Ebaluazioaren koordinatzailea: Maribel Pizarro Ikertzaile nagusia: Nekane Balluerka

1. NAHIKO! HEZKIDETZA PROGRAMAREN EBALUAZIOABERDINTASUNA, ERRESPETUA ETA INDARKERIK EZA BULTZATZEKO PROGRAMA (2010-2012)Ikasleen artean aurkitutako emaitzarik aipagarrienak Ebaluazioaren koordinatzailea:Maribel Pizarro Ikertzaile nagusia:Nekane Balluerka Metodologiaren arduraduna:Aitor Aritzeta Talde teknikoa:Joana Momoitio eta Maider Otxoa

2. Aurkezpenaren egitura • Ebaluatutako alderdiak • Metodologia • Ebaluazioaren diseinua • Datuak biltzeko teknikak • Prozedura • Emaitzarik aipagarrienak • Talde esperimentala versus kontrol-taldea • Neskak versus mutilak

3. EBALUATUTAKO ALDERDIAK • Estereotiporik gabeko usteak, nesken eta mutilen inguruan:Zer egin dezakete?; Zer egin nahi dute?; Nolakoak dira?. • Berdintasun- eta autonomia- egoerak antzematea. • Genero-estereotipoak:Nolakoak dira neskak?, Nolakoak mutilak?. • Generoari buruzko autokontzeptua:Nola definitzen dituzte beren buruak?. • Aurreiritzia:besteei zenbateraino aitortzen dizkieten gaitasun berberak, albo batera utzita generoa, jatorria edo aniztasun funtzionala.

4. EBALUATUTAKO ALDERDIAK • Emozio batzuk identifikatzea:poza, tristura, haserrea, beldurra, atsekabea, harrotasuna, lasaitasuna eta segurtasun-gabezia. • Jokabide oldarkorrak:hitzezkoak eta fisikoak. • Autokontzeptua:fisikoa, soziala, familiakoa, akademikoa. • Enpatia:sentimenduak ulertzea, tristura sentimenduak, eta negarrarekiko erreakzioa.

5. Ebaluazioan parte hartu duten ikasleak METODOA

6. EBALUAZIOAN PARTE HARTU DUTEN IKASTETXEAK METODOA • Talde esperimentala (programa aplikatu dute) • Andra Mari Ikastola.Amorebieta Etxano. • Barrutia Ikastetxea.Arratzu • Cep Urduña Lhi.Urduña. • El Carmelo Ikastetxea.Amorebieta-Etxano. • Kontxaeskola L.H.I. Karrantza Harana. • Kurutziaga Ikastola.Durango. • Landako Eskola.Durango. • Lekeitio Herri Ikastetxea.Lekeitio. • Lezama H.I. Lezama. • Maiztegi H.E. Iurreta. • San Felix Ikastetxea.Ortuella. • San Pedro Apóstol.Bilbao. • San Pelayo Ikastetxea.Ermua. • Zaldupe Ondarroako Ep. Ondarroa. • Harri Berri Oleta.Donostia. • J.A. Moguel Ikastola.Eibar.

7. EBALUAZIOAN PARTE HARTU DUTEN IKASTETXEAK METODOA • Kontrol taldea (ez dute programa aplikatu) •  Betiko Ikastola.Leioa. • CEP Romo LHI.Erromo-Areeta (Getxo) • Geroa Ikastola.Getxo • Kareaga Goikoa LHI.Basauri • San Lorenzo Ikastetxea.Ermua • Vda. Epalza LHI.Bilbo •  Amassorrain Ikastola.Añorga-Donostia • Elgoibar Herri Eskola.Elgoibar

8. METODOA DISEINUAETA PROZEDURA • A) DISEINUA: • Baliatutako diseinua: ia esperimentala; programa amaitu ondoko neurketa, eta kontrol-talde ez-baliokidea. • b) PROZEDURA: • Ebaluazio-taldeko bi kidek aplikatu dituzte ikasleentzako galdera-sorta.Galderak hobeto erantzuteko (galderak guztiek ulertzeko, inor atzean ez geratzeko…) eta erakargarriago egiteko, teknikariek ozen irakurri dituzte galderak, eta horretaz gain, diapositibak jarri dituzte, galderak banan banan erakusteko. • Ebaluazioan parte hartu baino lehen, ikasleek baimen informatua (familiak sinatua) eman behar izan diote tutoreari.

9. ERABILITAKOGALDETEGIAK METODOA • Ad hoc galdera-sorta batzuk prestatu ziren, hau da, ebaluazio honen helburuei erantzuteko galdera espezifikoak. • Galdetegietan dauden galderak Unibertsitateak egin ditu, honako hauek ebaluatzeko: genero-estereotipoak; emozioak antzematea; genero-identitatea; eta berdintasun eta erantzukidetasun egoerak antzematea. Eskala estandarizatuak baliatu dira (enpatia, autokontzeptua eta norberak hautemandako oldarkortasuna). • Galdetegiak bi ordu eta erditan aplikatu ziren, ez galderei erantzuteko horrenbesteko denbora behar zelako, hautatutako metodologiagatik baizik; izan ere, erabilitako metodologiak, luzeagoa izan arren, ikasleek galderak hobeto ulertzea bermatzen du, eta horretaz gain, gelan dauden erritmo guztietara egokitzen uzten du. • Galderak bi alditan aplikatu ziren: jolasaldiaren aurretik eta ondoren.Jolasaldia baino lehen zati luzeena aplikatu zen (ordu eta erdi); jolasaldiaren ondoren, berriz, zati motzena (ordubete), zati arinena eta entretenigarriena izaki.

10. EMAITZARIK AIPAGARRIENAK

11. ESTEROTIPORIK GABEKO USTEAK, NESKEI ETA MUTILEI BURUZKOAK:ZER EGIN DEZAKETE?; ZER EGIN NAHI DUTE?; NOLAKOAK DIRA? Talde esperimentala versus Kontrol-taldea Emaitzetan ikusten denez, talde esperimentalak kontrol-taldeak baino genero-estereotipo gutxiago ditu ezaugarri psikologikoak eta jokabideak esleitzeari dagokionez. Aurkitutako desberdintasunak oso nabarmenak dira. Ez da desberdintasun aipagarririk ikusi goi-mailako gaitasunak esleitzerakoan. 

12. ESTEROTIPORIK GABEKO USTEAK, NESKEI ETA MUTILEI BURUZKOAK:ZER EGIN DEZAKETE?; ZER EGIN NAHI DUTE?; NOLAKOAK DIRA? Neskak versus mutilak, kontrol taldekoak eta esperimentalekoak Neska eta mutilen artean egindako konparazio-azterketan desberdintasun aipagarri batzuk aurkitu dira:1) talde esperimentalean, mutilek neskek baino genero-estereotipo gehiago dituzte ezaugarri psikologikoak eta jokabideak esleitzerakoan; eta 2) nola talde esperimentalean hala kontrol-taldean, neskek mutilek baino genero-estereotipo gehiago dituzte goi-mailako gaitasunak esleitzerakoan. Autokonfiantzan oinarritutako teoriek defendatzen dutenez, beren gaitasunak, errendimenduak eta arrakasta-itxaropenak gutxiesteko joera dute emakumeek. Esleipen-teorien arabera, gizonen iritziz arrakasta lortzea barneko kausa egonkorrei zor zaie (trebetasunei); porrotak, berriz, kanpoko arrazoi ezegonkorrei (zorte txarrari). Emakumeen kasuan, ordea, kontrakoa litzateke: arrakastak zoriz gertatzen dira, eta porrotak, trebetasun ezagatik. 12

13. Etxeko lanetan erantzukidetasun-egoerak eta autonomia pertsonala antzematea Talde esperimentala versus kontrol-taldea Neskak versus mutilak Emaitzetan ikusten denez, talde esperimentalak kontrol taldeak baino erantzukidetasun-egoera gehiago antzematen ditu. Aurkitutako desberdintasunak oso nabarmenak dira. Ez da desberdintasun nabarmenik ikusi autonomia pertsonalaren egoerak antzemateari dagokionez. Nesken eta mutilen artean egindako konparazio-azterketan, ez da desberdintasunik aurkitu talde esperimentaleko neska-mutilen artean; bai, ordea, kontrol-taldeko neska-mutilen artean (bai erantzukidetasunari dagokionez, bai autonomia pertsonalari dagokionez). Neskek emaitza hobeak lortu dituzte. 13

14. Emozioakantzematea Talde esperimentala versus kontrol-taldea Neskak versus mutilak Emaitzetan ikusten denez, talde esperimentalaren eta kontrol taldearen artean ez dago desberdintasun nabarmenik emozioak antzemateari dagokionez. Nesken eta mutilen artean egindako konparazio-azterketan desberdintasunak aurkitu dira –aipagarriak ez badira ere– talde esperimentaleko neska-mutilen artean (neskek mutilek baino hobeto antzematen dituzte emozioak), baina ez kontrol-taldeko neska-mutilen artean. Egile askok adierazi dute emakumeek hobeto antzematen dituztela besteen emozioak, eta harberagoak eta enpatikoagoak direla (Aquino, 2003; Lafferty, 2004; Tapia eta Marsh II, 2006). Zenbait azterlanek neskak eta mutilak mundu emozional desberdinetan hazten direla erakusten dute, eta sozializazioan eta emozioen ikasbidean sexu-diferentziak nabarmentzen dituzte; diferentzia horien jatorria haurtzaroa da, non gaitasun emozionalak hezurmamitzen diren (Sánchez, Fernández-Berrocal,Montañés eta Postigo, 2008). 14

15. Genero-identitatea:“feminizatutako” eta “maskulinizatutako” ezaugarri psikologiko eta jokabideetara atxikitzea Talde esperimentala versus kontrol-taldea, Neskak versus mutilak Ez da desberdintasunik aurkitu talde esperimentaleko eta kontrol-taldeko ikasleen artean, estereotipoen arabera maskulinoenak diren bi dimentsioei dagokienez (oldarkortasunari dagokiona eta gorputzaren irudi maskulinoari dagokiona).Talde bi horiek antzera atxikitzen dira identitate-mota bi horietara. Aitzitik, desberdintasun nabarmenak aurkitu ditugu estereotipoen arabera femeninoena den dimentsioan (jokabide prosozialak).Zehazki, talde esperimentaleko mutilak kontrol-taldeko mutilak baino sendoago atxikitzen dira maitekorra, alaia, sentimenduak partekatu zale... gisako jokabide eta ezaugarri psikologikoak dituen genero-identitatera. Neskek eta mutilek gutxien hautatzen duten genero-identitatea: oldarkortasunarekin lotutako jokabideak eta ezaugarri psikologikoak dituena. Nola talde esperimentalean, hala kontrol-taldean, desberdintasun nabarmenak eta garrantzitsuak daude neska-mutilen artean. Neskak mutilak baino gutxiago atxikitzen dira gorputzaren irudi maskulinoarekin lotutako jokabideak eta ezaugarri psikologikoak dituen genero-identitatera; gehiago atxikitzen dira jokabide eta ezaugarri psikologiko prosozialak dituen genero-identitatera. 15

16. Enpatia:sentimenduak ulertzea, tristura sentimenduak; eta negarrarekiko erreakzioa. Talde esperimentala versus kontrol-taldea, Neskak versus mutilak Ez dugu desberdintasun aipagarririk aurkitu talde esperimentaleko eta kontrol-taldeko ikasleen puntuazioan, enpatiari buruz aztertu ditugun hiru dimentsioetan (sentimenduak ulertzea, tristura-sentimenduak, eta negarrarekiko erreakzioa).Hala ere, desberdintasunak daude talde bateko eta besteko mutilek aurkeztutako puntuazioak konparatuz gero.Zehazki, talde esperimentaleko mutilek puntuazio hobeak dituzte, eta, azken bi dimentsioetan, desberdintasun esanguratsuak eta nahiko garrantzitsuak aurkitu dira. Nesken eta mutilen artean egindako konparazio-azterketaren arabera, neskak mutilak baino enpatikogoak dira (desberdintasun horiek handiagoak dira kontrol-taldean). Emaitza horiek azterlan batzuetan aurkitutako emaitzen ildo beretik doaz: sexu-rolei buruzko gizarte-arauetan dauden diferentziak direla-eta, emakumeentzat egokiago litzateke haserre eta antsietate sentimenduak bezainbat adieraztea samurtasun eta erruki sentimenduak. 16

17. Autokontzeptua:fisikoa, soziala, akademikoa eta soziala. Talde esperimentala versus kontrol-taldea Neskak versus mutilak Aurkitu ditugun emaitzen arabera, talde esperimentaleko eta kontrol-taldeko ikasleek aurkeztutako puntuazioetan ez dago desberdintasun nabarmenik autokontzeptu fisiko, sozial, familiar eta intelektualari dagokionez; hau da, oso autokontzeptu bertsua dute. Nesken eta mutilen artean egindako konparazio-azterketan ikus daitekeenez, aurkitutako desberdintasunak ez dira garrantzitsuak talde esperimentalean; kontrol-taldean, berriz, nahiko desberdintasun garrantzitsuak aurkitu dira autokontzeptu fisiko eta familiakoari dagokionez.Zehazki, kontrol-taldeko neskek talde bereko mutilek baino familia-autokontzeptu hobea dute; mutilek, berriz, autokontzeptu intelektual hobea. Ikerketa gehienen arabera, neskek puntuazio txarragoak ateratzen dituzte dimentsio gehienetan: autokontzeptu orokorra, akademikoa, fisikoa eta emozionala; emaitza horiek zati batean bat datoz gure ikerketan aurkitu ditugunekin.Egoera horrekin lotzen diren faktoreen artean, hauek daude:irakasleek lehentasunezko tratua ematea mutilei; neskentzat dauden erreferentzia-ereduak (adibidez, emakume helduak, estatus sozial txikiagoa duten lanpostuetan); edo testuinguru sexistak (Garaibordobil eta Aliri, 2011). 17

18. Norberak antzemandako oldarkortasuna Talde esperimentala versus kontrol-taldea Aurkitu ditugun emaitzen arabera, oldarkortasun fisikoari eta hitzezkoari dagokionez, desberdintasunak daude talde esperimentaleko ikasleek eta kontrol-taldeko ikasleek aurkeztutako puntuazioetan, nahiz eta ez diren oso garrantzitsuak.Hala ere, talde bateko zein besteko mutilek aurkeztutako puntuazioak konparatuta aurkitu ditugun diferentziak garrantzitsuagotzat jo genitzake; beraz, esan dezakegu talde esperimentaleko mutilek kontrol-taldeko mutilek baino jarrera oldarkor gehiago dituztela (hitzezkoak zein fisikoak), eta diferentzia horiek garrantzitsuak direla. Programa aplikatu baino lehenagoko neurketarik ez dugunez, ezin dugu jakin talde esperimentaleko mutilek auto-oldarkortasunari dagokionez hobera egin duten programa aplikatuta, nahiz eta kontrol-taldeko mutilek baino emaitza okerragoak aurkeztu dituzten. 18

19. Norberak antzemandako oldarkortasuna Neskak versus mutilak, talde esperimentala Nesken eta mutilen artean egindako konparazio-azterketak erakusten duenez, desberdintasunak daude bai talde esperimentalean, bai kontrol-taldean; talde esperimentaleko neska-mutilen artean aurkitutakoak nabarmenagoak dira.Hau da, talde bietako mutilek talde bietako neskek baino jarrera oldarkor gehiago dituzte (hitzezkoak nahiz fisikoak); desberdintasunak nabarmenagoak dira talde esperimentalean. Oldarkortasun fisiko eta hitzezkoari buruzko ikerketen emaitzak sendoak dira: gizonen eta emakumeen artean desberdintasun nabarmenak daude eraso fisikoari dagokionez; gizonak dira gehien erasotzen dutenak, ia aztertutako adin-arte guztietan (Archer, 2004; Giles eta Heyman, 2005; Salmivalli eta Kaukiainen, 2004; Scheithauer eta Petermann, 2002).Hitzezko erasoei dagokienez, emaitzak ildo beretik doaz (Campbell, 2006), horren sendoak ez badira ere (Andreu, Peña eta Graña, 2002; Tisak, Maynard, eta Tisak, 2002). Ikerketa batzuen emaitzetan ikusten denez, jokabide oldarkor gehiago gauzatzearekin lotzen da maskulinitatean puntu asko lortzea, sexua edozein dela ere (Sánchez, Moreira eta Mirón, 2011). 19

20. ONDORIO MODURA • Nahiko! programan parte hartu duten ikasleek emaitza hobeak lortu dituzte genero-estereotipoei dagokienez. Emaitza hori garrantzitsutzat jo daiteke, zeren eta estereotipoa litzateke aurreiritziaren osagai kognitiboa, zeina jokabide diskriminatzaileekin lotuta dagoen. • Nahiko! programan parte hartu duten ikasleek emaitza hobeak lortu dituzte erantzukidetasun-egoerak antzemateari dagokionez. Alderdi hori funtsezkoa da harreman pertsonal zuzenagoak eraiki ahal izateko (familian, bikotekidearekin, eskolan, lagun artean...). • Nahiko! programan parte hartu duten mutilek puntuazio hobea lortu dute enpatiari dagokionez, eta sendoago atxiki dira ezaugarri psikologiko eta jokabide prosozialak (samurra izatea, sentimenduak partekatzea…) nagusi diren genero-identitatera.Emaitza hori garrantzitsutzat jo daiteke, kontuan hartzen badugu jokabide prosozialaren eta enpatiaren artean lotura positiboa dagoela, eta negatiboa, jokabide oldarkorrari dagokionez. 20

21. ONDORIO MODURA • Emaitzek agerian utzi dute nesken eta mutilen artean desberdintasun handiak eta estatistikoki esanguratsuak daudela enpatiari, autokontzeptuari eta ahozko zein hitzezko oldarkortasunari dagokienez. Hori bat dator beste ikerketa batzuetan aurkitutako emaitzekin, aurrez esan dugun gisan. • Ez dugu baztertu behar emaitzen zati handi batean errepikatu den alderdi bat.Zehazki: talde esperimentaleko neska-mutilen arteko desberdintasunak ez dira kontrol-taldean aurkitutakoak bezain garrantzitsuak, aztertutako hiru aldagaietan:erantzukidetasun- eta autonomia-egoerak antzematea; autokontzeptua; eta enpatia.Baliteke nesken eta mutilen artean oro har aurkitu ohi diren desberdintasunak murriztu izana Nahiko! programari esker; horrela uler liteke emaitza hori.Hala ere, erabilitako ebaluazio-motak, hau da, aurretiazko neurririk gabeko ebaluazioak, ez du uzten hipotesi hori berresten, ez baitakigu zein izan zen talde bietako neska-mutilen abiapuntua. 21

22. ONDORIO MODURA • Nesken eta mutilen artean dauden desberdintasunen ondorioz eta hezkuntza-jarduerek ustez horiengan duten eragin desberdinaren ondorioz, hausnartu eta ikertu egin behar genuke emakumeen eta gizonen genero-identitateen eraikuntzan dauden desberdintasunek duten zeresanaren inguruan; ondoren, emaitzak hezkuntzako esku-hartze programetan sartu behar genituzke, programen eragina hobetzeko. • Metodologiari dagokionez, ikerketa-diseinu (ebaluazio) zorrotzagoak hartu behar dira (aurretiazko eta ondorengo neurriak, kontrol-taldean); izan ere, ebaluazio horiei esker, ziurtasun handiagoz baieztatu izango genuke programak zer nolako gaitasuna duen espero diren emaitzak edo ondorioak sortzeko. • Aipatutako mugak gorabehera, gure ustez, nahiko emaitza onak lortu dira ebaluazio honetan, eta hori nahikoa arrazoi da Nahiko! programarekin jarraitzeko Lehen Hezkuntzako ikasleekin. Are gehiago, kontuan hartzen badugu ikastetxeek oso balioespen positiboak egin dituztela; horren erakusgarri dira Nahiko! programaren ezarpenean egindako ebaluazio jarraituaren emaitzak. 22

23. MILA ESKER