cevre sağlığı bölüm 1

1. ÇEVRESAĞLIĞI Doç. Dr. Yasemin G. İŞGÖR Ankara Üniversitesi 1.Amaçlar ve Tanımlar

2. Ders Öğrenme Hedefleri  Çevresel ajanların başlıca türlerini, kaynaklarını ve çevresel dağılımını tanımlamak  Bu ajanların biyolojik sistemlerle nasıl etkileşime girdiğini ve olumsuz etkiler yarattıkları mekanizmaları tanımlamak  Ajanın fiziksel, kimyasal veya bulaşıcı özelliklerinden kaynaklanan olumsuz etkilerinin doğasını ve bunun çevre veya kamu sağlığını nasıl etkileyebileceğini tahmin edebilmek  Biyolojik sistemlerde olumsuz etkilerin büyüklüğünü tahmin etmek için modelleri tanımlamak ve kullanmak  Mevcut temel bilgilerde çevresel etkenlerin sağlık üzerindeki etkileri ve risk değerlendirme sürecindeki belirsizlik belirleyebilmek alanları ile ilgili önemli boşlukların  Çevre sorunları ile ilgili yürürlükteki mevzuatı ve düzenlemeleri açıklayabilmek

3. Çevre Tanımı  Çevre, birşeyin çevrelendiği şartlar, nesneler veya durumlardır  Çevre, bir organizmaya veya ekolojik topluluğa etki eden iklim, edafik (toprak bazlı) ve biyotik faktörlerin karmaşık bileşimidir. Halk Sağlığı Kapsamında Çevre Tanımı  Çevre, Her bir konakçı için harici olan her şeydir.  Çevre popülasyonlardaki sağlık durumunu tek başına veya topluca etkileyebilecek fiziksel, biyolojik, sosyal ve kültürel faktörlere ayrılabilir.

4. Tanımlar Sağlık  Beden, zihin veya ruhta sağlam olma durumu;  Sadece hastalık yokluğu değil,İyilik veya iyi gidişat durumu  Sadece hastalık veya sakatlığın olmaması değil, tamamen fiziksel, zihinsel ve sosyal refah durumu (WHO 1948) Hastalık  Canlı hayvanın veya bitki gövdesinin veya bunların kısımlarından birisinin sorun veya durumunun yaşamsal faaliyete olumsuz etkisi Güvende olma durumu (güvenlik)-bilinen 3 tanımı vardır:  Zarar veya risk içermez  Tehlike, zarar veya kayıp tehdidi yönünden güvencede olmak  Sıfır risk durumunda olmak

5. Risk  Kayıp veya yaralanma olasılığı, tehlike  Bir kaybın olması ihtimali ve bu tür kayıpların olasılık derecesi Çevre Sağlığı Bilimi  “Çevrede insan sağlığını etkileyen faktörlerin incelenmesi”  Hava, su, toprak veya gıdadaki faktörler yani “kirleticiler” veya “toksik maddeler (Toksikantlar)”  Bunların Soluma, yutma veya emilim yoluyla insanlara transfer edilmesi  Bunun sağlığı olumsuz etkiler üretmesi “Çevreye” Katkıda Bulunanlar  Kimyasal Katkılar: Hava kirleticiler, pestisitler, toksik atıklar, uçucu organik bileşikler  Biyolojik Katkılar: Yiyecek ve suda bulunan hastalık yapıcı organizmalar ile böcek ve hayvansal allerjenler  Fiziksel Ajanlar: Işık, ses, iyonize olan ve olmayan radyasyon  Sosyoekonomik Faktörler: Güvenli ve yeterli sağlık hizmetine ulaşabilme durumu

6. DSÖ’nun Çevre Sağlığı Tanımı  Çevre sağlığı, yaşam kalitesi de dahil olmak üzere, çevrede fiziksel, biyolojik, sosyal ve psikososyal faktörler tarafından belirlenen insan sağlığı yönlerini içerir.  Ayrıca çevrede mevcut ve gelecek nesillerin sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek faktörleri değerlendirme, düzeltme, kontrol etme ve önleme teorisi ve pratiğine de atıfta bulunmaktadır. Çevre Sağlığının Temelleri  Çevresel epidemiyoloji:  Çevresel ajanlara maruz kalma ve daha sonra hastalığın gelişimi arasındaki ilişkiler  Çevresel toksikoloji:  Maruz kalma ile daha sonraki hastalık gelişimi arasındaki nedensel mekanizmalar  Çevre Mühendisliği:  Maruz kalmayı yöneten ve azaltan faktörler  Koruyucu hekimlik:  Hastalık gelişimini yöneten ve azaltan faktörler  Hukuk:  Halk sağlığını korumak için uygun mevzuatın geliştirilmesi

7. Ülkemizde halk sağlığı ve Çevre Sağlığı İlişkisini Nasıl Kurabiliriz?  Öncelikle halk sağlığıyla ilişkilendirebileceğimiz çevre sorunlarını tanımlayabilmeliyiz.  Halk sağlığıyla ilişkisini kurabileceğimiz verilere bakarak hangi çevre sorunuyla ilişkilendirilmesi gerektiğini belirleyebilmeliyiz.  Bunun için 2 temel soruya cevap vermemiz gerekir: Çevre sorunlarının bu ülkedeki en önemli üç halk sağlığı sorunu arasında olduğunu düşünüyor musunuz? Önemli bir halk sağlığı sorununu belirlemek için hangi kriterleri kullanıyorsunuz? 1. 2.

8. GelenekselHalk Sağlığı Yaklaşımında çevre ve sağlığın arasındaki ilişkinin belirlenmesi: 4 temel aşamada ele alınır: Sorunu tanımlayın Sorunu yöneten parametreleri tanımlayın ve karakterize edin Halk sağlığına yönelik uygun müdahaleleri planlayın Müdahalelerin uygulanmasını sağlayın ve sonuçlarını değerlendirin 1. 2. 3. 4.

9. Örnek yaklaşım 1: çevresel atık zehirlenmeleri (1) Örnek çalışmada bir fabrika atığının halk sağlığını tehdit ettiği durumu inceleyelim. 1. Sorunu tanımlayın  Bölgede enfeksiyona benzer ancak patojen bulunmamış semptomlarla hastaneye başvuran hasta sayısında artış (kusma, halsizlik, ishal vs) 2. Sorunu yöneten parametreleri tanımlayın ve karakterize edin  Semptom gösteren bireylerde ortak gıda, hareketlilik, çalışma ve yaşam alanlarının çakışması  Toksisite açısından bireylerin benzer tablo göstermesi (AST, ALT, GGT vs düzeyleri)  Ortak tüketim ürünleri tespit edildi: Küçük ve büyükbaş hayvan ürünlerinde toksik düzeyde kimyasal bulunması  Toksisite tablosuna sebeb olabilecek yakın kaynakların tespiti : Fabrika üretim hammaddeleri, ara ürünler ve atığının yer altı sularına ve toprağa karışması olasılığının değerlendirilmesi  Atık bertaraf birimlerindeki sorunlar  Üretim hattındaki sorunlar

10. Örnek yaklaşım 1: çevresel atık zehirlenmeleri (2) Halk sağlığına yönelik uygun müdahaleleri planlayın Acil olarak ilgili tüketim maddelerinin/ürünlerin tüketiminin engellenmesi-Eş zamanlı olarak ilgili fabrikaya ait sorunların çözümlenme işlemlerinin başlatılması Semptomatik bireylerin hızlı ve etkin tedavi görecekleri sağlık hizmetlerinin planlanması Bölgeye insan hareketliliğinin azaltılması, Bölgeden toksikant barındıran gıda ve diğer ürünlerin çıkışı (hayvan satışı, hayvansal ürün satışı vs) engellenmesi Müdahalelerin uygulanmasını sağlayın ve sonuçlarını değerlendirin  İyileşen birey sayısı ile yeni semptom gösteren birey sayılarının birbirleri ve bölgedeki toplam yaşayan birey sayısına göre kıyası  Fabrika açısından alınan önlem ve uygulanan çözümlerin sonuçlarının teknik raporunun incelenmesi  Toprak ve gıdada toksikant değerlerinin tespiti 4. 1. 2. 3. 4. 5.

11.  Bu yaklaşımda önceliğimiz sorunu her açıdan ele alıp çevresel faktörler ve halk sağlığındaki sonuçlarını kontrol eden çakışma noktalarını belirlemektir.  bunun üzerinden uygun koruma ve kontrol uygulanabilirliğini, yaygınlaştırılabilme kriterlerini irdelemek, sonra uygulamaya geçmek ikinci önceliktir.  Bu aşamalar kritiktir çünkü zamana yayılan bu çabanın sonuçlarının olumsuz olması durumunda kaybedilen zamanı ve ortaya çıkan olumsuz sonucu bertaraf edebilecek daha güçlü, yaygın ve etkili planlama yapmak gerekliliği doğar.  Risk durumu açısından irdelendiğinde bir önceki aşamadan daha büyük bir risk doğmuş olacağından bir önceki süreçte öngörülenden daha geniş kapsamlı bir yaklaşım gerekir.  TÜM BU SÜREÇ farklı kurum, birim ve bilim alanlarındaki uzmanların ortak ve eşgüdümlü çalışmalarını gerektirir.  DOLAYISIYLA Çevre Sağlığı, halk sağlığı, temel bilimler, temel tıbbi bilimler, çevre mühendisliği, epidemiyoloji, ekoloji, ve diğer birçok alanın birlikte çalışmasını gerektiren disiplinler arası bir disiplindir. planlaması yapmak ve bu planların

12. Pratik Düşünme Ödevi: Örnek-2: Salgın tablosu (bakteriyolojik veya viral)  Salgın bir hastalık tablosunda, bakteri patojeni ve viral patojen ayrı ayrı olmak üzere 2 farklı senaryo üzerinde halk sağlığı ve çevre sağlığı açısından yapılması gereken 4 basamaklı süreci 1000 kelimeden fazla olmamak üzere anlatan kısa bir rapor hazırlayınız. Sorunu tanımlayın Sorunu yöneten parametreleri tanımlayın ve karakterize edin Halk sağlığına yönelik uygun müdahaleleri planlayın Müdahalelerin uygulanmasını sağlayın ve sonuçlarını değerlendirin 1. 2. 3. 4.