مدیریت مواد زائد

1. مدیریت مواد زائد

2. تعریف: مواد زائد جامد به کلیه مواد زائد حاصل از فعالیت هاي روزمره انسان و حیوان که در حالت طبیعی به صورت جامد بوده و به علت بلا استفاده و یا ناخواسته بودن به دور انداخته می شوند مواد زائد جامد گویند. مواد زائد جامد شهري مواد زائد غیرخطرناکی که در مناطق مسکونی، تجاري، مؤسسات و صنایع سبک تولید می شوند. این زباله ها شامل زباله فرآیندهاي صنعتی، زباله هايکشاورزي، معدن و لجن فاضلاب و زباله هاي خدمات شهری نمی شود.

3. مدیریت پسماند مدیریت مواد زائد جامد عبارتست از مجموعه مقررات منسجم و سیستماتیک در خصوص تولید، ذخیره، جمع آوری، حمل و نقل، پردازش و دفع مواد زائد جامد که منطبق بر اصول زیست محیطی و بهداشت عمومی بوده و شامل روابط پیچیده میان بخشی بین رشته هایی مانند علوم سیاسی، برنامه ریزی شهری، اقتصاد، جغرافیا، جامعه شناسی، ارتباطات، آمار، بهداشت، محیط زیست و مهندسی عمران و ... باشد.

4. مدیریت جامع مواد زائد (Integrated Waste Management: IWM) انتخاب و کاربرد تکنیکها، روشها و برنامه های مدیریتی مناسب جهت دستیابی به اهداف ویژه مدیریت مواد زائد را مدیریت جامع مواد زائد گویند. سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا 4 گزینه را برای IWM تعیین کرده است: 1 کاهش در مبدأ تولید 2 بازیافت و کمپوست 3 سوزاندن 4 دفن در زمین

5. مدیریت جامع مواد زائد جامد عملیات دفع زباله با در نظر گرفتن عناصر زیر: کاهش در مبدأ تولید، بازیافت، کمپوست، تبدیل زباله به انرژي و دفن بهداشتی را مدیریت جامع مواد زائد جامد گویند. عناصر موظف در مدیریت مواد زائد جامد ( اجزاي مدیریت مواد زائد جامد) • تولید زباله Waste Generation • ذخیره سازي Waste Storage • جمع آوري Waste Collection • حمل و نقل Waste Transportation • بازیافت و پردازش Waste Processing and recycling • دفع نهایی Waste Disposal

6. راههای کنترل تولید مواد زاید جامد: تولید، اولین عنصر موظف یک سیستم مدیرت مواد زاید جامد است. تولید مواد، یک نقش اساسی و کلیدی در کل سیستم دارد. کنترل تولید مواد زاید جامد به دو طریق کمی و کیفی می باشد. اصولاً مشکل اصلی جوامع تولید روزافزون مواد زاید است. به طور کلی کم کردن تولید زایدات، احتیاج به انجام یک انقلاب در صنایع و طرز نگرش ما به منابع طبیعی دارد. منابع طبیعی باید با حداقل تخریب مورد بهره برداری قرار بگیرند. تولید باید به اندازه مصرف و متناسب با آن باشد. در مصرف باید نهایت صرفه جویی را بعمل آورد.

7. عوامل مؤثر در تولید مواد زاید: • 1-تکنولوژیهای معیوب و آلاینده محیط • 2-رواج مواد مصنوعی بجای الیاف طبیعی • 3-رواج مواد و محصولات یکبار مصرف • 4-تولید محصولات غیر استاندارد • 5-استفاده از مواد اولیه نامرغوب با انجام برنامه ریزی مناسب و از طریق وسایل ارتباط جمعی می توان برنامه های کاهش تولید مواد زاید جامد شهری را از مبداء تولید به اجرا درآورد. این برنامه ها عبارتند از:1-تولیدکالای مرغوب و متناسب با نیازهای جامعه 2-بازیافت مواد و کالا و استفاده مجدد ازآنها 3-کاهش میزان سمیت مواد 4-پردازش مواد زاید جامد در نقطه تولید

8. منابع تولید مواد زاید جامد شهری منابع تولید را می توان بر حسب کمیت و کیفیت مواد زاید تولیدی طبقه بندی نمود. که براساس کیفیت شامل: 1-خانگی 2-تجاری 3-صنعتی 4-بهداشتی درمانی 5-مناطق باز 6-فعالیت های ساختمانی 7-ادارات دولتی

9. به طور کلی می توان مواد زاید جامد شهری را به دو گروه تقسیم بندی نمود: در یک تقسیم بندی دیگر می توان مواد زاید شهری را به دو گروه مواد زاید شبه خانگی و مواد زاید خطرناک تقسیم بندی کرد. در این تقسیم بندی، درجه خطرناک بودن مواد ملاک عمل است. از نقطه نظر بازیافت مواد، تقسیم بندی مواد زاید جامد به مواد خشک و تر مناسبتر است این تقسیم بندی می تواند در جداسازی مواد از مبداء تولید موثر واقع شود. مواد زاید خطرناک جابجایی، حمل و نقل و دفع این مواد خطرناک بوده و احتیاج به مدیریت خاصی دارد. این مواد شامل: مواد رادیواکتیو، مواد شیمیایی سمی، زایدات بیولوژیک، زایدات قابل انفجار و قابل احتراق هستند. این مواد معمولاً در مراکز صنعتی و مؤسسات و مراکز درمانی بهداشتی تولید می شود.

10. اجزا تشکیل دهنده مواد زاید جامد شهری را میتوان بصورت زیر تقسیم کرد: 1-مواد زاید غذایی 2-کاغذ ومقوا 3-پلاستیک 4-منسوجات 5-لاستیک و چرم 6-مواد باغبانی 7-شیشه 8-چوب 9-فلزات آهنی و غیرآهنی 10-خاکروبه و خاکستر 11-قوطی های فلزی درصد اجزا تشکیل دهنده مواد زاید جامد نسبت به منطقه، شرایط اقتصادی و اجتماعی مردم، موقعیت جغرافیایی و آب و هوای منطقه، فصول سال، میزان بازیافت قانونی و غیر قانونی متغیر است. به همین دلیل هم در صورتی که درصد اجزا متشکله مواد زاید جامد، در طراحی و عملکرد سیستم تعیین کننده باشد، باید مطالعات خاصی را برای تعیین این درصدها به اجرا در آورد.

11. کمیت مواد زائد جامد مقدار زباله تولیدي در یک اجتماع به عوامل مختلفی چون: نوع جامعه، سطح زندگی، شرایط آب و هوایی، فصول سال، آداب و رسوم مردم، نوع غذاي مصرفی، قیمت مواد غذایی و میزان در دسترس بودن آنها، عادات اجتماعی، نوع فعالیتهاي اقتصادي، گستردگی و پراکندگی جمعیت و بازیافت زباله بستگی دارد.

12. تاریخچه ی جمع آوری و دفع مواد زائد جامد این دستور اساسی در قرن نوزدهم میلادی پس از آگاهی بر اینکه مواد زائد جامد برای سلامتی خطراتی به وجود می آورند و در ایران در سال 1338 اولین سیستم جمع آوری زباله توسط شهرداری تهران به وجود آمد. تعریف جمع آوری جمع آوری عبارت است از برداشتن مواد زائد از محل تولید (خانه، کارخانه، موسسات تجاری و...) و بارگیری آنها در وسیله ی نقلیه وحمل آن به محل هایی که مواد در آنجا باید تخلیه شوند.

13. اهمیت جمع آوری مواد زائد الف)جنبه ی بهداشتی 1)آلودگی هوا 2)آلودگی آب 3)آلودگی خاک 4)جلب وپرورش حشرات 5)جلب و پرورش جوندگان ب)جنبه ی اقتصادی ج)جنبه ی زیبایی شناختی محیط

14. جمع آوری به طور کلی به دو روش انجام می شود: الف)جمع آوری خانه به خانه: در این سیستم جمع آوری زباله و انتقال مواد زائد به صورت مستقیم به مرکز دفع نهایی انجام می گیرد، که از نظر بهداشتی خیلی مهم است. معایب: دربسیاری از مناطق شهری به دلیل بافت قدیمی، عدم امکان تردد وسایل و یا به دلیل کمبود امکانات استفاده از این روش عملی نیست. ساعت جمع آوری در این روش 24 ـ22 مناسب است و حداقل هفته ای سه بار در تابستان و دو بار در زمستان انجام می گیرد.

15. ب)استفاده از کانتینرهای موقت: 1)سیستم کانتینر ثابت (S.C.S): در این روش کانتینر را در مرکز ثقل مواد تولید شده مستقر می کنند. زباله توسط مردم یا ماموران شهرداری بار گیری شده و سپس کامیون ها طبق برنامه ی از پیش تعیین شده جهت تخلیه ی آنها اقدام می کنند. 2)سیستم کانتینر متحرک (H.C.S): در این روش کانتینر های حاوی زباله را توسط کامیون های ویژه به محل ایستگاه انتقال و یا به محل اصلی دفع منتقل می کنند و پس از تخلیه به محل اولیه بر می گردانند یا یک کانتینر خالی را جایگزین آن می کنند.

16. پردازش و بازیافت

17. پردازش و بازیافت پنجمین عنصر موظف در سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری است. پردازش میتواند هم در داخل سایر عناصر موظف بکار گرفته شود و هم مستقلاً به عنوان یک عنصر موظف در سیستم مدیریت مواد زاید جامد قرار گیرد

18. پردازش • هر گونه روش یا سیستمی که موجب تغییر شکل فیزیکی یا شیمیایی مواد جامد گردد. • انتخاب نوع پردازش به اهداف سیستم و روش های دفع نهایی مواد بستگی دارد. به هر حال هدف از پردازش عبارت از بالا بردن کارایی سیستم و بازیافت مواد و انرژی است

19. تکنیک های پردازش • کاهش مکانیکی حجم (فشردگی) • کاهش شیمیایی حجم (احتراق – زباله سوزی) • کاهش مکانیکی اندازه (خرد کردن) • جداسازی اجزای ترکیبی مواد زائد • خشک کردن و آبگیری

20. اهداف پردازش • بهبود کارایی سیستم های مدیریت مواد زائد جامد • بازیافت مواد قابل استفاده • بازیافت انرژی از بازیافت مواد

21. بازیافت انرژی از مواد از طرق مختلف زیر مواد آلی قابل سوختن می توانند به محصولات حد واسط و انرژی نهایی تبدیل گردند: • سوزاندن و یا احتراق مستقیم در دیگهای بخار و تولید بخار • پیرولیز مواد و تولید گاز و سوخت مایع • هضم بیولوژیکی همراه با لجن فاضلاب و یا بدون آن در تولید گاز متان

22. فوائد بازیافت • باعث صرفه جویی در هزینه، انرژی، منابع طبیعی و کاهش آلودگی محیط می گردد. • فروش مواد بدست آمده مخارج جمع آوری و سایر هزینه ها را جبران می کند.

23. مواد قابل بازیافت • کاغذ و آلومینیوم و شیشه رایج ترین موادی هستند که بازیابی می شوند. • بازیافت پلاستیک • بازیافت فلزات • بازیافت شیشه • بازیافت لاستیک

24. روشهای دفع زباله و نقش آن در پیشگیری از بیماریها هیچ یک از روشهای دفع زباله به تنهایی برای همه شرایط گوناگون مناسب نیستند. انتخاب یک روش باید بر مبنای عوامل محلی مانند هزینه و در دسترس بودن زمین و کارگر و غیره باشد. روش های مفید دفع زباله عبارتند از: 1-تهیه کود از زباله 2-بیوگاز 3-سوزاندن در کوره های مخصوص یا زباله سوز 4-تهیه خوراک دام و طیور 5-دفن بهداشتی

25. تهیه کود از زباله (کمپوست کردن) تهیه کود روشی مرکب از دفع آشغال شهری و کود انسانی یا لجن است و شامل یک فرآیند طبیعی است که در آن در اثر عمل باکتریها مواد آلی شکسته شده و یک ماده ی آلی پوسیده و نسبتاً پایدار به دست می آید که آن را کمپوست می نامند و برای تقویت خاک ارزش قابل ملاحظه ای دارد. • بهترین روش دفع زباله در مناطق روستایی است.

26. کمپوست را می توان به صورت تجزیه ی سریع ولی جزئی مواد آلی مرطوب و جامد به وسیله ی میکروارگانیسم ها و تحت شرایط کنترل شده تعریف کرد که نتیجه ی این تجزیه یک ماده ی بهداشتی و بی ضرر همانند هوموس است. حدود 1/2 درصد نیتروژن، 0/7 درصد فسفر، 1/2 درصد پتاسیم در آن وجود دارد و می توان به عنوان اصلاح کننده ی خاک در کشاورزی استفاده کرد.

27. مواد اولیه ای که در تهیه کمپوست مورد استفاده قرار می گیرند • فضولات انسانی ودامی • فضولات کشتارگاه و فاضلاب • مواد زاید صنایع غذایی • قسمت فساد پذیر زباله های خانگی

28. تهیه ی کمپوست می تواند به دو صورت هوازی و بی هوازی صورت گیرد اما به دلایلی که به شرح زیر است به روش هوازی صورت می گیرد: • زمان تثبیت کوتاهتر • درجه حرارت بالاتر • ایمنی بیشتر و عدم بوی تعفن خود روش هوازی شامل بر دو گروه روش سریع یا راکتوری و روش کند یا غیر راکتوری است.

29. عملیات تهیه کمپوست 1-آماده سازی مراحل آماده سازی ممکن است شامل: ذخیره سازی جدا سازی مواد قابل بازیابی جدا نمودن مواد غیر قابل اشتعال خرد کردن و کاهش ابعاد خمیر کردن و افزودن لجن فاضلاب (مواد مغذی و رطوبت) باشد.

30. 2-هضم سیستم های مختلف هضم را می توان به دو دسته ی زیر تقسیم نمود: 1- تهیه ی کمپوست با استفاده از انبار نمودن مواد ردیف های مجزا در فضاهای باز و هوادهی آنها از طریق کانالهای هوادهی و یا جابجا کردن آنها (روش دسته دسته کردن) 2-تهیه ی کمپوست با استفاده از وسایل مکانیکی در هاضم های مکانیکی

31. 3-بعمل آوردن قبل از کاشت و پخش این کود در مزارع، کمپوست باید کاملا تثبیت گردیده باشد تا از خطر فرار نیتروژن خاک که لازمه ی کشت است و به هنگام هضم کمپوست به مصرف می رسد، جلوگیری به عمل آید.

32. 4-عملیات نهایی میزان عملیات نهایی روی کمپوست، بستگی به مورد مصرف آن دارد به عنوان مثال، جهت مصرف کمپوست در زمین هایی با بافت ریز نیاز به کمپوست با دانه درشت تر و در زمین هایی با بافت درشت تر و ریگی به کمپوست با دانه ریزتر به منظور تنظیم قدرت نگاهداری آب و خلل و فرج خاک می باشد میزان رطوبت نیز می بایست به نحوی تنظیم شود که کمپوست حاصل بیش از 35 درصد وزن تر، رطوبت نداشته باشد

33. روشهای تهیه کمپوست 1-روش دستی: الف)روش بنگالور ب)روش چاله ای ج)روش حوضچه ای د)روش توده های سطحی

34. 2-کود سازی به روش مکانیکی کودسازی در کارخانجات بزرگ کمپوست به طریقه مکانیکی انجام می شود اول زباله از مواد خطرناک پاک می شود. سپس خرد می شوند تا اندازه اجزاء آن به کمتر از 2 اینچ (5 سانتی متر) کاهش یابد. زباله خرد شده سپس با لجن یا مدفوع در یک دستگاه همزن، مخلوط و روی هم جمع می شود.

35. عواملی که باید در این عملیات کنترل شوند عبارتند از: • نسبت کربن به ازت: این نسبت در محصول کمپوست رسیده بین 12 تا 30 است. • رطوبت: رطوبت لازم برای تهیه کمپوست 50 تا 60 درصد است. • درجه حرارت: حرارت لازم برای از بین بردن میکروبهای بیماریزا و انگل ها، حدود 60 تا 70 درجه سانتیگراد است. • هوادهی: معمولاً هوادهی باید به اندازه ای باشد که سیستم به غیرهوازی تبدیل نشود. • pH: در کمپوست رسیده، pH حدود 8 می باشد.

36. مزایای کمپوست • افزایش خلل و فرج خاک • تهویه خاک • افزایش ظرفیت حفظ آب • بعنوان اصلاح کننده خاک در کشاورزی • حاوی ازت 1/2 درصد، فسفر0/7 درصد و پتاسیم 1/2درصد • کاهش فرسایش و چسبندگی خاک • ایمنی بیشتر، زمان کوهتاتر، درجه حرارت بالاتر و عدم بوی تعفن

37. معایب کمپوست • سرمایه گذاری اولیه بالا • جداسازی شیشه، فلزات و سایر مواد غیر قابل تجزیه بیولوژیکی • نداشتن بازار فروش مطمئن • محل های تهیه و تولید موجب جلب و تکثیر مگس ها می شود

38. سه واقعه مهم در تهیه کمپوست: • همه انگل ها و باکتری ها بیماریزا نابود می شوند. • مواد آنتی بیوتیکی در محصول نهایی کمپوست باقی می مانند. • گونه ای از میکروب ها که باقی می ماند با میکروبهای معمولی خاک معارض نیستند.