Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση εξουδετερώνει τους παράγοντες κινδύνου για υποτροπή ;

Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση εξουδετερώνει τους παράγοντεςκινδύνου για υποτροπή ; Καλλιόπη Δ.Σπινέλλη Ομότιμη Καθηγήτρια Εγκληματολογίας-Σωφρονιστικής Πανεπιστημίου Αθηνών Μάϊος 2009

Στιςφυλακές των ΗΠΑ • 19% των κρατουμένων είναι αναλφάβητοι (έναντι 4% των αναλφαβήτων του γενικού πληθυσμού) • 60% των κρατουμένων είναι λειτουργικά αναλφάβητοι (έναντι 23% του γενικού πληθυσμού)

Στις 136 φυλακές Αγγλίας και Ουαλίας κρατούνται 73 000 κρατούμενοι • 80% των κρατουμένων έχουν δεξιότητες γραφής αντίστοιχες με αυτές 11χρονου ή μικρότερου παιδιού • 50% έχουν δεξιότητες ανάγνωση αντίστοιχες με αυτές ενός 11χρονου ή και μικρότερου παιδιού • Πρόκληση για περισσότερη εκπαίδευση στις Φ.και για διερεύνηση του θέματος

Το ερώτημα : η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση εξουδετερώνει τους παράγοντες κινδύνου για υποτροπή; Η απάντηση περνά μέσα από: • τη σύγχρονη τάση για παράγοντες κινδύνουκαι παράγοντες προστατευτικούς • τρεις παραδοχές για την ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση • τον προσδιορισμό της ενδο-ιδρυματικής εκπαίδευσης • αναζήτηση σχετικών ερευνητικών δεδομένων

Η εγκληματολογική συζήτηση για παράγοντες κινδύνου/προστατευτικούς • Αίτια εγκληματικότητας (Γαρδίκας) • Πολυ-παραγοντική προσέγγιση της εγκληματικότητας - >συντελεστικοί παράγοντες (Δεκαετία 1950) • Παράγοντες κινδύνου και παράγοντες προστατευτικούς

Παράγοντεςκινδύνου • Ατομικοί • Οικογενειακοί • Εκπαίδευση (χαμηλή σχολική επίδοση σχολική διαρροή - απουσία ενδιαφέροντος για το σχολείο και δεσμών με αυτό - έλλειψη εκπαιδευτικών προσδοκιών) • Ομάδα ομηλίκων • Κοινότητα

Τρεις παραδοχές για την ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση - Το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναιαπαραβίαστο. • Υψηλό ποσοστό των κρατουμένων, ανηλίκων και ενηλίκων, έχουν πολύ χαμηλό μορφωτικό επίπεδο ->μεγάλες εκπαιδευτικές ανάγκες • Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση-> αναβάθμιση τηςπροσωπικότητας και τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης

Η έννοια της ενδο-ιδρυματικής εκπαίδευσης περιλαμβάνει: • Πρωτοβάθμια αλλά και 3βάθμια εκπαίδευση (με εξ αποστάσεως εκπαίδευση) • Επαγγελματική εκπαίδευση /κατάρτιση • Κοινωνική εκπαίδευση δηλ. δεξιότητες από τρόπους εύρεσης εργασίας έως επίλυση συγκρούσεων και διαχείριση συναισθημάτων

Περιλαμβάνει ακόμη: • Δημιουργικές και πολιτιστικές δραστηριότητες • Εκπαίδευση σε άθληση και αθλοπαιδιές • Αυτο-εκπαίδευση και χρήση βιβλιοθηκών και διαδικτύου • Συνέχιση της εκπαίδευσης με μετα-ιδρυματική εκπαίδευση

Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση προϋποθέτει ύπαρξη 4 στοιχείων: • Αποδέκτη δηλ. εκπαιδευόμενο • Εκπαιδευτή • Περιβάλλον • Στόχους

Ο εκπαιδευόμενος • Υπόδικος –κατάδικος –σε αναμονή απόλυσης • Κινητοποιημένος - αδιάφορος • Ανήλικος –ενήλικος • Ανδρας –γυναίκα • Ημεδαπός – αλλοδαπός • Εγγράμματος – αναλφάβητος • Υγιής - δυσλεκτικός,νοητικά καθυστερημένος ή ασθενής

Ο εκπαιδευτής • Ατομο ξεχωριστό με δεξιότητες ή με λιγοστές γνώσεις • Δραστήριο και κινητοποιημένο ή επαγγελματικά εξουθενωμένο σε ένα υποστελεχωμένο ίδρυμα • Ατομο που θέτει υπερβολικά υψηλούς στόχους στον εαυτό του ή στους κρατούμενους -> ματαιώσεις

Αλλά ο εκπαιδευτής μπορεί να είναι: • Ατομο που διεκδικεί π.χ. επιμόρφωση, κονδύλια • Ενας ειδικός εκπαιδευτικός – εκτός ιδρύματος- (εθελοντής, μεταπτυχιακός φοιτητής) • Ο εκπαιδευτής θα χρησιμοποιήσει μια ευέλικτη μεθοδολογία κατά την οποία η υποχρεωτική ύλη θα είναι προσανατολισμένη στις εκπεφρασμένες ανάγκες των κρατουμένων και όχι στις δικές του προτιμήσεις

Το περιβάλλον της εκπαιδευτικής διαδικασίας μπορεί να είναι: • Μη ελκυστικό • Περιορισμένο λόγω έλλειψης κονδυλίων ή οργανωμένης βιβλιοθήκης • Υπερφορτωμένο με εκπαιδευόμενους • Πίσω από τοίχους ψηλούς και κάγκελα

Αλλά, παρά το ανελεύθερο περιβάλλον, ο καλός εκπαιδευτικός μπορεί : • Να εμφυσήσει στα παιδιά ότι η παιδεία-ακόμη και πίσω από τα κάγκελα - είναι έκφραση ελευθερίας • Να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα ελευθερίας με την ενθάρρυνση για δημιουργική γραφή, ζωγραφική, θεατρική έκφραση • Να προσκαλεί άτομα εκτός ιδρύματος, π.χ. συγγραφείς για παρουσίαση βιβλίων, ηθοποιούς για παραστάσεις ή για διδασκαλία ενός μονόπρακτου,παρουσιαστές, αθλητές...

Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση πρέπει να έχει στόχους, όπως : • Εξομοίωση της ενδο-ιδρυματικής εκπαίδευσης με τη δημόσια εκπαίδευση αλλά και με το status της ενδο-ιδρυματικής εργασίας (να έχει το ίδιο καθεστώς με εργασία ώστε να μην υστερούν οι εκπαιδευόμενοι) • Ενθάρρυνση του κρατούμενου για συμμετοχή σε κάθε εκπαιδευτική διαδικασία • Έμφαση στον κρατούμενο (learner- centered)και στην παροχή ίσων ευκαιριών

Στόχοι (συν/χεια) • Συνθετική διδασκαλία γνώσεων και κοινωνικών δεξιοτήτων • Θέση καθημερινών στόχων και επίτευξής τους ή αξιοποίηση της μη επίτευξής τους • Ενθάρρυνση για υιοθέτηση κοινωνικά αποδεκτών στόχων ζωής • Λήψη υπόψη του κοινωνικού, οικονομικού, πολιτιστικού επιπέδου του κρατουμένου

Στόχοι είναι τέλος: • Παροχή ευκαιριών για παρακολούθηση, όπου είναι δυνατόν, μαθημάτων εκτός φυλακής • Διευκόλυνση του κρατούμενου στην ορθή προσαρμογή στη ζωή της φυλακής πρώτα και μετά της κοινωνίας σπάζοντας τον φαύλο κύκλο αποκλεισμός ->φυλάκιση -> αποκλεισμός

Η παιδεία εξουδετερώνει παράγοντες κινδύνου • Ατομικούς (χαμηλή αυτο-εκτίμηση, έλλειψη ικανοτήτων και δεξιοτήτων, αρνητική στάση στην εκπαίδευση και στην εργασία, έλλειψη αυτονομίας) • Οικογενειακούς (γονείς στη φυλακή ή στα ναρκωτικά, άνεργοι, φτωχοί) • Ομάδα ομηλίκων (με παραβατική συμπεριφορά και αποκλίνον αξιακό σύστημα • Κοινότητα (αποδιοργανωμένη, οργανωμένο έγκλημα, εγκληματικά πρότυπα κλπ

Ερευνητικά δεδομένα έδειξαν: • Υπάρχουν λιγότερες πιθανότητες εκπαιδευμένοι αποφυλακισθέντες να επιστρέψουν στη φυλακή (J. Vacca, J.of Correctional Education, Dec.2004) • Δείκτες υποτροπής μειώθηκαν όταν και όπου κρατούμενοι συμμετείχαν σε ¨ κατάλληλη εκπαίδευση¨(κοινωνικές δεξιότητες, διαχείριση συναισθημάτων, ανάπτυξη κριτικής σκέψης, λήψης αποφάσεων και καλλιτεχνικών ενδιαφερόντων κλπ) παράλληλα με την κλασσική εκπαίδευση

Ερευνες υποδηλώνουν ότι: • Η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα έχει διττά – αν όχι πολλαπλά – αποτελέσματα, μειώνει: • Την υποτροπή • Τη βία μεταξύ των κρατουμένων

Αλλες έρευνες δείχνουν ότι: • 25% από εκείνους που ολοκλήρωσαν πρόγραμμα επαγγελματικής εκπαίδευσης επέστρεψαν στη Φ έναντι 77% του γενικού πληθυσμού (Alien, 1988) • 26% από εκείνους που ολοκλήρωσαν ένα κολλεγιακό πρόγραμμα επέστρεψαν στη φυλακή έναντι 45% εκείνων που δεν ολοκλήρωσαν (Clark, 1991)

Καναδική μελέτη υποδηλώνει ότι • όσοι κρατούμενοι τελείωσαν τουλάχιστον 2 μαθήματα κολεγίου ενόσω ήταν στη φυλακή είχαν 50% μικρότερη υποτροπή (Duguid, 1997)

Έρευνα στην Πενσυλβάνια έδειξε ότι • η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση συντελεί στην «κανονικοποίηση»της Φ δηλ. αυξάνει την ασφάλεια και μειώνει την υποτροπή (May 1995,Miles D. Harer) • Η υποτροπή ήταν μικρότερη και δεν επηρεάστηκε από άλλους παράγοντες (π.χ., εργασία μετά την αποφυλάκιση)

Ερευνα του Ομοσπονδιακού Γραφείου Φυλακών κατέληξε στο ότι: • όσο περισσότερα εκπαιδευτικά προγράμματα ολοκληρώνονται επιτυχώς σε κάθε 6 μήνες εγκλεισμού τόσο μικρότερος ο δείκτης υποτροπής.

Μελέτη εξακολούθησης σε κρατούμενους που πήραν απολυτήριο γυμνασίου • Δείγμα 16.617 κρατουμένων (Department of Corrections System, Albany, NY). Ύστερα από 36 μήνες επανεξετάστηκαν. Ευρήματα: • Οι κάτω των 21 ετών που πήραν απολυτήριο γυμνασίου είχαν μικρότερη υποτροπή από εκείνους που δεν πήραν (40% έναντι 54%). • Η υποτροπή για τις μεγαλύτερες ηλικίες ήταν μεγαλύτερη και οι διαφορές μικρότερες (32% έναντι 37% αλλά και εδώ στατιστικά σημαντική)

Τέλος, υπάρχουν και οικονομικά οφέλη από την ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση • Μελέτη ανάλυσης κόστους-οφέλους στις ΗΠΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάθε δολάριο που δαπανάται για την εκπαίδευση εγκλείστων επιστρέφεται εις διπλούν στον φορολογούμενο.

Συμπεράσματα • Η εκπαίδευση είναι το μόνο αποτελεσματικό εργαλείο μείωσης της υποτροπής – είναι πράγματι μοχλός επανένταξης

Υπάρχουν, βέβαια, και σκεπτικιστές • Σκεπτικιστές αναφέρουν ότι η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση δημιουργεί «καλύτερα εκπαιδευμένους εγκληματίες» Όμως: • Πλήθος μελετών έδειξαν ότι η εκπαίδευση, εφόσον είναι: 1) προσαρμοσμένη στις ανάγκες των κρατουμένων και 2) προσανατολισμένη στον άνθρωπο-κρατούμενο. 3) ο δε εκπαιδευτικός υιοθετεί κατάλληλες μεθόδους διδασκαλίας, μειώνει αρκετά τους παράγοντες κινδύνου

Εξουδετέρωση παραγόντων κινδύνου, διότι ο κρατούμενος αποκτά: • Γνώσεις χρήσιμες στην κοινωνική ένταξη • Δεξιότητες διαχείρισης συγκρούσεων, συναισθημάτων (θυμού, βίας) • Αυτο-εκτίμηση -> αυτονομία από αποδιοργανωμένη οικογένεια και κοινότητα • Διασυνδέσεις με κοινωνικοποιητικούς θεσμούς και άτομα

Ετσι ο φαύλος κύκλος : • Αποκλεισμός --> φυλάκιση --> αποκλεισμός • μετατρέπεται σε ελικοειδή γραμμή: • εκπαίδευση / αποφυλάκιση / αυτο-εκτίμηση / μετα-ιδρυματική εκπαίδευση ή εργασία / κοινωνική ένταξη

«...αιτία όλων των κακών είναι η απαιδευσία» Αδαμάντιος Κοραής Spinellis@ath.forthnet.gr

Η ενδο-ιδρυματική εκπαίδευση εξουδετερώνει τους παράγοντες κινδύνου για υποτροπή ;