilmesi eksiklik ve aksaklıkların giderilmesi için alınacak önlemler konusunda görüş beyan etmek. • Öğrencilerin devam-devamsızlık ve başarı durumlarını gözden geçirmek. • Okullarda yapılan sosyal etkinlik çalışmalarını planlamak ve liderlik yapmak. • Okuldaki okul-aile işbirliği konusunda üzerine düşen görevleri yapmak. • Okuldaki genel işleyişi engelleyecek davranışlar sergilememek. • Okulda huzuru bozacak davranışlar sergilememek.

28. Öğretmenin Öğretim İşlerindeki Görevleri • Her ders yılı başında yıllık eğitim planlarını yapmak. • Etkili bir öğretim için, derslere hazırlıklı girmek ve okulda bulunan ders araçlarından ve okul kitaplığında bulunan kitaplardan öğrencilerinin yararlanmasını sağlamak. • Öğrencilerini bireysel çalışmalara yöneltmek. • Aynı dersi okutan zümre öğretmenleri ile eğitim-öğretim yılı başında toplanarakeşgüdüm sağlamak. • Derslerde öğrencilerine ödev ve araştırma konularını vermek ve takip etmek. • Verdikleri dersleri ve sınıf yoklamalarını her ders sınıf defterineyazarak imzalamak.

29. Öğretmenin Rolleri • Öğretmenin etkili ve başarılı bir öğretim gerçekleştirebilmesi içingörev ve sorumluluklarını yerine getirmesi gereklidir. • Bu nedenle öğretmen; sınıf içerisinde yeri geldiğinde eğitim liderliği, yeri geldiğinde anne-babalık, yeri geldiğinde ise danışmanlık görevini üstlenmelidir. • Bir öğretmen okul içinde ve dışında çeşitli rollere sahiptir.

30. Öğretmenin Okuldaki Rolleri • Liderlik/başkanlık rolü • Danışmanlık rolü • Rehberlik rolü • Eğiticilik/öğreticilik rolü • Yargıçlık/hakemlik rolü • Bilgi yayıcılık rolü • Nasihatçılık rolü • Ana–babalık rolü

31. Öğretmenin Çevresel Rolleri • Çevre kalkınmasına katılma ve katkı sunma rolü • Çevre liderlik rolü • Ahlak savunucusu rolü • Kültürlülük rolü • Çocuk eğitimi rolü

32. Türkiye'de Öğretmenlerin Yaşadığı Bazı Sorunlar • Ülkemizdeöğretmenlik mesleği, hep geçim sıkıntısı ile gündeme gelmiş ve ücretlerinin yetersiz olduğu devamlı vurgulanmıştır. • Yapılan bir araştırma sonucunda, öğretmenler, kendilerinin yasal çalışma saatlerinin dışında fazla çalıştıklarını, büyük kısmının aldıkları ücretleri yetersiz bulduklarını, görevine uygun olmayan işleri yaptıklarını, iş tatmin düzeylerinin düşük olduğunubelirtmişlerdir. • Yine yapılan bir araştırma sonucunda görevlerine yeni başlayan öğretmenlerin karşılaştıkları güçlükler şu şekilde sıralanmıştır:

33. Öğretmenler, resmi işlerin nasıl yürütüleceği ve resmi yazının nasıl yazılacağını bilmemektedirler. • Öğretmenlik mesleğine uyum sağlamada problemler yaşanmaktadır. • Öğretim planları hazırlamak, derse uygun araç ve gereçler belirlemek, derse uygun yöntem seçmek gibi öğretim görevini yerine getirmede sıkıntılar yaşamaktadırlar. • Sınıf yönetim becerileri sergileme konusundasorunlar yaşamaktadırlar. • Okula çevreye uyum sağlama konusunda problemler yaşamaktadırlar. • Derslerin öğretim konusundabilgi ve beceri eksikliği yaşamaktadırlar.

34. Teşekkürler • Ders sunuları için: • https://huseyinserce.wordpress.com