Izdavač: JEVREJSKA OPŠTINA BANJA LUKA Glavni i odgovorni urednik: Dr. Jakov Danon

1. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Dr. Jakov Danon, Verica M. Stošić Izdavač: JEVREJSKA OPŠTINA BANJA LUKA Glavni i odgovorni urednik: Dr. Jakov Danon Recezent: Jakob Finci Lektor: Žarko Mačkić Štampa : "Zavod distrofičara" Banja Luka Prezentaciju po ideji autora uradio: "Zavod distrofičara“Banja Luka

2. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Uočekivanju da će procesi daljnje demokratizacije društva objektivno omogućiti povratak prava svojine, a time i značaj istorijskim činjenicama kao dokazima istine o postojanju vjere, kulture i običaja jevrejskog naroda na prostorima Bosanske Krajine, nećemo odustati od nastojanja da ostvarimo svoja prava i težnje na vjeru i opstanak. Autor

3. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Pećine u dolini Kumrana gdje su pronađeni svici sa Mrtvoga mora BIBLIJSKO JEVREJSTVO

5. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA IZRAEL I JUDEJA BIBLIJSKO JEVREJSTVO

13. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Karta grada Banje Luke na prelazu XVIII i XIX vijeka Upravo ti progoni Jevreja iz cijele Evrope, koji se vremenski podudaraju sa protjerivanjem Jevreja iz Španije 1492. i Portugala 1496. godine, zbog postojeće drumske komunikacije između Servicijuma i Salone, Dalmacije i Podunavlja, koji je prolazio kroz Banju Luku, indirektno upućuju na mogućnost sporadičnog grupnog dolaska Jevreja izbjeglica u Bosansku Krajinujoš za vrijeme kralja Tvrtka iz pravca mletačke Venecije, a iz pravca Španije nakon egzodusa, s tim što se u oba slučaja njihov dolazak odvija preko Ancone i Venecije s jedne, te Dubrovnika, Splita, Šibenika i Zadra s druge strane. DOLAZAK JEVREJA U BANJA LUKU

14. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Drveni most preko rijeke Vrbasa, izgrađen u XVI vijeku, povezivao je lijevu i desnu stranu grada na samom ulazu u šehersku čaršiju Pijaca u Banjoj Luci krajem XIX vijeka Banjaluka s kraja XVIII i početkom XIX vijeka

15. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Filigransko graviranje: Pafte i tepeluk sa Davidovim štitom iz vremena Turske, (Muzej Republike Srpske, Banja Luka 2006.) JEVREJI BANJE LUKE PRIJE AUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE

16. Banja Luka juce

19. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Gospodska ulica u Banjoj Luci. Lijevo su tri jevrejske radnje: časovničarsko-draguljarska Morica Gottliba, otvorena 1902. g., trgovina mješovitom robom Morica Hercoga i zlatara Arona A. Saloma. Snimljeno 1920. g. (Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci). JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU IZMEĐU DVA RATA

20. Valika realna gimnazija u B. Luci

21. Hotel Bosnia B. Luka

22. Ferhad/pasina djamija B. Luka

23. BOUMANOVA KUCA

24. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA U Banjoj Luci su odvojeno djelovale sefardska, domaća i aškenaska strana, zbog davno naznačene netrpeljivosti, koja se jednostavno može objasniti činjenicom da su sefardi nakon egzodusa vijekovima živjeli na ovim prostorima i vezali se za bosansku zemlju i njene narode, istu osjećali i u većoj mjeri doživljavali kao svoju, što kod aškenaza, s obzirom na njihovo porijeklo, nije bio slučaj. Sefardi su, kao što smo već rekli, svoju opštinu pod nazivom Sefardska izrealitska bogoštovna opština osnovali u periodu između 1848. i 1850. godine.Prvu sinagogu, drvene konstrukcije, podigli na lijevoj obali rijeke Crkvene, na mjestu današnje gradske tržnice JEVREJI BANJE LUKE U DOBAAUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE

25. Ulica Ivana Franje Jukića. Lijevo, označen brojem 1, stari sefardski hram, sagrađen 1880, a preko puta, označena brojem 2, zgrada u kojoj su tri decenije bile prostorije sefardske opštine (Muzej Republike Srpske. Snimljeno 1934. g.).

26. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Skica aškenskog hrama izgrađenog 1900-1902. Autor crteža B. Kovačević. JEVREJI BANJE LUKE U DOBAAUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE

27. Askenaska sinagoga ,1902

28. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Dokument kojim se odobrava novogradnja hrama i sefardskog kulturnog doma(Arhiv Republike Srpske) JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU IZMEĐU DVA RATA

29. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Skica složene građevine jevrejskog Kulturnog doma prema bivšoj Ulici princa Pavla (u sadašnjoj Jevrejskoj ulici), na slici lijevo, i novog sefardskog hrama-sinagoge u Jukićevoj, na slici desno. JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU IZMEĐU DVA RATA

30. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Dio Jevrejskog groblja u Boriku, koje je osnovano 1883. g. Na fotosu se vidi nadgrobni spomenik Davida G. Saloma (1853-1913). Snimljeno pred Prvi svjetski rat. JEVREJI BANJE LUKE U DOBAAUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE

31. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Trgovina Kastl po kojoj i današnji trg Krajine nosi naziv Kastelov Ćošak Trgovina pomodnom robom u Gospodskoj ulici u Banjoj Luci,osnovana 1881. g., vlasništvo M. Šniclera i G. Kona(Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci) JEVREJI BANJE LUKE U DOBAAUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE

32. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Lijevo od Hotela "Palas" je dio kuće Salomona Haima Poljokana u kojoj se nalazila njegova trgovačka radnja (Muzej Republike Srpske u Banjoj Luci) JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU IZMEĐU DVA RATA

33. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Kuća Isaka i Erne Poljokan u staroj čaršiji. U prizemlju je bila najuglednija banjolučka manufakturna radnja. Lijevo je hotel "Palas" (Muzej Republike Srpske u Banjoj Luci) JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU IZMEĐU DVA RATA

34. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Lijevo je velika kuća porodice Salom-Sarafić, a desno trgovina Jozefa Nahmiasa JEVREJI BANJE LUKE U DOBAAUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE

35. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Naslovna strana humorističkog lista jevrejskih studenata ''La Trazera'' iz 1923. g.Preuzeto iz knjige A. Ravlića ''Banjalučki povijesni listići 1'') JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU IZMEĐU DVA RATA

36. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA II DIO HRONIKA JEVRJESKE OPŠTINE BANJA LUKA BANJALUČKE JEVREJSKE PORODICE SPISAK SVIH EVIDENTIRANIH JEVREJA OPŠTINE BANJA LUKA. SPISAK JE URAĐEN UGLAVNOM NA OSNOVU DOKUMENATA IZ ARHIVA REPUBLIKE SRPSKE, A OBOGAĆEN JE MNOGOBROJNIM PODACIMA – OD DATUMA ROĐENJA DO ZANIMANJA I ADRESE. PODATKE JE PRIKUPILA I OBRADILAVERICA M. STOŠIĆ, ARHIVSKI SAVJETNIK

37. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Bračni par Micika i Salomon Haima Poljokan i sin Rafael (Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci) Porodica limara Salomona Moše iRahele Levi. (Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci) JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU IZMEĐU DVA RATA

38. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Salamon Moni (Banjaluka 16.1.1904 – logor, Njemačka, 1943)sudija Rabin Karlo Riemer, sjedi, drugi slijeva Boro Ilić, Josip Rolih, Nikica Pavlić, Rade Ličina (sjede), Moric Sumbulović, stoji Samuel Sarafić (Banjaluka 1910 - ?) pravnik Jakob Sarafić (Banjaluka 28. 11.1905 - ?) doktor Sigmund Schnitzler(Banjaluka 20.6.1906 - ?)privatni činovnik Jozef Sarafić(Banjaluka 5.2.1908 - logor Jasenovac 1942)ekonomista

39. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Paul Fischer (Banjaluka 1.8.1894 – logor Jajinci 1943/44)vijećnik Gradskog vijeća u Banjaluci Draguljarnica Moritza Gotlieba u Gospodskoj ulici Dr Margita Hercl(Subotica 22.2.1900 - Čemernica 1942)doktor Moritz Herzog(Gospođinci 1875 - 1946)trgovac Sigmund Herzog (Farkašdin, Banat, 1898 - ?)trgovac Sida Kavezon (Bosanski Petrovac 25.10.1913 - ?)stručna učiteljica Leon S. Levi(Banjaluka 1857 - ?)trgovac Rafael S. Levi(Bihać 1888 - ?) trgovački pomoćnik

40. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Avram J. (Banjaluka 1896 - ?)trgovac Majer Levi(Banjaluka 1906 - ?) trgovac Obućarska radnja Rafaela Z. Levija Trgovinska radnja Jozefa D. Nachmiasa Haim Nahmias (Banjaluka 1904 - logor Jasenovac 1941)trgovac Salamon Papo (Visoko 18.2.1901 - ?) učitelj vještina Inž. Leon Poljokan (Banjaluka 1901 - ?)inženjer hemije Rafael Poljokan(Banjaluka 1881 - ?)

41. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA ALTARACSamuel (Banjaluka 11.11.1908 - ?)veterinar Jakov AltaracIV (Banjaluka 1900 - ) doktor Kalmi Altaracdr (1906 – 1971)doktor Nisim Baruh(Banjaluka ?-1942/43)fotograf Dr Beniamin Bernstein vojni ljekar Ernest Brammermr ph, zvani Puba (Banjaluka 22.9.1899 - 11.3.1960) magistar farmacije Berta Finciudata Kamhi (Sarajevo 30.12.1905 - ?)suplenta I kategorije Valerija Fischer(Čakovec 30.5.1879 - ?)trgovkinja

42. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Proglas povjerenicima jevrejskih radnji u Banjoj Luci sa pratećim potpisima, dokument NDHbr. 3367/41, (Arhiv Republike Srpske) VRIJEME STRADANJA U II SVJETSKOM RATU

43. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Zvaničan broj od dvanaestero banjolučkih Jevreja učesnika antifašističke borbe i revolucije je nepotvrđen i samo je izraz kompromisa, jer je nemoguće prikazati doprinos koji su Jevreji svojim stradanjem, ne samo u Banjoj Luci nego i diljem svijeta, dali buđenju antifašističke svijesti o potrebi ujedinjenja u borbi protiv fašističke sile. Albert Trinki, lijevo, nosilac Partizanske spomenice 1941. VRIJEME STRADANJA U II SVJETSKOM RATU

44. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Originalni popis Židova, predviđenih za deportaciju u Gospić, dokument NDH br 304/41, čuva se u Arhivu Republike Srpske. VRIJEME STRADANJA U II SVJETSKOM RATU

45. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Izvještaj o stanju židovskog doma u Banjoj Luci koji je bio pretvoren u javnu kuću, dokument NDH, br. 71312/42 (Arhiv Republike Srpske) VRIJEME STRADANJA U II SVJETSKOM RATU

46. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA ZAKON O NACIONALIZACIJI Pregled prenosa vlasništva nad aškenaskim hramom od austrougarskog doba do stvaranja FNRJ (Arhiv Republike Srpske) UNUTRAŠNJE MIGRACIJE PORATNE MIGRACIJE

47. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA Aviosnimak ostataka oskrnavljene zgrade aškenaskog hrama (strelica) nakon njegove pretvorbe u radionicu, sa kompletnim uništenjem eksterijera i kupola hrama. Snimljeno prije zemljotresa 1969. godine. Lijevo dole je skica hrama prije rata. SUDBINA SINAGOGA IJEVREJSKOG GROBLJA NAKON ZEMLJOTRESA U BANJOJ LUCI

48. HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINEBANJA LUKA 65 godina od Drugog svjetskog rata i 10 godina nakon raspada bivše Jugoslavije, stvari moraju krenuti od početka. Nacionalno otrežnjenje Jevreja u Banjoj Luci, došlo je do zbijanja redova jevrejske nacionalne manjine u Banjoj Luci, U očekivanju zakona o restituciji. Šalom svima!