Makroekonomia 1 Gospodarka otwarta: podstawowe pojęcia Mgr Łukasz Matuszczak

1. Makroekonomia 1 Gospodarka otwarta: podstawowe pojęcia Mgr Łukasz Matuszczak

2. Spis treści • Autarkia, a gospodarka otwarta • Bilans płatniczy (BP) • Definicja • Podwójne księgowanie • Rachunki BP • Podstawowa tożsamość BP • Nierównowaga BP • BP a SNA • Podstawowa tożsamość SNA w gospodarce otwartej i zamkniętej • Kurs walutowy • System kursowy • Kwotowanie • Zmiana kursu walutowego • Kurs kupna a kurs sprzedaży

3. Gospodarka zamknięta - autarkia • Gospodarka otwarta

4. Szybkie zadanie • Posługując się danymi z bazy danych Banku Światowego porównaj stopień otwarcia różnych gospodarek. Czy widoczne są jakieś prawidłowości, jeśli chodzi o relację między otwarciem a wielkością gospodarek, stopniem ich rozwoju ekonomicznego? • Jak w porównaniu z innymi krajami można ocenić stopień otwarcia gospodarki Polski? • Jak to jest możliwe, że niektóre kraje mają stopień otwarcia (mierzony eksportem do PKB) powyżej 100%?

5. Bilans płatniczy • Zestawienie wszystkich transakcji zawieranych w jakimś okresie między rezydentami a nierezydentami danego kraju: • Co to znaczy rezydent? • Typy transakcji • Bilans jako kategoria strumieniowa (jak PKB)

6. Kto odpowiada za kompilację bilansu płatniczego? • Kompilacją bilansu płatniczego zajmuje się NBP. Sporządzane są następujące dokumenty: • Kwartalny Bilans Płatniczy Rzeczpospolitej Polskiej • Miesięczny Bilans Płatniczy Rzeczpospolitej Polskiej • Coroczna publikacja bilansu płatniczego • Międzynarodowa pozycja inwestycyjna

7. Skąd pochodzą definicje? • Balanceof Payments and International Investment Position Manual Sixth Edition (BPM6) • Manual on Statistics of InternationalTrade in Services 2010 (MSITS 2010) • System of NationalAccounts(SNA 2008) • European System of Accounts (ESA 2010)

8. Podwójny zapis • Konwencja podwójnego księgowania • po stronie kredytowej • po stronie debetowej

9. Co oznaczają te zapisy? • Zapis po stronie debetowej oznacza wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów lub zmniejszenie się ich zobowiązań wobec zagranicy (przychody) • Zapis po stronie kredytowej oznacza wzrost zobowiązań wobec zagranicy (np. wzrost aktywów krajowych posiadanych przez zagranicę) lub spadek należności rezydentów (rozchody)

10. Zapisy po stronie kredytowej • Po stronie kredytowej bilansu płatniczego zapisujemy: • eksport dóbr i usług • dochody rezydentów należne z zagranicy • transfery otrzymane z zagranicy • zwiększenie krajowych zobowiązań wobec zagranicy • zmniejszenie aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów • Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie kredytowej powodują zwiększanie się podaży walut obcych

11. Zapisy po stronie debetowej • Po stronie debetowej bilansu płatniczego zapisujemy: • import dóbr i usług • dochody nierezydentów należne z kraju • transfery dla zagranicy • spadek krajowych zobowiązań wobec zagranicy • wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów • Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie debetowej powodują zwiększanie się popytu na waluty obce

12. Struktura bilansu płatniczego Bilans płatniczy składa się z kilku rachunków, gdzie zapisywane są poszczególne typy transakcji 1. Rachunek obrotów bieżących • Towary (dobra nabyte/zbyte, złoto niemonetarne, merchanting, uszlachetnianie, naprawy) • Usługi (transportowe, turystyczne, komunikacyjne, ubezpieczeniowe, finansowe itd.) • Dochody czynników produkcji • Wynagrodzenia siły roboczej • Dochody inwestycyjne z kapitału • Inne dochody • Transfery bieżące

13. Struktura bilansu płatniczego 2. Rachunek obrotów kapitałowych – obejmuje transfery kapitałowe, do których zalicza się dary i środki z tytuł pomocy bezzwrotnej, dokonane z wyraźnym przeznaczeniem na finansowanie Śródków trwałych, jak również umorzenie długów oraz nabywanie/zbywanie aktywów kapitałowych o charakterze niefinansowym (patenty, licencje, prawa własności, znaki handlowe, grunty pod budowę ambasad)

14. Struktura bilansu płatniczego 3. Bilans obrotów finansowych • Inwestycje bezpośrednie – transakcje związane z ustanawianiem trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych (nabycie co najmniej 10% udziałów w kapitale firm) • Inwestycje portfelowe – płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałowych (nie będących inwestycjami bezpośrednimi) oraz dłużnych papierów wartościowych • Pozostałe inwestycje – transakcje finansowe, które nie są ujmowane z inwestycjach bezpośrednich, inwestycjach portfelowych ani oficjalnych aktywach rezerwowych, a które wpływają na krajowe należności i zobowiązania

15. Struktura bilansu płatniczego 4. Saldo błędów i opuszczeń – wynika z transakcji niezarejestrowanych lub nieprawidłowo ujętych w sprawozdaniach 5. Oficjalne aktywa rezerwowe – transakcje dokonywane przez bank centralny w zakresie obrotów na rachunkach bieżących i lokat w bankach zagranicznych, obrotów zagranicznymi papierami wartościowymi, transzy rezerwowej MFW oraz zakupów i sprzedaży złota monetarnego.

16. Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego • Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego (z zasady podwójnego księgowania): CA + KA + FA + SD + RES = 0 • Gdzie: • CA – currentaccount (rachunek bieżący) • KA – capital account (rachunek kapitałowy) • FA – financial account (rachunek finansowy) • SD – statisticaldiscrepancy (saldo błędów) • RES – reserves (zmiana rezerw) • Bilans płatniczy zawsze sumuje się do 0 (w sensie księgowym)!

17. (Nie)równowaga bilansu płatniczego • Bilans płatniczy w sensie księgowym zawsze sumuje się do 0. Dlaczego zatem mówi się o nadwyżce, deficycie lub równowadze bilansu płatniczego? • O równowadze bilansu płatniczego (lub nierównowadze w postaci nadwyżki bądź deficytu) mówimy jedynie w odniesieniu do rachunków bilansu z wyłączeniem pozycji finansujących (czyli oficjalnych aktywów rezerwowych). • Pozycje bilansu płatniczego z wyłączeniem rezerw nazywa się bilansem płatniczym w wąskim rozumieniu: BP = CA + KA + FA + SD • Jeśli suma sald powyższych rachunków jest dodatnia, mówimy o nadwyżce bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu. Gdy jest ujemna – mówimy o jego deficycie

18. Nierównowaga BP a zmiana rezerw • Z definicji bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu wynika, że: BP = −RES • Oznacza to, że bilans płatniczy jest w równowadze, gdy saldo rezerw nie zmienia się. • Deficyt bilansu płatniczego oznacza sytuację, w której obserwujemy zmniejszenie się rezerw (UWAGA: zmniejszenie rezerw księgowane jest po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim, gdyż jest to zmniejszenie się aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów; na rynek walutowy napływają waluty obce). • Odwrotnie w przypadku nadwyżki BP

19. Zadania dotyczące BoP Posługując się danymi dotyczącymi polskiego bilansu płatniczego w okresie 1994-2013, oceń prawdziwość następujących stwierdzeń: • Gospodarka Polski charakteryzuje się trwałą nadwyżką na rachunku obrotów finansowych i deficytem na rachunku obrotów kapitałowych. • W ostatnich latach, dwoma składnikami rachunku obrotów bieżących o dodatnim saldzie były usługi i transfery. • Deficyt rachunku obrotów bieżących finansowany jest przede wszystkim z inwestycji bezpośrednich. • W ostatnich latach obserwujemy dodatnie saldo błędów i opuszczeń. • W 2010 roku bilans płatniczy Polski w wąskim rozumieniu zamknął się deficytem. • Wejście Polski do UE znalazło swoje odzwierciedlenie w polskim BP między innymi w postaci wzrost dodatniego salda transferów netto z zagranicy. Które kraje UE mają nadwyżkę, a które deficyt rachunku obrotów bieżących? Czy to trwałe, czy nietrwałe - odwołaj się do danych z przeszłości?

20. Od wydatków do dochodu rozporządzalnego w gospodarce zamkniętej • PKB = C + I + G • PNB = PKB • PNN = PNB – Amort. • DN = PNN - TVAT • DDO = DN + B – TPIT • DDO = C + S • Czyli C + I + G – Amort. – TVAT + B – TPIT = C + S • I = S + (TVAT + TPIT- B – G) + Amort. • Inwestycje = Oszczędności prywatne + Oszczędności rządu + Amortyzacja • Inwestycje = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa + Amortyzacja • Inwestycje netto = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa

21. Od wydatków do dochodu rozporządzalnego w gospodarce otwartej • PKB = C + I + G + NX • PNB = PKB + dochody netto z własności za granicą (R) • PNN = PNB – Amort. • DN = PNN + transfery jednostronne z zagranicy (TR)– TVAT • DDO = DN + B – TPIT • DDO = C + S • Czyli C + I + G + NX+ R – Amort. + TR – TVAT + B – TPIT = C + S • I = S + (TVAT + TPIT- B – G) - (NX + R + TR) + Amort. • Inwestycje = Oszczędności prywatne + Oszczędności rządu + Oszczędności zagranicy + Amortyzacja • Inwestycje = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa – Saldo rachunku obrotów bieżących + Amortyzacja • Inwestycje netto = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa – Saldo rachunku obrotów bieżących I = S – deficyt budżetu – CA

22. Tożsamość oszczędności i inwestycji: interpretacja • I = S – deficyt budżetu – CA • S = I + deficyt budżetu + CA • W gospodarce zamkniętej źródłem finansowania inwestycji są tylko oszczędności krajowe; w gospodarce otwartej można je finansować z oszczędności zagranicznych • Gospodarka zamknięta może przeznaczyć oszczędności prywatne na inwestycje lub finansowanie deficytu budżetowego • Gospodarka otwarta może przeznaczać oszczędności na budowę własnego zasobu kapitału, finansowanie deficytu budżetowego lub na zakup aktywów zagranicznych (inwestowanie zagranicą, pożyczanie zagranicy)

23. Tożsamość oszczędności i inwestycji: interpretacja • W przeciwieństwie do gospodarki zamkniętej, gospodarka otwarta mająca zyskowne możliwości do inwestowania nie musi zwiększać krajowych oszczędności, aby je wykorzystać • Możliwe jest jednoczesne zwiększanie inwestycji i zwiększanie zadłużenia zagranicznego, bez zmiany krajowych oszczędności

24. Deficyty bliźniacze: przykład USA Zadanie • W latach dziewięćdziesiątych w polityce fiskalnej krajów należących do UE obserwowaliśmy redukcję wydatków wymuszoną w dużej mierze przez kryteria konwergencji z Maastricht, od spełnienia których zależało przyjęcie kraju do UGW. • Znajdź informacje o saldzie budżetu, saldzie rachunku obrotów bieżących oraz oszczędnościach krajowych za lata 1994 - 2004 kraju, który miał ogromne kłopoty ze spełnieniem fiskalnych kryteriów konwergencji - Belgii. • Czy w przypadku Belgii zadziałał mechanizm opisywany przez teorię deficytów bliźniaczych. Jeśli nie, to czemu mogło się tak stać? • Powiązanie miedzy saldem rachunku obrotów bieżących, inwestycjami oraz prywatnymi i rządowymi oszczędnościami jest tożsamością i nie bazuje na żadnej teorii ekonomicznej, nie możemy prognozować skutków polityki bez jakiegoś modelu gospodarki • W okresie prezydentury Ronalda Reagana w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych, Stany Zjednoczone obniżyły podatki i podniosły niektóre wydatki rządowe, znacznie zwiększając deficyt budżetowy oraz gwałtownie pogłębiając deficyt rachunku obrotów bieżących • Wydarzenia te doprowadziły do pojawienia się opinii, że deficyt rządowy i rachunku obrotów bieżących to tzw. „deficyty bliźniacze” • CA = S – I – (G-T) • Jeśli rośnie deficyt rządowy (G – T rośnie), a oszczędności prywatne i inwestycje nie zmieniają się znacząco, nadwyżka rachunku obrotów bieżących musi spaść o mniej więcej tyle samo, o ile wzrósł deficyt fiskalny

25. Kurs walutowy • Kurs walutowy jest ceną jednej waluty wyrażoną w innej walucie • Każdy kurs walutowy można wyrazić na dwa sposoby: • w kwotowaniu bezpośrednim – podając cenę walut obcych w walucie krajowej • w kwotowaniu pośrednim – podając ile kosztuje waluta krajowa w walutach obcych • Jeden sposób kwotowania jest odwrotnością drugiego • W Polsce najczęściej posługujemy się kwotowaniem bezpośrednim • Zapis 3,08 PLN/USD oznacza kurs (cenę) dolara wyrażony w złotych • Często posługujemy się zapisem: USD/PLN 3,08

26. System walutowy danego kraju • System walutowy (system kursowy, reżim kursowy) to zamierzony przez władze monetarne zakres zmienności kursu walutowego • Władze mogę zdecydować, iż kurs w ogóle nie powinien się wahać lub że może zmieniać się dowolnie w zależności od sytuacji rynkowej (układu popytu i podaży) lub wybrać różne warianty pośrednie

27. Systemy walutowe S T O P I E Ń P Ł Y N N O Ś C I K U R S U W A L U T O W E G O System kursu stałego System kursu sztywnego System kursu pełzającego Pasmo wahań System kursu płynnego Stały i nieodwracalnie usztywniony poziom kursów. O poziomie kursu zdecydował parlament / rząd Kurs stały, ale z możliwością zmiany jego poziomu przez BC. O poziomie kursu decyduje BC/ rząd etc. Kurs wyznacza BC, ale z góry ustala ścieżkę jego zmian (np. tempo dewaluacji ) BC wyznacza kurs oficjalny, ale kurs rynkowy może wahać się wokół niego w ramach ustalonego przez BC pasma wahań Kurs ustalany tylko przez rynek (mechanizm popytowo-podażowy)

28. Skąd się bierze kurs walutowy w systemie kursu płynnego? • Kurs walutowy to cena • Cena jest parametrem ustalanym na rynku • W systemie kursu płynnego kurs walutowy jest wynikiem interakcji miedzy popytem a podażą na waluty na rynku walutowym

29. Kurs ustala się na rynku Podaż waluty, czyli oferta sprzedaży waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) Kurs Ms E1 E0 Popyt na walutę, czyli chęć kupna waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) Md2 Md1 Ilość walut obcych M1 M2

30. Popyt i podaż walut obcych • Kurs ustala się pod wpływem popytu na daną walutę i jej podaży; przykładowe czynniki powodujące ich zmiany: • Handel zagraniczny, np. jeśli polska firma eksportuje swój produkt do Niemiec, jej kontrahent płaci należność w euro. Firma ponosi koszty w złotych (płace pracowników, surowce, energia itp.), a zatem musi sprzedać euro na rynku walutowym (zamienić je na złote)  podaż euro rośnie • Wynagrodzenia czynników produkcji zatrudnionych zagranicą, np. jeśli amerykańska firma ma filie w Polsce działającą na polskim rynku, osiąga ona zyski w złotych, a zysk firmy transferowany jest do USA – najpierw złote muszą zostać zamienione (na rynku walutowym) na dolary  popyt na dolary rośnie • Przepływ kapitału, np. fiński fundusz emerytalny kupuje obligacje polskiego rządu; fundusz ma euro, zaś rząd sprzedaje obligacje za złotówki; nabywca obligacji musi najpierw na rynku walutowym kupić złote  podaż euro rośnie

31. Rynek i kurs walutowy „w praktyce” • Rynek walutowy opiera się o instytucję pośrednika • Pośrednik sprzedaje i skupuje waluty zarabiając na różnicy ceny kupna i sprzedaży • Kurs bid i ask • Widełki kursowe (spread) Źródło: http://kantory.pl/?id=kursy

32. Zadania dotyczące kursów walutowych Znajdź definicję kwotowania amerykańskiego i europejskiego kursu walutowego • Porównaj kwotowania tych samych par walut w Polsce i UK, • Pokaż na danych Paradoks Siegela. Korzystając z portalu prezentującego dane historyczne o kurach walutowych: http://www.oanda.com/currency/historical-rates/ • oceń jak w okresie ostatnich 36 miesięcy zmieniał się kurs CHFwzględem PLN Jak wpływało to na sytuację eksportów, a jak importerów Szwajcarii oraz USA. ?

33. Makroekonomia I Ćwiczenia Dostępne kraje OECD (Organization for EconomicCo-operation and Development):