زمین ساخت ورقه ای

1. زمین ساخت ورقه ای

2. نظریه ی آلفرد وگنر آلفرد وگنر در سال 1912 کتابی منتشر کرد و نظر خود را اینگونه شرح داد : در قدیم فقط یک خشکی بسیار بزرگی وجود داشته است بنام پانگه آ . که حدود 200 میلیون سال پیش شروع به قطعه قطعه شدن کرد. ابتدا به دو قاره بزرگ بنام های لورازیا و گندوانا تبدیل شد و بین آنها دریایی بنام دریای تتیس به وجود آمد. چندین میلیون سال بعد لورازیا قطعه قطعه شده و قاره های نیمکره شمالی زمین شامل آمریکای شمالی ، اروپا ، گرینلند ، و قسمت های زیادی از آسیا را بوجود آورد و گندوانا نیز قطعه قطعه شده آمریکای جنوبی ، آفریقا ، استرالیا ، قطب جنوب و هندوستان را بوجود آورد. دریاهای خزر – مدیترانه و سیاه نیز باقی مانده ی دریای تتیس می باشند. به نظریه ی وگنر نظریه ی جابجایی قاره ها می گویند. نکته : حدود 65 میلیون سال قبل هندوستان که در نیمکره جنوبی زمین بود به سمت شمال حرکت کرد و به آسیا پیوست.

3. سطح کره ی زمین حدود 200 میلیون سال پیش بر اساس نظریه ی وگنر

4. دلائل و شواهد وگز برای جابجایی قاره ها : 1-انطباق حاشیه ی قاره ها : مخصوصا شباهت زیاد حاشیه ی دو قاره ی آمریکای جنوبی و آفریقا 2-فسیل ها : فسیل های مشابهی در قاره هایی یافت شده که امروز از هم جدا هستند و امکان ندارد فرایند تکامل در همه ی آنها همزمان و مشابه رخ داده باشد. 3-تشابه سنگ ها : سنگ های شمال غربی آفریقا و شرق برزیل از نظر سن و جنس خیلی شبیه یکدیگر هستند و این در صورتی امکان پذیر است که آنها در قدیم به یکدیگر چسبیده باشند. 4-آب و هوا : وگنر در قسمت هایی که امروزه به استوا نزدیکترند، آثار یخچالی مشاهده کرد. نتیجه اینکه این قسمت ها زمانی نزدیک قطب بوده اند. نکته : نظریه ی جابجایی قاره ها در زمان خود وگنر به دلیل ارائه نکردن دلیل قانع کننده برای علت جابجایی قاره ها مورد اقبال چندانی قرار نگرفت. تا اینکه بعد ها نظریه ی دیگری بنام گسترش بستر اقیانوس ها ارائه شد.

5. گسترش بستر اقیانوس ها : این نظریه در سال 1960 بوسیله ی یک زمین شناس آمریکایی بنام هری هس ارائه شد. بدین ترتیب که : در محل هایی از بستر اقیانوس ها که در زیر آنها جریان های همرفتی در گوشته رخ می دهد مواد مذاب از شکاف هایی خارج می شوند و از سرد شدن مواد مذاب پوسته ی جدیدی بوجود می آید. در نتیجه بستر اقیانوس ها گسترش می یابد و در مقابل در دو طرف اقیانوس ها در محل گودال ها پوسته های قدیمی به درون گوشته کشانده شده و از بین می روند. شواهد مربوط به گسترش بستر اقیانوس ها : 1-وجود رشته کوه ها ی بسیار طویل در اقیانوس ها مخصوصاً در اقیانوس اطلس که موازی با ساحل می باشد. 2-خروج گدازه ها و فعالیت های آتشفشانی در محل رشته کوههای میان اقیانوسی 3-وقوع زلزله های متعدد در این نواحی 4-جوان بودن سنگ ها ی بستر اقیانوسی

6. نظریه ی هری هس( گسترش بستر اقیانوس ها) گودال رشته ی میان اقیانوسی گودال چین خوردگی و آتشفشان جزیره

7. نظریه ی زمین ساخت ورقه ای یا تکتونیک ورقه ای : در سال 1968 با تلفیق نظریه ی جابجایی قاره ها و نظریه ی گسترش بستر اقیانوس ها نظریه ی جامع تری بنام نظریه ی تکتونیک ورقه ای و یا زمین ساخت ورقه ای ارائه گردید که بیشتر پدیده های زمین شناسی را می توان با کمک آن توضیح داد. خلاصه ی نظریه ی زمین ساخت ورقه ای : سنگ کره ( لیتوسفر ) یک تکه و پیوسته نیست. بلکه شامل تعدادی ورقه های بزرگ و کوچک جدا از هم می باشد. ضخامت این ورقه ها بین 20 تا 150 کیلومتر می باشد و هر کدام از ورقه ها به صورت مستقل و جدا از ورقه های دیگر بر روی نرم کره حرکت می کنند. بزرگترین ورقه ، ورقه ی اقیانوس آرام می باشد که تماماً زیر آب قرار دارد. علت حرکت ورقه ها هم جریان های همرفتی نرم کره می باشد. تفاوت این نظریه با نظریه ی جابجایی قاره ها : نظریه ی جابجایی قاره ها فقط به جابجا شدن قاره ها اشاره می کرد در حالیکه این نظریه بیان می کند که بستر اقیانوس ها نیز همراه با قاره ها جابجا می شوند.

8. انواع حرکت ورقه ها 1-ورقه های دور شونده : در این محل ها ورقه ها از خط مرکزی رشته کوهی که در بستر دریا پدید می آید از هم دور می شوند و شکاف ایجاد شده بوسیله ی مواد مذاب پر می شود. در نتیجه از سرد شدن مواد مذاب به طور مدام پوسته ی جدیدی بوجود می آید. همواره جوان ترین پوسته در اطراف شکاف مرکزی وجود دارد و هرچه از محل شکاف به سمت ساحل حرکت کنیم سن سنگ ها بیشتر می شود. ( در این محل ها مرتباً سنگ کره ی جدید بوجود می آید. )

9. شکل زیر تشکیل اقیانوس جدید را در محل دور شدن ورقه ها نشان می دهد.

10. ورقه های نزدیک شونده 2-ورقه های نزدیک شونده : بسته به اینکه صفحات نزدیک شونده از چه نوعی باشند، پدیده های حاصل به یکی از صورتهای زیر خواهند بود. الف ) برخورد ورقه ی اقیانوسی با ورقه ی قاره ای : ورقه ای اقیانوسی به دلیل چگالی زیاد خم می شود و به زیر می رود و به تدریج در گوشته هضم می شود و چون مقدار زیادی از رسوبات را با خود به پایین می برد، در اعماق پایین تر از 100 کیلومتر رسوبات ذوب می شوند در نتیجه چگالی آنها نسبت به مواد اطراف کمتر می شود. بنابراین به بالا حرکت می کنند و از شکاف های موجود در ورقه ی قاره ای به حالت انفجاری به بیرون می آیند و در ورقه ی قاره ای آتش فشانهای زیادی رخ می دهد. در محل خم شدن ورقه ی اقیانوسی هم گودالهایی بوجود می آید. ب ) برخورد دو ورقه ی اقیانوسی : یکی از ورقه ها به زیر ورقه ی دیگر می رود و مثل حالت قبل در ورقه ی مقابل آتش فشان رخ می دهد امّا این بار محل آتش فشان در بستر دریا است نه در روی خشکی. با ادامه ی آتش فشان ها جزایر آتشفشانی بوجود می آیند که بنام جزایر قوسی معروفند. در کنار جزایر قوسی هم گودال های اقیانوسی بوجود می آید. ج ) برخورد دو ورقه ی قاره ای : چون چگالی هردو کم است هیچ کدام به داخل گوشته فرو نمی روند بلکه به سمت بالا حرکت می کنند و نتیجه ی این برخورد ایجاد رشته کوه می شود. مثال معروف برخورد ورقه هندوستان به ورقه ی آسیا و ایجاد رشته کوههای هیمالیا می باشد.

11. حالت های مختلف ورقه های نزدیک شونده اقیانوسی با قاره ای اقیانوسی با اقیانوسی قاره ای با قاره ای

12. ورقه های لغزنده( امتداد لغز) 3-ورقه ها ی لغزنده یا امتداد لغز : در این نوع حرکت پوسته ی جدیدی ایجاد نمی شود و پوسته ای هم تخریب نمی شود بلکه فقط دو ورقه در کنار هم می لغزند و نتیجه ی این کار ایجاد گسل های متعدد و به وقوع پیوستن زلزله های مکرّر می باشد. نکته ا : در محل ورقه های دور شونده با وجود اینکه پوسته ی جدیدی بوجود می آید ، امّا مساحت سنگ کره در مجموع زیاد نمی شود. چون در محل گودال های عمیقی که در حاشیه ی بعضی اقیانوس ها قرار دارند پوسته ی اقیانوسی قدیمی تر به درون گوشته کشانده شده و کم کم هضم می شود. یعنی پوسته ی اقیانوسی دائم در حال تجدید شدن است. نکته 2 : زلزله پدیده ای است که تقریباً در تمام حاشیه ی ورقه ها رخ می دهد ولی در محل ورقه های امتداد لغز شدیدتر می باشد.